امام مهدی (علیه‌السلام) (متولد ۲۵۵ یا ۲۵۶ه.ق)، فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السلام) و دوازدهمین و آخرین امام شیعیان است. نام و کنیه‌اش هم‌نام پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و مشهورترین لقب آن حضرت، مهدی می‌باشد. آن حضرت بعد از شهادت پدرشان، به دلایلی دارای دو غیبت صغری و کبری می‌باشد. غیبت صغری ۶۹ سال به طول انجامید و در این مدت به واسطه نواب اربعه با مردم در ارتباط بودند و غیبت کبری از سال ۳۲۹ قمری شروع شده و تا امروز ادامه دارد. طبق احادیت وارده از آن حضرت، در زمان غیبت کبری مردم باید در مسائل خود به فقهای عصر خویش رجوع کنند. در روایات معتبر شیعه برای ظهور ایشان در آخر الزمان، نشانه‌ها و علائم حتمی و علائم غیر حتمی و شرائط خاص ذکر شده است.
نام مبارک امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) هم‌نام پیامبر اکرم و کنیه ایشان هم‌کنیه پیامبر (ابوالقاسم) و ملقب به مهدی آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌باشد. ولی از خطاب قرار دادن ایشان با نام اصلی تا قبل از ظهور مبارکشان نهی شده است.
وجود مقدس ایشان دارای القاب فراوان می‌باشد که اباصالح، قائم آل محمد، مهدی آل محمد، حجة الله، ولی الله، بقیة الله، امام منتظَر، صاحب الزمان و امام زمان از مشهورترین آن‌هاست. مهدی، لقب مشهور امام زمان (علیه‌السلام) است.
یکی از مشهورترین القاب قائم آل محمد، مهدی است. مهدی اسم مفعول و به معنای ره‌یافته است. مهدویت نیز از همین ریشه است. مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) مشهورترین نام آن حضرت نزد شیعه و سنی است. البته گاهی نیز در معنای فاعلی، به معنای هدایت‌کننده به کار می‌رود.
امام مهدی، دوازدهمین و آخرین جانشین رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از سلسله امامان معصوم (علیهم‌السلام) و فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌باشد که بعد از شهادت پدر بزرگوارشان، به دلایلی دارای دو غیبت صغری و غیبت کبری می‌باشد. غیبت صغرای ایشان ۶۹ سال طول کشید و در این مدت به واسطه نواب اربعه با مردم در ارتباط بودند. غیبت کبری از سال ۳۲۹ قمری شروع شده و تا امروز ادامه دارد و آن حضرت تا روزی که از سوی خداوند متعال اذن ظهور کسب نمایند، با شیوه‌های خاص و از پس پرده غیب به رتق و فتق امور مردم و دست‌گیری از نیازمندان می‌پردازند. در روایات معتبر شیعه برای ظهور آن حضرت در آخر الزمان، نشانه‌ها و علائم حتمی و غیر حتمی و شرائط خاص ذکر شده که هر کدام دارای حکمت مخصوص می‌باشند. همچنین در منابع معتبر شیعه و سنی –با اختلافاتی در شخصی و نوعی دانستن مهدی آخر الزمان- برای وقایع بعد از ظهور نیز مطالبی ذکر شده است. فقهاء شیعه از تطبیق آن وجود مقدس با هر فردی به شدت منع کرده و دستور به تکذیب مدعیان دروغین مهدویت داده‌اند.
انتظار فرج حضرت، مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۲۲. دعا کردن و صدقه دادن برای سلامتی و نیز دعا برای چیره‌شدن آن امام بر کافران، ملحدان و منافقان سیوطی، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۱۰. استحباب دارد. همچنین به جا آوردن اعمال عبادی مانند نماز و حج برای ایشان استحباب دارد.
برخاستن از جای خود هنگام بردن یا شنیدن نام‌های آن حضرت به ویژه لقب مبارک «قائم» و نهادن دست راست بر سر در این هنگام و خواندن دعای وارد، از مستحبات است. سیوطی، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۱۱ ـ ۸۱۳.
حضرت مهدی در برابر جلال خداوند بسیار خاشع و فروتن است. هم‌چون عقاب، بال خویش فرو می‌گشاید، سر به زیر می‌اندازد و از اوج آسمان فرو می‌آید. بدین‌سان، خدا و عظمت خدا در وجودش متجلی بوده، و همه هستی او را در خود فرو برده است. نجم‌الدین عکسری، جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۸۰.
