• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ام کلثوم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دانشنامه
تعداد بازدید: ۳۵۳
تعداد نظرات: ۰
‌ام کلثوم
دختر رسول خدا (صلی الله علیه و اله)
‌ام کلثوم دختر رسول خدا و مادرش خدیجه دختر خویلد بود.
[۱] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۷.
[۲] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
[۳] اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۲۷۵.
ابن عبدالبر
[۴] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
این سخن را بدون اختلاف دانسته است. بیشتر منابع، تولد او را در پی تولد زینب و رقیه و پیش از تولد حضرت فاطمه علیهاالسّلام نوشته‌اند.
[۵] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
[۶] ج۴، ص۱۹۵۲.
[۷] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۶۱۲.
[۸] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
سال تولد وی در هیچ منبعی یاد نشده و تنها در شماری از منابع، تولد رقیه را در ۳۳ سالگی
[۹] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹.
[۱۰] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۴۴.
و زینب را در ۳۰ سالگی
[۱۱] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹، ۱۸۵۳.
[۱۲] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۴۶۷.
پیامبر گرامی (صلی الله علیه و اله) یاد کرده‌اند. با عنایت به این که بیشتر منابع تولد‌ام کلثوم را در پی زینب و پیش از حضرت فاطمه دانسته‌اند
[۱۳] السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۲۳.
[۱۴] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
[۱۵] اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۲۷۴.
[۱۶] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
می توان گفت که‌ام کلثوم پس از ۳۳ سالگی پیامبر زاده شده است.

رسول خدا رقیه و‌ام کلثوم را پیش از بعثت به تزویج عتبه و عتیبه، پسران ابولهب، درآورد.
[۱۷] دلائل النبوه، اسماعیل الاصفهانی، ج۲، ص۶۱۲.
[۱۸] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹.
پس از بعثت پیامبر، هنگامی که سوره تبت نازل شد، ابولهب با پسران خود شرط کرد که دختران محمد را طلاق دهند و گر نه آنان را از خود خواهد راند. همسر ابولهب، ‌ام جمیل، نیز به پسرانش دستور داد که رقیه و‌ام کلثوم را طلاق دهند. این طلاق در حالی صورت پذیرفت که دختران هنوز در خانه پدر بودند.
[۱۹] دلائل النبوه، اسماعیل الاصفهانی، ج۲، ص۶۱۵.
[۲۰] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹-۱۸۴۰.
[۲۱] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.


به گزارشی، آن گاه که عتیبه‌ام کلثوم را طلاق داد، نزد رسول خدا آمد و از دین او و خودش بیزاری جست و سپس به ایشان حمله ور شد و جامه ایشان را پاره کرد. رسول خدا او را نفرین کرد و بر اثر آن نفرین، در سفر وی با گروهی از قریش به شام، شیری به او حمله کرد و از میان آنان تنها سر او را از تن جدا کرد.
[۲۲] دلائل النبوه، اسماعیل الاصفهانی، ج۲، ص۶۱۲.


‌ام کلثوم در شمار کسانی بود که بی درنگ در پی بعثت پیامبر همراه مادر و خواهرانش اسلام آورد.
[۲۳] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۷.
[۲۴] السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۲۲.
هنگامی که زنان با رسول خدا بیعت کردند، همراه خواهرانش با ایشان بیعت نمود. همچنین وی همراه دیگر دختران پیامبر به شعب ابی طالب رفت و با سوده، همسر پیامبر، به مدینه هجرت کرد.
[۲۵] السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۲۲.
[۲۶] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۷-۳۸.
[۲۷] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۳۱۶.


ازدواج دوم‌ام کلثوم با عثمان بن عفان و در پی وفات رقیه در ربیع الاول سال سوم ق. بود. در جمادی الآخر همان سال، عثمان با وی عروسی کرد.
[۲۸] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
[۲۹] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۵۲.
[۳۰] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
در شماری از منابع شیعه، از امام صادق علیه‌السّلام گزارش شده که‌ام کلثوم در حالی درگذشت که عثمان با او عروسی نکرده بود.
[۳۱] الخصال، الصدوق، ص۴۰۴.
[۳۲] قاموس الرجال، محمد تقی شوشتری، ج۱۲، ص۲۱۷.
بر پایه گزارش شماری از منابع اهل سنت، عثمان بر اثر ازدواج با دو دختر رسول خدا به ذوالنورین شهرت یافت.
[۳۳] الانساب، عبدالکریم السمعانی، ج۶، ص۱۶.
[۳۴] الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۲، ص۳۴۹.


