امام سجاد و قیام مختار ثقفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام سجاد،
قیام مختار.
پرسش: چرا امام سجاد (علیه‌السّلام) از قیام مختار استقبال نکرد؟
پاسخ: طبق گزارشات تاریخی،
اهل بیت (علیهم‌السّلام) و علما و دانشمندان اسلام، شخصیت مختار را تایید کرده‌اند. قیام مختار به رهبری
محمد حنفیه و به اذن و رضای امام معصوم، حضرت امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده است. با مراجعه به منابع روائی معتبر، درمی‌یابیم که نه تنها امام سجاد (علیه‌السّلام) و بقیه امامان (علیهم‌السّلام) از کار مختار راضی بودند؛ بلکه امام سجاد (علیه‌السّلام) کار ایشان را نیز تایید فرموده و شیعیان و دوستداران اهل بیت (علیهم‌السّلام) را در حمایت و یاری کردن مختار ترغیب و تشویق فرموده‌اند.
با مراجعه به منابع روائی معتبر و دیدگاههای علمای بزرگ اسلام، دانشمندان علم رجال و دیگر نویسندگانی که در ستایش مختار کتاب‌ها نوشته‌اند، برمی‌آید که نه تنها امام سجاد (علیه‌السّلام) و بقیه امامان (علیهم‌السّلام) از کار مختار راضی بودند. بلکه امام سجاد (علیه‌السّلام) کار ایشان را تایید فرموده و شیعیان و دوستداران اهل بیت (علیهم‌السّلام) را در حمایت و یاری کردن مختار ترغیب و تشویق فرموده‌اند که به هر کدام از آنها جداگانه اشاره خواهد شد.
اینک به بررسی شخصیت مختار از دیدگاه ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) می‌پردازیم.
حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «به زودی فرزندم حسین کشته خواهد شد ولی دیری نخواهد پائید که جوانی از
قبیله (ثقیف) قیام خواهد کرد و از این ستمکاران،
انتقام خواهد گرفت، به طوری که تعداد کشته‌های آنان به سیصد و هشتاد و سه هزار نفر خواهد رسید.»
امام حسین (علیه‌السّلام) برای لشکر کوفه و شام، خطبه‌ای خواند. حضرت در ذیل خطبه مردم کوفه و شام را چنین فرمود: «... پرودگارا، آن جوانمرد ثقفی را بر آنان مسلط کن تا جام تلخ
مرگ و ذلت را به ایشان بچشاند و از قاتلان ما احدی را معاف ندارد، به جای هر قتلی، کشتنی و به جای هر ضربتی، ضربتی، و انتقام مرا و دوستان و خاندان و شیعیانم را از اینان بگیرد.»
هنگامی که مختار، سر بریده
ابن زیاد و
عمر سعد (لعنه الله علیهما) را به نزد امام سجاد (علیه‌السّلام) فرستاد؛ حضرتش به سجده افتاد و در
سجده شکر، خدا را این گونه سپاس گفت، «حمد و ستایش خدای را که انتقامم را از دشمنانم گرفت و خدای به مختار،
پاداش و جزای خیر عنایت فرماید.»
اینک به برسی شخصیت مختار از دیدگاه علما و دانشمندان بزرگ اسلام می‌پردازیم.
حضرت
آیة الله خوئی (رحمة‌الله‌علیه) درباره شخصیت مختار می‌فرمایند: «اخبار و روایاتی که درباره مختار رسیده است بر دو قسم می‌باشد:
الف ـ اخباری که در مدح و ستایش مختار می‌باشد.
ب ـ اخباری که در مذمت و نکوهش ایشان می‌باشد.
اما اخبار مدح و ستایش، قوی و برتر است.» پس در ادامه بیان می‌کنند: «در حُسن حال مختار همین بس که او با کشتن قاتلان امام حسین (علیه‌السّلام)، دل اهل بیت (علیهم‌السّلام) را شاد کرد و این خود خدمتی بزرگ به خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که استحقاق پاداشی از جانب آن بزرگواران دارد.»
ایشان آنگاه پس از نقل روایتی می‌فرمایند: «از ظاهر بعضی از روایات به دست می‌آیدکه قیام مختار با اذن و اجازه خاص امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده است.»
علامه مامقانی می‌فرماید: «... خلاصه تمام آن چه ذکر شده این است که این فرد (مختار) مذهبش امامی و معتقد به امامت ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) بوده و قیام و حکومت او با اجازه امام سجاد (علیه‌السّلام) صورت گرفته است.
در کتاب «
الغدیر» از مختار با این کلمات یاد می‌کند: «مرد هدایت، قیام‌کننده، مجاهد، قهرمان، سلحشور» سپس
علامه امینی در ادامه با تجلیل از مقام و شخصیت مختار بیان می‌کنند: «هر کس با دیده
بصیرت و تحقیق بر تاریخ، حدیث و
علم رجال بنگرد درمی‌یابد که مختار از پیشگامان دینداری،
هدایت،
اخلاص بود و نهضت او تنها برای برپائی عدالت و ریشه کن کردن ملحدان و ظلم
امویان و با اجازه امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده است.
