اوس بن حجر(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جلد: ۱۰شماره مقاله:۴۱۲۳
اوس بْن حَجَر، از نخستین شاعران جاهلى. ابن سلام او را در ردیف كعب و حُطَیئه، در طبقه دوم شعرا (ابن سلام جحمى محمد، ج۱، ص۹۷)، و ابوعبیده در طبقه سوم نهاده است (ابوالفرج اصفهانى، ج۱۱، ص۷۰).
از دورترین زمان ها، نام این شاعر تمیمى در تألیفات عربى وارد شده، و شعرش دست مایه لغت شناسان در استشهاد گردیده است. تنها روایت قابل توجه در شرح احوال اوس افسانه زمین خوردن اوست كه بر اثر آن پایش مى شكند و به یاری حلیمه دختر فضاله كه او را در آن حال یافته بود، از مرگ مى رهد و بهبود مى یابد. این ماجرا، مایه یكى از زیباترین مرثیه های عرب در سوگ فضاله مى گردد (ابوالفرج اصفهانى، ج۱۱، ص۷۲). در روایت دیگری كه ابن حبیب آورده (ابن حبیب محمد، ج۱، ص۳۵۶)، او به مكه نیز رفته، و مهمان ابوجهل شده است، نیز گفته اند كه او با دربار حیره رابطه داشت، اما این امر مسلم به نظر نمى رسد. مؤلفانى چون ابوالفرج و ابن قتیبه به این امر اشاره نكرده اند و در دیوان وی نیز تنها یك بار به حیره (ابوالفرج اصفهانى، ج۱، ص۴۱)، یك بار به منذر (ابوالفرج اصفهانى، ج۱، ص۴۷) و یك بار به ابن هند (ابوالفرج اصفهانى، ج۱، ص۴۸) اشاره شده است. تولد او را برخى حدود سال ۵۲۰ و برخى حدود سال ۵۳۵م پنداشته اند.
گویند اوس، بزرگ ترین شاعر مُضَر بود، تا آنكه نابغه و زهیر پدید آمدند و نام او را به فراموشى افكندند، هرچند كه تمیمیان هیچ گاه حاضر نشدند كسى را بر او برتری دهند (ابوالفرج اصفهانى، ج۱، ص۴۸).
در ۱۸۹۲م گایر۱ قطعات بازمانده از دیوان او را گردآورد و در وین به چاپ رساند، اما ابیات پراكنده را كه بسیار فراوان بودند، فروگذاشت. رنج گردآوری این ابیات را محمد یوسف نجم برخود هموار كرد و براساس ۱۳۵ مأخذ قدیم و جدید، دیوان او را دوباره در ۱۹۶۰م در بیروت منتشر كرد.
اصمعى مطلع مرثیه ای را كه او در سوگ فضاله سروده، بهترین مطلع میان مرثیه های عرب دانسته است (ابن قتیبه عبدالله، ج۱، ص۶۵) و در زمان ما بلاشر و طه حسین (حسین طه، ج۱، ص۲۷۳) مى پندارند كه شعر او زندگى بدویان را به نیكى نمایش مى دهد و واژگانش نیز بسیار كهن و استوار و گاه «غریب « است و اصولاً در شعر او، نسبت به شعر نابغه و زهیر، جعلیات كمتری راه یافته است.
-------------------------------------------------
(۱) ابن حبیب محمد، المنمق، به كوشش خورشید احمد فاروق، بیروت، ۱۴۰۵ق / ۱۹۸۵م؛
(۲) ابن سلام جحمى محمد، طبقات فحول الشعراء، به كوشش محمود محمد شاكر، قاهره، ۱۳۹۴ق /۱۹۷۴م؛
(۳) ابن قتیبه عبدالله، الشعر و الشعراء، به كوشش احمد محمد شاكر، قاهره، ۱۳۸۶ق /۱۹۶۶م؛
(۴) ابوالفرج اصفهانى، الاغانى، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومى؛
(۵) اوس بن حجر، دیوان، به كوشش محمد یوسف نجم، بیروت، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م؛
(۶) حسین طه، من تاریخ الادب العربى، بیروت، ۱۹۸۱م؛
