امامزاده محسن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از
امام‌زادگان در
همدان محسن بن علی بن حسین (الاثرم) بن حسن المجتبی بن علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) می‌باشد و او سیدی جلیل القدر و عالمی فاضل و دارای خلقی نیکو بوده است.
با توضیحی که از عبارت علامه نسابه
ابن فندق بیهقی (ابو الحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی مشهور به «ابن فندق» که پدر و اجدادش از بزرگان علم و ادب بوده‌اند، در سال ۴۹۳ هـ.ق. متولد و در سال ۵۶۵ هـ.ق.وفات یافت. این عالم شیعی که مدتی کوتاه متصدی امر
قضاوت در بیهق بوده از بزرگانی کسب علم و دانش کرد و حدود «۷۶» کتاب از خود به یادگار گذاشت و از آن جمله است کتاب «
لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب»)
ارائه خواهد شد نتیجه می‌گیریم که این مزار مقدس مربوط است به امام زاده عظیم الشان جناب: «محسن بن علی بن حسین (الاثرم) بن حسن المجتبی بن علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) » است.
در این که
امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) فرزندی به نام «حسین» داشته که به
حسین الاثرم (اثرم کسی را گویند که دندانش از بن بر افتاده و یا کسی که دندان پیشین او افتاده باشد)
معروف بوده بین دانشمندان فن انساب هیچ اختلافی نیست.
در تاریخ توضیحی درباره حالات حسین اثرم نیامده است و فقط به این مطالب اشاره‌ای شده است:
الف: او سیدی جلیل القدر و عالمی فاضل و دارای خلقی نیکو بوده است.
ب: دارای
فرزند و فرزند زادگانی بوده از جمله «علی»
و «ام سلمه»
و «ام کلثوم»،
گرچه نسل او بعداً منقرض شده
و دیگر نمی‌توان شجره‌ای را منتهی به او دانست و شاخه‌ای از
سادات را به عنوان «بنواثرم» نامید.
ج:
قبر او در «فخ» در شهر
مکه قرار دارد.
د: بعضی از کتب خطی
نام او را جزء
شهدای کربلا ذکر کرده‌اند ولی این مطلب قطعاً صحیح نیست.
علی بن حسین الاثرم نیز فرزندانی داشته
و چنان‌که خواهید دید یکی از فرزندان او «محسن» نام دارد.
بیهقی گوید: «محسن بن علی بن الحسن بن امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) امّه اخت محمد الباقر (علیه‌السّلام) دفن بحدود همدان بمسارد و صلّی علیه قاضی همدان»
به نظر حقیر در این شجره نام «حسین الاثرم» افتاده است و بهترین
شاهد بر این مدعا این است که در همین عبارت مادر محسن به عنوان خواهر
امام باقر (علیه‌السّلام) (دختر
امام سجاد (علیه‌السّلام) ) معرفی شده، بنابراین پدر «محسن» داماد امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده و به تصریح همین بیهقی داماد امام سجاد (علیه‌السّلام) «علی بن حسین بن حسن (علیه‌السّلام) » است
نه علی بن الحسن (علیه‌السّلام). پس شجره صحیح همان است که در ابتدا ذکر شده.
نام یکی از دختران امام سجاد (علیه‌السّلام) «علیّه»
و نام یکی دیگر «عبده» بوده است.
اما بیهقی در جایی «عبده» را همسر علی بن حسین الاثرم معرفی کرده
و در جایی دیگر «علیّه» را همسر او دانسته است
اما به هر حال مسلم است که یکی از دختران امام سجاد (علیه‌السّلام) با «علی بن حسین الاثرم» بوده است.
با توجه به آن‌چه گفته شد و با توجه به عبارت مورد بحث از بیهقی، باید گفت امام زاده محسن از طرف پدر با دو واسطه با امام مجتبی (علیه‌السّلام) و آن‌گاه به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌رسد و از طرف مادر نیز نوه امام سجاد (علیه‌السّلام) است.
بیهقی از سبب و تاریخ
مهاجرت این امام زاده عظیم‌الشان به همدان و نیز زمان رحلت او سخنی به میان نیاورده و فقط می‌گوید او در اطراف همدان «بمسارد» دفن شد و قاضی همدان بر او نماز خواند.
بعد از تتبع دربارة کلمة «مسارد» به این نتیجه رسیدیم که:
الف: این کلمه نام موضع خاصی نیست.
ب: «صرد» (با «ص») در عربی معرَّب واژه سرد در فارسی است. و به معنای مکان‌های مرتفع از کوه که هوای آن سرد باشد آمده است.
پس اگر واژه مورد نظر با «ص» باشد عبارت منطبق با مکان امامزاده هم خواهد بود زیرا
بقعه در محل مرتفع و سردی است.
ج: اما با «س» واژة سرد در عربی به معنای مشک دوختن، به هم پیوستن، کاری پیوسته کردن، سخن نیکو مسلسل گفتن، سوراخ کردن و مسرد به معنای مثقب آمده است.
البته باز واژة «مسردبیه»
بر گرفته شده از همان کلمه سرد فارسی است.
شیخنا الاستاد آیه الله حاج
شیخ علی دامغانی ـ قدس سره ـ مردم را ترغیب به زیارت این مکان می‌فرمود. از فرزند دانشمندش مرحوم آیة الله حاج میرزا محمد علی دامغانی ـ قدس سره ـ شنیدم که استاد با استناد به یکی از مخطوطات به نام «
بحرالانساب» که می‌گوید محسن بن علی النقی (علیه‌السّلام) در همدان دفن شده، می‌فرمود چنین نامی تطبیق بر این بقعه می‌شود.
الف: تا آن‌جا که حقیر تتبع کرده در هیچ یک از منابع تاریخی و نیز کتب انساب فرزندی به نام «محسن» برای امام علی النقی (علیه‌السّلام) ذکر نشده است.
ب: به ظن قوی در نگارش کتاب «بحرالانساب» اشتباهی روی داده و نام حسین، محسن نوشته شده در این صورت سخن آن کتاب مربوط به امام زاده حسین همدان می‌شود.
از مرحوم حاج
ملا حسین علی همدانی ـ قدس سره ـ شنیدیم وقتی عالم بزرگوار آیة الله حاج
سید موسی کمالانی ـ قدس سره ـ به حوالی این مکان می‌رسیدند به منظور احترام از این بقعه و کسانی که از عابدان و زاهدان در اطراف آن دفن شده‌اند با پای برهنه راه طی می‌کردند.
علمای ربانی شهر همواره نهایت احترام را برای این امام زاده قائل بوده‌اند و آن‌گونه که از اسناد عتیق این بقعه بر می‌آید فرمان تولیت با صلاحدید بزرگان شهر صادر می‌شده است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «امامزاده محسن»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۹.
