امامزاده قاسم (گلخندان قدیم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امامزاده emām-zāde qāsem ، امامزاده‌ای واقع در روستای
گلخندان قدیم.
بقعۀ این امامزاده در ۸ کیلومتری جنوب جادۀ تهران به
رودهن قرار دارد.
نسب او براساس زیارت‌نامۀ موجود در بنا، به امام حسن مجتبى (ع) بازمی‌گردد.
بنای امامزاده قاسم در بالای تپه‌ای به ابعاد تقریبی ۲۰×۳۵ متر و ارتفاع حداکثر ۸ متر در جهت شرق به غرب در مرکز روستای گلخندان قدیم واقع شده است. در پیرامون این تپه، برای جلوگیری از فرسایش و ریزش خاک‌ها و آوار سطح تپه و گسترش آن به داخل روستا، دیواری سنگی به ارتفاع ۱۳۰ سانتی‌متر احداث، و گرداگرد آن جادۀ آسفالته‌ای به عرض ۳ متر ایجاد شده است که دسترسی به نقاط مختلف روستا را فراهم می‌کند. در سطح تپه و در بدنۀ دیوار سنگی پیرامون آن، شمار فراوانی از سنگ‌قبرهای حجاری‌شده و کتیبه‌دار متعلق به دوران قاجار و پهلوی مشاهده می‌شود که برخی از آن‌ها دارای ارزش تاریخی‌اند. در بدنۀ خارجی دیوار سمت جنوب تپه، سنگ قبری نصب شده که دارای ماده‌تاریخ ۹۸۰ ق است.
بنای امامزاده قاسم که در منتها‌الیه شرق تپه، و بر بالای آن احداث شده، برج آرامگاهی هشت‌ضلعی‌ای است که هر ضلع آن ۲۶۰ سانتی‌متر طول، و از کف فعلی، حدود ۴۳۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد. در بدنۀ خارجی هریک از اضلاع، طاق‌نمایی به عمق حداکثر ۱۰ سانتی‌متر تعبیه، و کلیۀ سطوح با گچ نیم‌کوب سنتی اندود شده است.
گنبد بنای امامزاده از نوع دوپوش، ترکیب خارجی آن رُک، و همچون بنای اصلی هشت‌ضلعی است و کلیۀ سطوح آن نیز با گچ نیم‌کوب سنتی اندود شده است. ارتفاع گنبد حدود ۵ / ۴ متر است و ترکیب موزون و استحکام خوبی دارد. این گنبد از داخل، عرقچین خفته است و کلیۀ سطوح زیر گنبد و بدنه‌های بنا با گچ سفید اندود شده است. گرداگرد بنای امامزاده، در دو سطح مختلف دو صفه یا مردگرد به‌صورت سنگ‌چین احداث شده است که هریک حدود ۲۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد و گردش به گرد امامزاده را به‌خصوص در زمان بارندگی آسان می‌کند. درِ ورودی بنای امامزاده در سمت جنوب آن تعبیه شده است و سایبانی موقت با چهارچوب فلزی و پوشش شیروانی بر بالای آن احداث کرده‌اند.
قطر دیوارهای بنای امامزاده حدود ۹۰ سانتی‌متر، و مصالح به‌کاررفته در آن سنگ، آجر و ملاط گچ سنتی است. ترکیب فضای داخلی بنای امامزاده نیز هشت‌ضلعی، طول هر ضلع آن حدود ۱۵۰ سانتی‌متر، و ارتفاع آن‌ها تا زیر گنبد اندکی بیش از ۴ متر است. در داخل هریک از اضلاع داخلی بنای امامزاده، طاقچه‌ای به عمق حدود ۳۰، ارتفاع ۱۵۰ و عرض ۷۵ سانتی‌متر ایجاد شده است تا یکپارچگی و سنگینی حجم دیوارها از میان برداشته شود. اندازۀ بنا تا ارتفاع یک‌متری با سنگ مرمر نامرغوب، و کف آن با سنگ‌های قهوه‌ای پوشانده شده است. در داخل بنای امامزاده و روی قبر آن، معجر یا صندوقچه‌ای چوبی نصب شده که در قسمت‌هایی از سطوح خارجی لبه بالای آن، کتیبه‌هایی مشتمل بر آیات قرآن و احادیث کنده‌کاری شده است. در داخل بنای امامزاده دو تابلو نیز نصب شده که روی یکی از آن‌ها قسمت‌هایی از زیارت وارث، و روی تابلوی دیگر زیارت‌نامۀ امامزاده قاسم نوشته شده است.
فضای داخلی بنای امامزاده قاسم خنک و آرامش‌بخش است. اهالی روستاهای اطراف به این امامزاده اعتقاد زیادی دارند و عصر روزهای پنجشنبه، نیز در اعیاد و مناسبت‌ها برای زیارت به این محل می‌آیند. نما و چشم‌انداز بنای امامزاده و گنبد آن از خارج و محیط پیرامون بسیار چشمگیر است؛ چون هیچ درخت و ساختمانی و یا موانع طبیعی‌ای مانند کوه و تپه در آن اطراف به بلندی این بنا نیست، از فاصلۀ چند کیلومتری قابل مشاهده است. ادارۀ میراث فرهنگی طی سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱ ش، نسبت به مرمت بنا در حد رفع خطر کامل و تأمین ایستایی و استحکام لازم، اقداماتی انجام داده، و وضعیت فعلی بنا خوب است.
با توجه به مشخصات و ویژگی‌های بنای امامزاده قاسم روستای گلخندان و مقایسۀ آن با نمونه‌های مشابه در دیگر شهرهای ایران، به نظر می‌رسد که قدمت آن دست‌کم به دورۀ ایلخانیان در سده‌های ۸ و ۹ ق بازگردد. این بنا ضمن انجام عملیات مرمت و استحکام‌بخشی آن طی سال‌های یادشده، مورد مطالعه، مستندسازی و پژوهش نیز قرارگرفت و پروندۀ ثبتی آن تهیه شد، اما به‌رغم قدمت تاریخی و ارزش فرهنگی، تاکنون در فهرست آثار ملی ثبت نشده است.
•
پازوکی طرودی، ناصر، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «امامزاده قاسم (گلخندان قدیم)»، ص۱۲۳۴.
