• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ام‌ عماره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اُم عُماره، کنیه نَسیبه بنت کعب (تولد پس از ۱۳ قمری /۶۳۴ میلادی)، از زنان صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می باشد.



در پاره ای مآخذ، نام او را « نُسَیبه » نیز ضبط کرده اند،
[۱] کلبی هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۹، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظة العربیه.
[۲] واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۶۸۵، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
اما نباید او را با یکی دیگر از زنان صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به نام «نُسیبه بنت کعب» که « ام عطیه » کنیه داشت و او نیز از انصار بود، خَلط کرد.
[۳] واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۶۸۵ که از هر دو در یک واقعه نام برده است، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
[۴] خلیفة بن خیاط، الطبقات، ج۲، ص۸۷۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
[۵] ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب، ج۴، ص۱۹۴۷، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰م.
[۶] ابن ماکولا علی، الاکمال، ج۷، ص۳۳۷-۳۳۸، به کوشش نایف عباسی، بیروت.



پدر ام عماره، کعب بن عمرو ، از بنی مازِن خزرج - قبیله مشهور یثرب (مدینه بعدی) - و مادر وی رباب دختر عبدالله نیز از همان قبیله بود.
[۷] کلبی هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۹، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظة العربیه.
[۸] ابن‌هشام عبدالملک، سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۹، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
[۹] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.

دو برادر او، عبدالله و عبدالرحمان بن کعب نیز از اصحاب به شمار می‌رفتند.
[۱۰] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.



ام عماره گویا نخست با زید بن عاصم از بنی نجارِ خزرج ازدواج کرد و از او دو فرزند به نام های « حبیب » - که بدین سبب به او « ام حبیب » نیز گفته می‌شد
[۱۱] ابن‌هشام عبدالملک، سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۹، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
[۱۲] بلاذری احمد، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۲۶ به نقل از واقدی، به کوشش عبدالله و عمر انیس الطباع، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
- و « عبدالله » داشت که هر دو در شمار اصحاب بودند.
[۱۳] کلبی هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۹، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظة العربیه.



ام عماره، در شهر مدینه از نخستین گروندگان به اسلام و یکی از دو زنی بود که گفته‌اند در بیعت دوم عقبه اسلام آورد. در این بیعت، همسر بعدی او، غزیة بن عمرو - از بنی نجار - که ام عماره از او نیز دو فرزند به نام های «تمیم» و «خوله» داشت - شرکت جست.
[۱۴] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
[۱۵] بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۰، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
[۱۶] ابن‌هشام عبدالملک، سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۹، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.



ام عماره برای کمک به جنگجویان و زخمیان در چند غزوه حضور داشت و به ویژه در غزوه احد ، چون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را در تنگنا دید، جان فشانی بسیار از خود نشان داد، چندانکه زخم ها برداشت
[۱۷] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۶۸، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
[۱۸] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
و به همین سبب پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) او را ستایش، و سپس از وی عیادت کرد.
[۱۹] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۳، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
[۲۰] بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۵-۳۲۶، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.

وی اگرچه به سبب زخم هایی که در احد برداشته بود، از شرکت در غزوه حمراء الاسد بازماند،
[۲۱] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۶۸-۲۷۳، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
[۲۲] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۲، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
اما در دیگر غزوات و حوادث همراه لشکریان اسلام بود.
[۲۳] واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۵۷۴، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
[۲۴] واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۷۳۵، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
[۲۵] خلیفة بن خیاط، الطبقات، ج۲، ص۸۸۰، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
[۲۶] ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب، ج۴، ص۱۹۴۷، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰م.
[۲۷] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۷۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.



ام عماره در دوره خلافت ابوبکر ، در جنگ یمامه نیز شرکت جست و در همین جنگ یک دست خود را از دست داد.
[۲۸] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۶۹، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
[۲۹] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۴، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
[۳۰] بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۵، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
[۳۱] بلاذری احمد، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش عبدالله و عمر انیس الطباع، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
[۳۲] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۸۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.

به تاریخ درگذشت او در مآخذ اشاره ای نشده است، اما از متن یک روایت چنین برمی آید که تا دوره خلافت عمر بن خطاب زنده بوده است.
[۳۳] ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۳، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
[۳۴] بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۵-۳۲۶، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.



از ام عماره چند حدیث از قول رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده است.
[۳۵] احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۴۳۹، قاهره، ۱۳۱۳ق.
[۳۶] ابن ماجه محمد، سنن، ج۱، ص۵۵۶، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۳۹۵ق/ ۱۹۷۵م.
[۳۷] مزی یوسف، تحفة الاشراف، ج۱۳، ص۹۲-۹۳، بمبئی، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۲م.



۱) ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق؛
۲) ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰م؛
۳) ابن ماجه محمد، سنن، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۳۹۵ق/ ۱۹۷۵م؛
۴) ابن ماکولا علی، الاکمال، به کوشش نایف عباسی، بیروت؛
۵) ابن‌هشام عبدالملک، سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م؛
۶) احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق؛
۷) بلاذری احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م؛
۸) بلاذری احمد، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله و عمر انیس الطباع، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م؛
۹) خلیفة بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م؛
۱۰) ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق؛
۱۱) کلبی هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظة العربیه؛
۱۲) مزی یوسف، تحفة الاشراف، بمبئی، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۲م؛
۱۳) واقدی محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م؛


۱. کلبی هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۹، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظة العربیه.
۲. واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۶۸۵، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۳. واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۶۸۵ که از هر دو در یک واقعه نام برده است، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۴. خلیفة بن خیاط، الطبقات، ج۲، ص۸۷۸، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
۵. ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب، ج۴، ص۱۹۴۷، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰م.
۶. ابن ماکولا علی، الاکمال، ج۷، ص۳۳۷-۳۳۸، به کوشش نایف عباسی، بیروت.
۷. کلبی هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۹، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظة العربیه.
۸. ابن‌هشام عبدالملک، سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۹، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۹. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۱۰. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۱۱. ابن‌هشام عبدالملک، سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۹، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۱۲. بلاذری احمد، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۲۶ به نقل از واقدی، به کوشش عبدالله و عمر انیس الطباع، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
۱۳. کلبی هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۹، به کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظة العربیه.
۱۴. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۱۵. بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۰، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
۱۶. ابن‌هشام عبدالملک، سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۹، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۱۷. واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۶۸، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۱۸. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۱، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۱۹. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۳، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۲۰. بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۵-۳۲۶، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
۲۱. واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۶۸-۲۷۳، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۲۲. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۲، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۲۳. واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۵۷۴، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۲۴. واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۷۳۵، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۲۵. خلیفة بن خیاط، الطبقات، ج۲، ص۸۸۰، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
۲۶. ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب، ج۴، ص۱۹۴۷، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰م.
۲۷. ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۷۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۲۸. واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۲۶۹، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۲۹. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۴، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۳۰. بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۵، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
۳۱. بلاذری احمد، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش عبدالله و عمر انیس الطباع، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
۳۲. ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۸۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۳۳. ابن سعد محمد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۸، ص۳۰۳، به کوشش بروکلمان و دیگران، لیدن، ۱۳۲۱ق.
۳۴. بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۵-۳۲۶، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
۳۵. احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۴۳۹، قاهره، ۱۳۱۳ق.
۳۶. ابن ماجه محمد، سنن، ج۱، ص۵۵۶، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، ۱۳۹۵ق/ ۱۹۷۵م.
۳۷. مزی یوسف، تحفة الاشراف، ج۱۳، ص۹۲-۹۳، بمبئی، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۲م.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ام‌عماره»، ج۱۰، ص۳۹۴۸.    



جعبه ابزار