حضرت مهدی بخشنده است، به گونه‌ای که بی‌دریغ، اموال به این و آن می‌دهد. با عمال و کارگزاران و مأموران دولت خویش بسیار سخت‌گیر و با ناتوانان و مستمندان، بسیار دل‌رحم و مهربان است. در رفتار، چنان است که گویی با دست خود، کره و عسل به دهان مسکینان می‌گذارد. نجم‌الدین عکسری، جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۷۶- ۲۷۷. با آمدنش کینه از دل‌ها می‌رود و همه‌جا را آسایش و امنیت فرا می‌گیرد. و «می‌نهد میزان عدل را در بین مردم، پس احدی به احدی ظلم نکند». مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۲.
به‌هنگام حکومت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، حکومت جبّاران و مستکبران و نفوذ سیاسی منافقان و خائنان نابود شده، شهر مکه، قبله مسلمین و مرکز حرکت انقلابی حضرت مهدی می‌شود. نخستین افراد با قیام او در مکه گرد هم آمده، به او می‌پیوندند. نجم‌الدین عکسری، جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۵۲.
عدالت مهدی چنان است که در حکومت او بر هیچ کس و هیچ چیز، هیچ‌گونه ستمی روا داشته نمی‌شود. نخستین نشانه عدل او سخنان سخنگویان حکومت اوست که در مکه فریاد می‌زنند: «هر کس نماز فریضه خویش را در کنار حجر الاسود و محل طواف خوانده است و اکنون می‌خواهد نماز نافله بخواند، به کناری رود، تا حق کسی پایمال نگردد و هر کس می‌خواهد نماز فریضه بخواند بیاید و بخواند.» کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۴، ص۴۲۷. هیچ جای زمین باقی نمی‌ماند، مگر آن‌که از برکت عدل و احسان او فیض می‌برد و زنده می‌شود، حتی جانوران و گیاهان نیز از این برکت و عدالت بهره‌مند می‌شوند. و «عدالت او درون خانه‌ها خواهد رفت مانند این که سرما و گرما داخل آن می‌شود.» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۲.
همه اموال جهان در نزد مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) گرد می‌آید، آنچه در دل زمین است و آنچه بر روی زمین است. آن‌گاه مهدی به مردم می‌گوید: «بیایید! و این اموال را بگیرید! این‌ها همان چیزهایی است که برای به دست آوردن آن‌ها، قطع رَحِم کردید و خویشان خود را رنجاندید، خون‌های به ناحق ریختید و مرتکب گناهان شدید. بیایید و بگیرید! سپس دست عطا می‌گشاید، چنان‌که تا آن روز، کسی آن‌چنان بخششی در اموال نکرده باشد». مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۲۹.
۱) شاید بتوان گفت: که مهم‌ترین ویژگی یاران امام (علیه‌السلام) این است که آن‌ها مصداق کامل «اولیاء الله» (دوستان خدا) هستند. در قرآن کریم می‌فرماید: «ألا إنَّ اَوْلیاءَ اللّهِ لا خَوْفٌ عَلَیهم وَ لا هُمْ یحزنون؛ یونس/سوره۱۰، آیه۶۲. آگاه باشید که بر دوستان خدا بیمی نیست و غمگین نمی‌شوند.» این‌که کسی از هیچ چیز ترسی به دل راه ندهد و اندوهگین نشود تنها زمانی امکان‌پذیر است که جز خدا نبیند و جز به او نیندیشد. این اوج کمال آدمی و بالاترین مرتبه‌ای است که یک انسان می‌تواند بدان دست یابد. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «خوشا به حال شیعیان قائم که در زمان غیبتش منتظر ظهور او و فرمان‌بردارش هستند، آنان اولیای خدا هستند، همان‌ها که نه ترس آن‌ها را فرا می‌گیرد و نه اندوهگین می‌شوند.» ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۵۷. ۲) یاران قائم هم‌چنان که در بالاترین درجه تقوا و پرهیزکاری قرار دارند، از نظر کمال علمی نیز در بالاترین درجه قرار گرفته و از جام حکمت الهی و معرفت دینی، چنان‌که باید، سیراب شده‌اند. حضرت علی (علیه‌السلام) در این‌باره می‌فرماید: «...پس گروهی در آن فتنه‌ها صیقلی می‌شوند، مانند صیقل دادن آهنگر شمشیر را، دیده‌های آن‌ها به نور قرآن جلا داده و تفسیر در گوش‌هایشان جا گرفته‌شود. در شب، جام حکمت را به آن‌ها بنوشانند بعد از این که در بامداد هم نوشیده باشند.» ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، خطبه۱۵۰، ج۹، ص۱۲۶. خلاصه این‌که یاران قائم در چنان مرتبه‌ای از زهد و تقوا و علم و معرفت قرار دارند که همه کائنات در برابر آن‌ها سرِ تسلیم فرود می‌آورند و زمین و آسمان به وجود آن‌ها افتخار می‌کند. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «گویی که یاران قائم را می‌بینم که شرق و غرب (جهان را) در نور دیده‌اند. همه چیز در برابر آن‌ها سرِ تسلیم فرود می‌آورد حتی درندگان زمین و آسمان به دنبال خشنود ساختن آن‌ها هستند. قطعه‌ای از زمین به قطعه دیگر مباهات کرده و می‌گوید: امروز مردی از یاران قائم از من گذر کرده است.» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۷.
یاران مهدی (علیه‌السلام) از نظر صفات جسمی و نیروی بدنی سر‌آمد روزگار بوده و کسی را یارای مقابله با آن‌ها نیست. امام صادق (علیه‌السلام) در وصف توان بدنی یاران قائم می‌فرماید: «حضرت لوط (علیه‌السلام) که می‌فرمود: «ای کاش در برابر شما قدرتی می‌داشتم یا می‌توانستم به تکیه‌گاهی استوار پناه ببرم.» هود/سوره۱۱، آیه۸۰. «در آرزوی نیرو و توان قائم (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و به یاد قدرت و استواری یاران او بود، زیرا به هر کدام از آن‌ها قدرت چهل مرد داده شده و قلب آن‌ها محکم‌تر از پاره‌های آهن است. اگر به کوه‌هایی از آهن برخورد کنند آن‌ها را از جا بر می‌کنند و شمشیرهای آنان از حرکت باز نمی‌ایستد، مگر زمانی که خداوند (عزوجل)، خشنود شود.» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۷.
قول مشهور این است که تعداد یاران امام عصر ۳۱۳ نفر هستند که در روایت‌های متعددی به آن اشاره شده است. در روایتی «مفضل بن عمر» از امام صادق (علیه‌السلام) چنین نقل کرده است: «مثل این است که قائم (علیه‌السلام) را بر منبر مسجد کوفه می‌بینیم، در حالی که ۳۱۳ مرد، به عدد اهل بدر گرد او را گرفته‌اند. آن‌ها مردان جنگاور و حاکمان خدا در زمین او و بر خلق اویند.» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۶،ح۴۲. با توجه به روایت دیگر به این نتیجه می‌رسیم که یاران آن حضرت منحصر به تعداد یاد شده نبوده و این تعداد کسانی هستند که از آغاز حرکت حضرت مهدی ایشان را همراهی می‌کنند، اما به تدریج بر این تعداد افزوده می‌شود. البته ناگفته نماند که این ۳۱۳ نفر به دلیل خصایل برجسته‌ای که دارند نقش فرماندهی و رهبری را در لشکر آن حضرت به عهده دارند. خلیل منتظر قائم، موعود، ش۹، ص۳۴. در روایتی ابوبصیر از امام صادق (علیه‌السلام) چنین نقل کرده است: «قائم از مکه خارج نمی‌شود، مگر زمانی که تعداد کسانی که به گرد او جمع آمده‌اند، تکمیل شود. پرسیدم: این تعداد چند نفر است؟ آن حضرت فرمود: دو هزار نفر، جبرئیل در سمت راست او و میکائیل در سمت چب او حرکت می‌کند و ....» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۷ - ۳۶۸،ح۱۵۲.
