امام زاده صالح (چنار)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امامزاده صالح، چنار čenār-e emām-zāde sāleh ، از کهن‌ترین چنارهای ایران و جهان، هم‌جوار بقعۀ
امامزاده صالح تجریش که در ۱۳۷۸ ش قطع شد.
بسیاری از جهانگردان و سیاحانی که از ایران بازدید کرده‌اند، در سفرنامه‌هایشان از این چنار قدیمی و اعجاب‌انگیز که در جوار بقعۀ امامزاده صالح تجریش قرار داشت، نام برده‌اند. پولاک در سفرنامۀ خود این چنار را درختی فوق‌العاده کهن در قریۀ تجریش خوانده است، که از مهم‌ترین نمونه‌های درخت چنار در جهان شمرده می‌شود.
در ۱۸۸۱ م/ ۱۲۹۸ ق،
ژان دیولافوا، جهانگرد معروف دربارۀ این چنار می‌نویسد: «در مسجد تجریش چنار عجیب و غریبی است که کمتر نظیر آن در دنیا پیدا می‌شود.
قطر فوق‌العادۀ آن را نمی‌توان دقیقاً با رقم معین کرد، اما تقریباً محیط آن به ۱۵ متر می‌رسد و هر یک از شاخه‌های آن مانند تنۀ درختی کهن‌سال در بالای مسجد و اطراف، سر به آسمان کشیده است. این درخت عده‌ای زیاد را در سایۀ خود پناه می‌دهد؛ مؤمنان در زیر سایۀ آن نماز می‌خوانند؛ مکتب‌دار، اطفال را در آنجا جمع کرده و درس می‌دهد؛ قهوه‌چی سماور و استکان و لوازم خود را روی آن قرار داده است؛ و سقا هم کوزه‌های پر از آب خود را در گوشه‌ای از تنۀ آن گذارده است.»
میرزا صالح شیرازی ایلچی نیز در دورۀ
فتحعلی‌شاه قاجار در گزارشی که برای پادشاه انگلستان تهیه کرده بود، قطر این چنار را بیش از ۱۵ ذرع بیان کرده است.
روایتی مردمی دربارۀ چنار امامزاده صالح وجود داشت و آن اینکه: این درخت ابتدا قلمۀ جوانی بوده، اما به پشتوانۀ دعای خیر یک پیرزن در حق مردی که این قلمه را کاشته، و شب عید برای فرزندان فقیر او نان و شیرینی آورده، عمری هزار ساله پیدا کرده است.
چنار امامزاده صالح، اول شهریور ۱۳۴۶، به دلیل سهل‌انگاری کارگرانی که می‌خواستند با بستن یک تسمۀ فلزی به دور تنۀ درخت، از شکسته شدن آن جلوگیری کنند، هنگام جوشکاری آتش گرفت. خاموش کردن این آتش ۳ ساعت و نیم به طول انجامید.
در سال‌های بعد حیات چنار امامزاده به‌سبب خشک شدن و نشست و ریزش مجرای قنات مجاورش به خطر افتاد و کارشناسان سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران در ۱۳۶۳ ش، ریزش قنات را عامل اصلی مشکلات این چنار دانستند و هزینۀ لازم برای رفع این مشکل را ۰۰۰‘۶۰ ریال برآورد کردند.
باوجوداین، پس از آن اتفاق هیچ اقدامی برای حفاظت از این چنار صورت نگرفت، تا اینکه در ۱۳۷۸ ش، متولیان نگهداری از امامزاده صالح تجریش با استناد به مجوز سازمان میراث فرهنگی، و به‌سبب مخاطرات جانی و بیم تلفات ناگهانی از ریزش اجزاء درخت، به‌رغم همۀ انتقادها چنار امامزاده را قطع کردند و در ۱۳۸۲ ش، بقایای ریشه‌های آن را نیز بیرون آوردند؛ این در حالی بود که شاهدان عینی و منتقدان پس از آن بارها بر این نکته تأکید کردند که چنار در آن زمانی که قطع شد، دوباره جوانه زده بود.
•
لالمی، شیده، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «امام زاده صالح (چنار)»، ص۱۹۵.
