امیرحیدر بلگرامی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بلگرامى، اميرحيدر
جلد: ۱۲
شماره مقاله:۵۰۵۳
بِلْگْرامى، اميرحيدر ۱۶۵-۲۱۷ق/۷۵۲-۸۰۲م، پسر نورالحسين‌و نوادة مير غلامعلى‌آزادِ شاعر، فقيه‌حنفى، تاريخ‌نگار، شاعر و نحوي‌شبه‌قاره. وي‌در بلگرام‌زاده‌شد و در سالگى‌پدر خود را از دست‌داد. آموزشهاي‌ابتدايى‌را نزد سيدمحمد متخلص‌به‌شاعر بلگرامى‌د ۱۸۵ق/۷۷۱م‌در زادگاه‌خود فرا گرفت؛ سپس‌در ۱۷۹ق/۷۶۵م‌نيايش‌وي‌را نزد خود به‌اورنگ‌آباد فرا خواند و به‌آموزش‌و پرورش‌او پرداخت‌على‌حسن، ۹.
اميرحيدر در اورنگ‌آباد نزد نورالهدي‌اورنگ‌آبادي‌د ۲۱۰ق/ ۷۹۵م‌و حكيم‌عبدالسلام‌برهان‌پوري‌د ۱۹۲ق/۷۷۸م‌دانش‌اندوخت‌عبدالحى، /۳ و در زبان‌عربى‌و فارسى‌و اقسام‌نثر و نظم‌مهارت‌يافت‌افسوس، ۵۹-۶۰. آن‌گاه‌از طرف‌كمپانى‌هند شرقى‌در دادگاه‌عالى‌دارالامارة كلكته‌مفتى‌و قاضى‌كل‌شد و سالها در اين‌سمت‌ماند همانجاها؛ حبيب‌الرحمان، ۲۰. وي‌در فقه‌و قضا دستى‌قوي‌داشت‌و مردي‌متدين‌و دادگر به‌شمار مى‌رفت‌افسوس، على‌حسن، همانجاها؛ خليل، ۴؛ ملكاپوري، ۱۸-۱۹.
اميرحيدر در راه‌سفر از كلكته‌به‌عظيم‌آباد در مرشدآباد درگذشت‌على‌حسن، همانجا. وي‌فرزندي‌به‌نام‌اميرحسن‌داشت‌كه‌مؤلف‌كتابى‌به‌زبان‌فارسى، موسوم‌به‌المداخل‌والمخارج‌است‌كه‌نسخه‌اي‌از آن‌موجود است‌آقابزرگ، ۰/۳۵. احفاد و اعقاب‌اميرحيدر به‌مذهب‌تشيع‌گرويدند و هم‌اكنون‌در دكن‌و پاكستان‌زندگى‌مى‌كنند اردو...،/۰۶.
آثار: نوشته‌هاي‌اميرحيدر همگى‌به‌زبان‌فارسى‌است:
. رساله‌در احكام‌عُشر و خراج‌مالكان‌زمين‌و بيان‌عاشر، از ديدگاه‌فقه‌اسلامى‌كه‌در ۲۰۷ق/۷۹۳م‌تأليف‌كرد و همان‌سال‌در كلكته‌به‌طبع‌رسيد. ترجمة انگليسى‌اين‌كتاب‌در مجموعة «رسائل‌شرقى» در۲۱۲ق/۷۹۷م‌در همانجا چاپ‌شد.
. تحقيق‌الاصطلاحات، فرهنگ‌نامه‌اي‌الفبايى‌است، مشتمل‌بر واژه‌ها و اصطلاحات‌ادبى‌و عرفانى‌و كلامى، همراه‌با نام‌و مختصري‌از احوال‌برخى‌شاعران. پاره‌اي‌از تعابير كنايى‌و استعاري‌رسوم‌و شعاير ايرانى‌و هندي‌اين‌اثر جالب‌است. منابع‌اين‌فرهنگ‌ديوانهاي‌استادان‌شعر فارسى، محاورات‌مردم‌و شنيده‌هاي‌مؤلف‌از آزاد بلگرامى‌است. در اين‌فرهنگ‌براي‌هر اصطلاح، شاهد شعري‌هم‌ذكر گرديده، و معناي‌آن‌با معنا يا معانى‌مندرج‌در فرهنگ‌نامه‌هاي‌مشابه‌سنجيده‌شده‌است. نسخه‌اي‌از اين‌كتاب‌در تهران‌نگهداري‌مى‌شود شورا، ۰/۵۵۴.