مورخ معاصر
شریف القرشی (رحمة‌الله‌علیه) درباره شخصیت مختار می‌نویسد: «مختار یکی از شخصیت‌های برجسته
شیعه است او شمشیری از شمشیرهای خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و قلبش بیش از همه بر ظلمی که بر اهل بیت (علیهم‌السّلام) گذشت می‌تپید. ولی در راه
جهاد خود سعی و کوشش فراوان داشت تا قدرت را در دست بگیرد اما نه برای جاه‌طلبی و ریاست بلکه برای خونخواهی اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و انتقام از قاتلین او... روش سیاسی او اجرای عدالت اجتماعی در زمان حکومتش بر اساس حکومت عادلانه امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بود مختار از
زهد و تقوای فراوانی برخوردار بود و به مبانی دینی سخت پایبند بود. مورخان درباره ایام کوتاه حکومتش گفته‌اند که وی بیشتر روزها را روزه شکر می‌گذارد و این شکرانه نعمتی بود که خداوند به او عطا کرده بود که توانست انتقام خون امام حسین (علیه‌السّلام) و اهل بیت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را بگیرد و بر نابودی پلیدان و ناپاکان از صحنه تاریخ توفیق یابد.»
محمد حنفیه فرزند والامقام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) مهمترین نقش را در قیام مختار داشت او در حقیقت رهبری ظاهری قیام و فرماندهی آنان را به عهده داشت. مختار با مشورت او و اجازه امام سجاد (علیه‌السّلام) قیامش را اعلام کرد. مختار در کوفه رسماً خود را نماینده اهل بیت (علیهم‌السّلام) به فرماندهی محمد حنفیه معرفی نمود و هنگامی که جمعی از سران شیعه کوفه برای تحقیق در کار مختار نزد محمد حنفیه آمدند و سؤال کردند که آیا او از طرف شما نمایندگی دارد محمد حنفیه آنان را نزد امام سجاد (علیه‌السّلام) برد و گفت: برخیزید تا نزد امام من و شما یعنی پیش امام سجاد (علیه‌السّلام) برویم و هنگامی که قضیه قیام و خونخواهی امام حسین (علیه‌السّلام) و
شهدای کربلا مطرح شده امام سجاد (علیه‌السّلام) خطاب به محمد حنفیه فرمودند:
«ای عمو، اگر برده زنگی برای ما اهل بیت تعصب به خرج دهد (و قیام کند) بر مردم واجب است که او را یاری دهند. ای عمو هر چه در این کار صلاح دیدی انجام ده من تو را مسئول این کار قرار دادم. سپس آنان از محضر امام (علیه‌السّلام) برخاستند و خوشحال با خود می‌گفتند: امام (علیه‌السّلام) و محمد حنفیه در قیام به ما اذن دادند.
خود مختار در ملاقاتش با سران شیعه در
کوفه، هدف و قیام خود را چنین بیان می‌کند: «همانا (محمد حنفیه) فرزند علی (علیه‌السّلام) وصی و جانشین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرا به عنوان امین و
وزیر و فرمانده به سوی شما فرستاده و به من دستور داده است تا کسانی که در ریختن خون حسین (علیه‌السّلام) را حلال دانستند به قتل برسانم...»
در جای دیگر عده‌ای از شیعیان از امام سجاد (علیه‌السّلام) و محمد حنفیه سؤال می‌کنند مختار ادعا می‌کند که از طرف شما (امام سجاد (علیه‌السّلام) و محمد حنفیه) به خونخواهی قیام کرده آیا این صحت دارد؟ امام سجاد (علیه‌السّلام) و محمد حنفیه در پاسخ آنان اظهار داشتند که ما خواهان این کاریم و بر مردم واجب است او را یاری دهند.
برخی از علمای اسلام در مورد قیام مختار دیدگاه‌ها و نظراتی دارند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
بر این اساس علامه مامقانی (رحمة‌الله‌علیه) با صراحت می‌فرمایند: «محققاً حکومت و قیام مختار با اجازه امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده است.»
آیةالله خوئی (رحمة‌الله‌علیه) نیز می‌فرمایند: «از ظاهر روایات برمی‌آید که قیام مختار به اذن امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده است.»
اگرچه احتمال دارد اجازه ی امام محرمانه وبا رموز خاص صورت گرفته تا دشمنان اهل بیت برامام نتوانند خرده گرفته و ایجاد مزاحمت نمایند؛ چنانکه برخی از علما نیز براین باورند.
شیخ ابوعلی رجالی بزرگ در
منتهی المقال نوشته است: «علت این که در قیام مختار کمتر از امام سجاد (علیه‌السّلام) مطرح شده است حفظ جان ایشان بوده است.»
در نهایت می‌توان گفت قیام مختار به رهبری محمد حنفیه و به اذن و رضای امام معصوم، حضرت امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده است.
۱. رضوی اردکانی، ماهیت قیام مختار.
۲. محمدتقی مدرسی، جنبش‌های شیعی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "چرا امام سجاد (علیه‌السّلام) از قیام مختار استقبال نکرد؟"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۲۴.