حکومت جهانی موعود را از دو منظر می‌توان مطالعه کرد: ۱) به عنوان آرمانی دور دست که باید در انتظار تحقق آن باشیم، که در آن صورت، هیچ تأثیری در واقعیت‌های موجود جامعه ندارد. ۲) به عنوان الگویی واقعی برای سامان‌بخشی به وضع موجود و هدف معینی که توان جهت‌بخشی به حرکت‌های اجتماعی ما را دارد، اگرچه تحقق کامل آن در زمان حضرت بقیةالله صورت می‌گیرد. البته ما نباید همه مشخصه‌های بیان شده در مورد حکومت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را فقط ترسیم‌کننده وضعیت آینده جهان بدانیم، بلکه باید این فرهنگ را در تمام عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، جامعه خود پیاده کنیم و این نوعی الگوپذیری از قیام عدالت‌گستر است. برای دست‌یابی به این مهم به برخی ویژگی‌هایی که در روایات برای حکومت جهانی امام غایب شمرده شده است، اشاره می‌کنیم.
عنایت به بعضی از روایات، تصویر بسیار روشنی از شیوه زندگی حکمران سراسر عالم به ما می‌دهد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «به چه ملاک درباره خروج قائم تعجیل می‌طلبید؟ به خدا سوگند، او جامه درشت می‌پوشد و خوراک خشک و ناگوار می‌خورد.» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۵۴. اصولاً پذیرفتن مسئولیت حکومت مردم تعهد مضاعفی را بر عهده پذیرنده این مسئولیت می‌آورد و او را ناچار می‌سازد که زندگانی خویش را با ضعیف‌ترین طبقات اجتماع هماهنگ سازد تا درد آن‌ها را با تمام وجود احساس کرده و همت خویش را صرف بهبود آلام آن‌ها کند. روایت زیر، رسالت سنگین پیشوایان و کارگزاران جامعه عدل اسلامی را به خوبی بیان می‌کند: «روزی یکی از یاران امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) عرض کرد: ای امیرمؤمنان! چرا باید تو در این پوشاک زبر تن آزار باشی و خوراک ساده میل کنی؟ فرمود: خدا بر پیشوایان دادگر واجب فرموده خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا مستمندی، تنگدست را به هیجان نیاورد و به طغیان وا ندارد.» ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۳۲.
یکی از ویژگی‌های مهم دولت جهانی امام مهدی سخت‌گیری و قاطعیت درباره کارگزاران، مجریان امور و برخورد شدید با متخلفان است. در روایت زیر درباره قاطعیت و سازش‌ناپذیری حضرت ولی عصر در مقابل کارگزاران و ملاطفت و مهربانی آن حضرت با بیچارگان و مستمندان چنین آمده است: «امام مهدی (علیه‌السلام) بخشنده است، او درباره عمال، کارگزاران و مأموران دولت‌خویش بسیار سخت‌گیر است و با ناتوانان و مستمندان بسیار دل‌رحم و مهربان.»
در زمان حکومت امام مهدی، رفاه اقتصادی و آسایش معیشتی بر تمام بخش‌ها و زوایای زندگی بشر پرتو می‌افکند و انسان‌ها آسوده‌خاطر از مشکلات روزمره می‌توانند به سازندگی معنوی خود بپردازند. امام علی (علیه‌السلام) در این‌باره می‌فرماید: «بدانید اگر شما از طلوع‌کننده شرق امام مهدی پیروی کنید، شما را به آیین پیامبر در آورد ... تا از رنج طلب و ظلم (در راه دست‌یابی به امور زندگی) آسوده شوید و بار سنگین (زندگی) را از شانه‌هایتان بر زمین نهید.» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۱۱.
عدالت مهدی آن‌چنان فراگیر و گسترده است که حتی به درون خانه‌ها نیز نفوذ کرده و روابط خصوصی افراد خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد، کاری که از عهده هیچ نظام حقوقی برنمی‌آید. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «به (خدا) سوگند مهدی عدالتش را تا آخرین زوایای خانه‌های مردم وارد می‌کند، هم‌چنان که سرما و گرما وارد خانه ما می‌شود.» مجلسی، محمد بن یعقوب، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۲. در روایت دیگر از امام باقر (علیه‌السلام) درباره شمول عدالت صاحب الزمان آمده است: «امام قائم (اموال را) برابر تقسیم می‌کند و میان مردم نیکوکار و بدکار به عدالت رفتار می‌نماید.» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۲۹.