. ديوان. اميرحيدر به‌فارسى‌شعر مى‌سروده، و «امير» تخلص‌مى‌كرده‌است. آزاد بلگرامى‌در بياض‌خود خطى، شم ۴۰ فارسى، لكهنو، كتابخانة ندوةالعلماء اشعار او را ثبت‌كرده‌است. در تذكره‌هاي‌شعرا نيز نمونة كلام‌او آمده‌است‌على‌حسن، همانجا؛ ملكاپوري، ۱۹.
. رقعات‌حيدر، نسخة خطى‌آن‌موجود در كتابخانة آصفيه فهرست...،/۲۴.
. سوانح‌اكبري، در تاريخ‌اكبر پادشاه‌از تولد تا سال۴ جلوس‌او مطابق‌با ۸۷ق/۵۷۹م. عمدة مطالب‌آن‌براساس‌اكبرنامة ابوالفضل‌علامى، و ديگر آثاري‌چون‌منتخب‌التواريخ‌بدائونى، و اكبرنامة الله‌داد قاضى‌و تاريخ‌فرشته‌نگاشته‌شده‌است. نسخة خطى‌اين‌كتاب‌در لندن‌نگهداري‌مى‌شود ريو، .III/۹۳۰
. كلمات النبيل فى شرح انشاء ميرعبدالجليل، در ۱۸۶ق/۷۷۲م در شرح آيات قرآنى و كلمات دشوار كتاب انشاء عبدالجليل بلگرامى د ۱۳۸ق/۷۲۶م نگاشته شد. اين كتاب در ۲۶۹ق/۸۵۳م در كانپور به چاپ رسيده است.
. منتخب الصرف، در دستور زبان عربى. گزيدة آن به كوشش رولاندسن در ۲۴۳ق/۸۲۷م در مدرس طبع شده است.
. منتخب النحو، در اقسام اسم و فعل و حرف در زبان عربى. اين كتاب در ۲۱۴ق/۷۹۹م تأليف، و در ۲۹۲ق/۸۷۵م در مدرس چاپ شده است.
مآخذ: آقابزرگ، الذريعة؛ اردو دائرة معارف‌اسلاميه، پنجاب/ لاهور، ۳۸۴ق/ ۹۶۴م؛ افسوس، مير شيرعلى، آرايش‌محفل، به‌كوشش‌كلب‌على‌خان‌فائق، لاهور، ۹۶۳م؛ حبيب‌الرحمان، حكيم، ثلاثة غساله، ترجمه‌و تعليقات‌عارف‌نوشاهى، لاهور، ۹۹۵م؛ خليل، على‌ابراهيم، صحف‌ابراهيم، به‌كوشش‌عابدرضا بيدار، پتنه، ۹۷۸م؛ شورا، خطى؛ عبدالحى، نزهة الخواطر، حيدرآباد دكن، ۳۹۹ق/۹۷۹م؛ على‌حسن‌خان، صبح‌گلشن، بهوپال، ۲۹۵ق؛ فهرست‌كتب‌عربى، فارسى‌و اردو مخزونة كتب‌خانة آصفية سركار عالى، حيدرآباد دكن، ۳۳۲ق؛ ملكاپوري، محمد عبدالجبار خان، محبوب‌الزمن‌تذكرة شعراي‌دكن، حيدرآباد دكن، ۳۳۳ق؛ نيز:
, Ch., Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, London, ۱۹۶۶.
عارف‌نوشاهى
