امر سابع - ابتیاع بعقد فاسد-جلسه 10
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
درس خارج فقه آیت الله نوریکتاب الصوم۹۱/۰۸/۱۶بسم الله الرحمن الرحیمموضوع: امر سابع _ ابتیاع بعقد فاسد
بحثمان در این بود که در قیمی قیمت چه وقتی میزان است؟ آیا قیمت یوم الغصب و الأخذ میزان است یا قیمت یوم التلف و یا قیمت یوم الأداء و یا قیمت یوم المطالبة؟ و یا اینکه أعلی القیم میزان است؟ خلاصه اینکه صور و اقوال مختلفی در مسئله وجود دارد که ما باید برای فهم مطلب و اختیار قول صحیح به مدارک و مبانی آن‌ها توجه داشته باشیم.
آیت الله خوئی در ص۴۵۵ از جلد ۲ مصباح الفقاهة مثل شیخ انصاری به حدیث صحیحه أبی ولّاد استدلال کرده و فرموده که حدیث بر ضمانِ قیمتِ یوم الغصب والأخذ دلالت دارد.
حضرت امام (ره) در ص۴۹۲ از جلد اول کتاب بیعشان ابتدا بحث را مبتنی بر معنای ضمان کرده و بعد چندین صفحه درباره معنای ضمان بحث کرده، ایشان فرموده که برخی از روایات ظاهرند در اینکه عین در ذمّه باقیست تا یوم الأداء و این یعنی اینکه قیمت یوم الأداء میزان است و هذا حکمٌ عقلائیٌ لا عقلیٌ، سپس ایشان روایات زیادی را در این رابطه (اثبات کون الشئ فی العهدة إلی یوم الأداء) ذکر کرده، منتهی امام (ره) بعد از بحثهای مفصل و طولانی و اثبات اینکه: عین تا یوم الأداء در ذمّه باقیست لذا قیمت یوم الأداء میزان است، از این نظرشان برگشته‌اند و فرموده‌اند: والتحقیق أن یقال: که ضمان معهود در أذهان عرف و عقلاء همان عهده دار شدن و جبران غرامت و خسارت بوجود آمده می‌باشد یعنی مضمون له (مالک) باید طوری غرامت و خسارت را از ضامن بگیرد که عرفاً بگویند که خسارت و غرامت جبران شده و پرداخت شده یعنی حکم عرف و عقلاء در اینجا میزان است فلذا تمام روایات مذکور به همین معنی (ضمان قیمت یوم التلف) حمل می‌شوند و بعد ایشان در آخر کلامشان می‌فرمایند به نظر قاصر ما این قول (قیمت یوم التلف میزان باشد) أقرب است و إن خالف ما مرَّ مِنّّا (که عین تا یوم الأداء در ذمّه باقیست لذا قیمت یوم الأداء میزان است).
حضرت امام (ره) در ادامه بحثشان در ص۶۱۵ از جلد اول کتاب بیعشان به عنوان مؤید فرموده که اخبار رهن بر اعتبار قیمت یوم التلف دلالت دارند و بعد به چند خبر از اخبار مذکور اشاره کرده، کلام ایشان این است: «دلالة أخبار الرهن السابقة علی اعتبار قیمة یوم التلف:
و ممّا یمکن الاستشهاد به للمطلوب أی ضمان المقبوض بالبیع الفاسد بقیمة یوم التلف روایات الرهن المتقدّمة:
کموثّقة أبان بن عثمان،
عن أبي عبد اللّه عليه السّلام قال في الرهن إذا ضاع من عند المرتهن من غير أن يستهلكه رجع بحقّه على الراهن فأخذه، و إن استهلكه ترادّا الفضل بينهما.بناءً علیٰ أنّ المفروض فی الجملة الثانیة أیضاً الضیاع، و أراد التفصیل فی موضوع الضیاع بین التفریط و غیره، أو بین التضییع و غیره، فتدلّ فی الرهن أنّه مع ضیاعه بتفریط أو تضییع یسقط المقدار المقابل، و یترادّان الفضل، و الظاهر منه أنّ الاستهلاک موجب للتهاتر، و أنّ به ینتقل الرهن إلی القیمة.
و أمّا إذا کانت الجملة الثانیة فی غیر فرض الضیاع؛ بأن یراد من الاستهلاک، الإهلاک و الإتلاف، فتخرج عن مورد ضمان التلف».
درواقع ایشان می‌خواهند از جمله
: «ترادّا الفضل بینهما» استفاده کنند که فرش که قیمی است مبدِّل به قیمت شده آن هم قیمت موقعی که فرش را تلف و ضایع کرده و از بین برده، خبر مذکور در کلام امام (ره) خبر ۲ از باب ۵ از ابواب رهن می‌باشد که در جلد ۱۳ وسائل ۲۰ جلدی واقع شده است.
امام رضوان الله علیه در ادامه کلامشان می‌فرمایند: «و کموثّقة إسحاق بن عمّار
قال: سألت أبا إبراهيم عليه السّلام عن الرجل يرهن الرهن بمائة درهم، و هو يساوي ثلاث مائة درهم فيهلك، أعلى الرجل أن يردّ علىٰ صاحبه مأتي درهم؟قال نعم؛ لأنَّه رهن رهناً فيه فضل و ضيعه.قلت: فهلك نصف الرهن؟قال علىٰ حساب ذلك.قلت: فيترادّان الفضل؟قال نعم.بناءً علی المحکی عن «الکافی» و «التهذیب» کما نقلناه من فرض الهلاک، لا الإتلاف و الإهلاک کما فی روایة الصدوق.
و یظهر من التعلیل: أنّ کلّ من هلک مال الغیر تحت یده بتضییع، ضمن قیمته یوم التلف، فیدلّ علی المقصود فی الجملة، کما أنّ ذیلها المفروض فیه الهلاک علیٰ جمیع النسخ، یستفاد منه ذلک؛ بدعویٰ موافقة فهم العرف فی أنّ العلّة فی الجملة المتقدّمة جاریة فی حکم الذیل أیضاً... إلی آخر کلامه».
علی أیُّ حالٍ امام رضوان الله علیه به اخبار مذکور در باب رهن استناد کرده و فرموده که این اخبار دلالت دارند بر اینکه قیمت یوم التلف میزان است،
اما به نظر بنده چنین چیزی را از اخبار مذکور نمی‌توانیم استفاده کنیم زیرا در اینجا یوم التلف با یوم الأداء یکی شده در حالی که ما باید مواردی را پیدا کنیم که دوتا باشند و از هم جدا باشند، بنابراین هیچ‌کدام از اخباری که ایشان ذکر کرده‌اند بر مدعایشان دلالت ندارد، بقیه بحث بماند برای جلسه بعد إن شاء الله تعالی ... .
والحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی محمد آله الطاهرین
آیت الله نوری همدانی، درس خارج فقه، ۱۶ آبان سال ۹۱، سایت مدرسه فقاهت.