‌ام کلثوم فرزندی نزاد و در شعبان سال نهم ق. وفات یافت.
[۳۵] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
[۳۶] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۵۲.
درباره علت وفات وی در منابع گوناگون گزارشی مفصل آمده که خلاصه آن چنین است: در پی نبرد احد، عثمان یکی از دشمنان فراری رسول خدا، معاویة بن مغیره، را که پسر عمویش بود، در خانه اش پنهان کرد. رسول خدا از طریق وحی آگاه شد و امام علی علیه‌السّلام را به خانه عثمان فرستاد تا او را بیاورد. ‌ام کلثوم مخفیگاه او را به امام علی نشان داد و این کار به کشته شدن معاویة بن مغیره انجامید.
[۳۷] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۴۱۰-۴۱۱.
[۳۸] المغازی، الواقدی، ج۱، ص۳۳۳.
[۳۹] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۵، ص۴۶-۴۷.
[۴۰] السیرة الحلبیه، الحلبی، ج۲، ص۵۵۵.
عثمان خشمگین شد و‌ام کلثوم را سخت زد و او سه روز بعد بر اثر شدت ضربه‌ها جان سپرد.
[۴۱] الکافی، الکلینی، ج۳، ص۲۵۲-۲۵۳.
[۴۲] بحار الانوار، المجلسی، ج۲۰، ص۱۴۵.
[۴۳] ج۲۲، ص۱۶۱.
[۴۴] قاموس الرجال، محمد تقی شوشتری، ج۱۲، ص۲۱۹.
به باور برخی، با توجه به علت وفات، ‌ام کلثوم در سال سوم ق. درگذشته است.
[۴۵] تقریب المعارف، ابوالصلاح الحلبی، ص۲۸۸.
[۴۶] الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۶، ص۳۱۲.
دو مؤید برای این سخن می‌توان یافت؛ یکی بخشی از دعای ماه رمضان: «اللهم صل علی‌ام کلثوم بنت نبیک و العن من اذی نبیک فیها.»
[۴۷] مصباح المتهجد، الشیخ الطوسی، ص۶۲۲.
[۴۸] اقبال الاعمال، سید ابن طاوس، ج۱، ص۲۱۵.
و دیگری سخن عایشه به عثمان: از تو بر دو دختر رسول خدا کاری روا شده است که خود می‌دانی.
[۴۹] الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۶، ص۳۱۳.
پیامبر (صلی الله علیه و اله) با دیدن بدن مجروح دخترش، ضارب او را نفرین کرد و عثمان را که نمی‌خواست به نامش تصریح کند، با کنایه از حضور در تشییع جنازه بازداشت و او نیز به بهانه دل درد از تشییع جنازه کناره گرفت.
[۵۰] الکافی، الکلینی، ج۳، ص۲۵۲-۲۵۳.
[۵۱] بحار الانوار، المجلسی، ج۲۲، ص۱۶۱-۱۶۲.


اسماء بنت عمیس، صفیه و‌ام عطیه، او را غسل دادند. رسول خدا (صلی الله علیه و اله) به غسل دادن مکرر وی سفارش فرمود. به توصیه رسول خدا، کفن وی عبارت بود از: لباس زیرین (لنگ) و لباس رو (پیراهن) و روسری (مقنعه) و پوشش سرتاسری. آن گاه رسول خدا بر او نماز گزارد.
[۵۲] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
[۵۳] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۱۰.
[۵۴] الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۵۲.
[۵۵] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۵۴۳.
[۵۶] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۶۱۲.
پیامبر (صلی الله علیه و اله) ‌ام کلثوم را در قبر نهاد و فرمود: «منها خلقناکم وفیها نعیدکم ومنها نخرجکم تارة اخری، بسم الله و فی سبیل الله و علی ملة رسول الله».
[۵۷] الدر المنثور، السیوطی، ج۲، ص۳۰۲.
[۵۸] تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۳، ص۱۵۳.
علی علیه‌السّلام ، فضل بن عباس، و اسامة بن زید به قبر‌ام کلثوم درون شدند و ابوطلحه انصاری از رسول خدا اجازه گرفت که با آنان در قبر فرود آید.
[۵۹] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
[۶۰] اسد الغابه، ابن اثیر، ج۸، ص۳۸۵.
[۶۱] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
رسول خدا در حالی که اشک از چشمانش جاری بود، بر سر قبر او نشست.
[۶۲] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
[۶۳] امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.


‌ام کلثوم و دو خواهر دیگرش، رقیه و زینب، در قبرستان بقیع نزدیک به هم دفن شده‌اند. پیشتر قبه‌ای به نام «قبة بنات الرسول» بر بالای قبرشان بوده؛ اما اکنون این قبرها هیچ نشانه‌ای ندارند.
[۶۴] آثار اسلامی، رسول جعفریان، ص۳۴۲-۳۴۳.




آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، قم، مشعر، ۱۳۸۶ش؛ الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی؛ الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ اعلام الوری: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.) ، قم، آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۷ق؛ اقبال الاعمال: سید ابن طاوس (م. ۶۶۴ق.) ، به کوشش القیومی، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ق؛ امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ الانساب: عبدالکریم السمعانی (م. ۵۶۲ق.) ، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق؛ بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م. ۵۷۱ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ تقریب المعارف فی الکلام: ابوالصلاح الحلبی (م. ۴۴۷ق.) ، به کوشش الحسون، محقق، ۱۴۱۷ق؛ الخصال: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ الدر المنثور: السیوطی (م. ۹۱۱ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق؛ دلائل النبوه: اسماعیل الاصفهانی (م. ۵۳۵ق.) ، به کوشش مساعد بن سلیمان، دار العاصمه؛ السیرة الحلبیه: الحلبی (م. ۱۰۴۴ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛ السیرة النبویه: ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.) ، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق؛ شرح نهج البلاغه: ابن ابی الحدید (م. ۶۵۶ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق؛ الصحیح من سیرة النبیصلی الله علیه وآله: جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق؛ الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، بیروت، دار صادر؛ قاموس الرجال: محمد تقی شوشتری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛ الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق؛ مصباح المتهجد: الشیخ الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق؛ المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.

۱. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۷.
۲. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
۳. ↑ اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۲۷۵.
۴. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
۵. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
۶. ↑ ج۴، ص۱۹۵۲.
۷. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۶۱۲.
۸. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
۹. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹.
۱۰. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۴۴.
۱۱. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹، ۱۸۵۳.
۱۲. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۴۶۷.
۱۳. ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۲۳.
۱۴. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۵۰.
۱۵. ↑ اعلام الوری، الطبرسی، ج۱، ص۲۷۴.
۱۶. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
۱۷. ↑ دلائل النبوه، اسماعیل الاصفهانی، ج۲، ص۶۱۲.
۱۸. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹.
۱۹. ↑ دلائل النبوه، اسماعیل الاصفهانی، ج۲، ص۶۱۵.
۲۰. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۳۹-۱۸۴۰.
۲۱. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
۲۲. ↑ دلائل النبوه، اسماعیل الاصفهانی، ج۲، ص۶۱۲.
۲۳. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۷.
۲۴. ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۲۲.
۲۵. ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۲۲.
۲۶. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۷-۳۸.
۲۷. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۳۱۶.
۲۸. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
۲۹. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۵۲.
۳۰. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
۳۱. ↑ الخصال، الصدوق، ص۴۰۴.
۳۲. ↑ قاموس الرجال، محمد تقی شوشتری، ج۱۲، ص۲۱۷.
۳۳. ↑ الانساب، عبدالکریم السمعانی، ج۶، ص۱۶.
۳۴. ↑ الاصابه، ابن حجر العسقلانی، ج۲، ص۳۴۹.
۳۵. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
۳۶. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۵۲.
۳۷. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۴۱۰-۴۱۱.
۳۸. ↑ المغازی، الواقدی، ج۱، ص۳۳۳.
۳۹. ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۵، ص۴۶-۴۷.
۴۰. ↑ السیرة الحلبیه، الحلبی، ج۲، ص۵۵۵.
۴۱. ↑ الکافی، الکلینی، ج۳، ص۲۵۲-۲۵۳.
۴۲. ↑ بحار الانوار، المجلسی، ج۲۰، ص۱۴۵.
۴۳. ↑ ج۲۲، ص۱۶۱.
۴۴. ↑ قاموس الرجال، محمد تقی شوشتری، ج۱۲، ص۲۱۹.
۴۵. ↑ تقریب المعارف، ابوالصلاح الحلبی، ص۲۸۸.
۴۶. ↑ الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۶، ص۳۱۲.
۴۷. ↑ مصباح المتهجد، الشیخ الطوسی، ص۶۲۲.
۴۸. ↑ اقبال الاعمال، سید ابن طاوس، ج۱، ص۲۱۵.
۴۹. ↑ الصحیح من سیرة النبی، جعفر مرتضی العاملی، ج۶، ص۳۱۳.
۵۰. ↑ الکافی، الکلینی، ج۳، ص۲۵۲-۲۵۳.
۵۱. ↑ بحار الانوار، المجلسی، ج۲۲، ص۱۶۱-۱۶۲.
۵۲. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
۵۳. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۱۰.
۵۴. ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۹۵۲.
۵۵. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۵۴۳.
۵۶. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۵، ص۶۱۲.
۵۷. ↑ الدر المنثور، السیوطی، ج۲، ص۳۰۲.
۵۸. ↑ تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج۳، ص۱۵۳.
۵۹. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
۶۰. ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۸، ص۳۸۵.
۶۱. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
۶۲. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۸.
۶۳. ↑ امتاع الاسماع، المقریزی، ج۵، ص۳۵۰.
۶۴. ↑ آثار اسلامی، رسول جعفریان، ص۳۴۲-۳۴۳.


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «ام کلثوم».    



جعبه ابزار