• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ایام بیض

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بیض، اَیّام، عنوانی برای روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه‌های قمری .


از آن‌جا که نور ماه در شب‌های این ۳ روز از شب‌های دیگر بیش‌تر است. مطابق رسم عرب در نام‌گذاری روزهای مختلف ماه به تناسب روشنایی شب‌ها، بدین نام خوانده شده‌اند.
[۱] فراء، یحییٰ، ج۱، ص۵۸، الایام و اللیالی و الشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۴۰۰ق.
[۲] ذیل بیض، ابن‌منظور، لسان.
[۳] ابن‌کثیر، تفسیر، ج۳، ص۵۷۳، بیروت، ۱۴۰۱ق.
تعریف ایّام البیض به این سه روز در میان فقیهان مشهور است.
[۴] الحدائق الناضرة ج۱۳، ص۳۶۱.    
[۵] جواهر الکلام ج۱۷، ص۹۴-۹۷.    

قول مقابل، تعریف آن به پنجشنبه دهه اوّل و دهه آخر و چهارشنبه دهه وسط هرماه است.
[۶] فقه ابن ابی عقیل،ص۲۷۷.
[۷] مختلف الشیعة ج۳، ص۵۱۲.    

در بیان سبب نام‌گذاری ایام بیض، باورهایی اسطوره‌ای نیز نقل شده است.
[۸] ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۰-۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی.
[۹] ثعلبی، احمد، ج۱، ص۳۰، قصص‌الانبیاء، بیروت، المکتبة الثقافیه.
[۱۰] ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
[۱۱] ابن‌جوزی، عبدالرحمان، ج۹، ص۱۳۸، زادالمسیر، بیروت، ۱۴۰۴ق.


از دیگر نام‌های این ایام، اَواضح و غُرّ است.
[۱۲] ذیل وضح، ابن‌منظور، لسان.
[۱۳] ذیل غرر، ابن‌منظور، لسان.


لحن برخی اخبار دربارۀ روزۀ ایام بیض چنان است که گویا در دوران پیش از اسلام هم، صیام ۳ روز در هر ماه امری مستحسن بوده،
[۱۴] ابویوسف، یعقوب، ج۱، ص۲۳۸، الآثار، به کوشش ابوالوفا افغانی، قاهره، ۱۳۵۵ق.
و روزۀ حضرت ابراهیم دانسته می‌شده است.
[۱۵] سیوطی، حاشیه بر سنن (نک‌: هم‌، ج۴، ص۲۲۲-۲۲۳، نسایی).
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ضمن ترغیب بدان، از مردم خواسته‌اند که صیام ماهانه خویش را در ایام بیض قرار دهند. از دیگر سو، روایاتی که بر استحباب روزۀ ایام بیض دلالت دارند، متعدد، و دارای مضامینی متفاوت هستند؛ بعضی تنها به استحباب صیام روز سیزدهم از هرماه نظر دارند
[۱۶] ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۴۳، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
(برای آشنایی با نقل‌های متفاوت این‌گونه روایات بجز آن‌که گفته شدبه این منابع رجوع کنید:
[۱۷] احمد بن ‌حنبل، المسند، ج۵، ص۲۷-۲۸، بیروت، دارصادر.
[۱۸] احمد بن ‌حنبل، المسند، ج۵، ص۱۵۰-۱۵۲، بیروت، دارصادر.
[۱۹] فاکهی، محمد، ج۱، ص۴۲۴، اخبار مکه، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت، ۱۴۱۴ق.
[۲۰] رازی، تمام، ج۱، ص۲۸۵، الفوائد، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، ریاض، ۱۴۱۲ق.
).

کثرت نقل احادیث دربارۀ ایام بیض توسط محدثان،
[۲۱] بخاری، محمد، ج۸، ص۱۳۹، صحیح، همراه با شرح کرمانی، بیروت، دارالفکر.
[۲۲] دارمی، عبدالله، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، السنن، به کوشش مصطفیٰ دیب البغا، دمشق، ۱۴۱۲ق.
[۲۳] ابن‌ماجه، محمد، ج۱، ص۵۴۴-۵۴۵، السنن، به کوشش محمد فؤادعبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
[۲۴] سیوطی، حاشیه بر سنن (نک‌: هم‌، ج۴، ص۲۲۱، نسایی).
حکمت‌هایی که برای آن برشمرده‌اند
[۲۵] ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۶۴۲، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
[۲۶] ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۷۲۴، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
و شواهد موجود در سفرنامه‌ها و تذکره‌ها،
[۲۷] ابن ابی‌عاصم، احمد، ج۱، ص۲۶۹، الزهد، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید حامد، قاهره، ۱۴۰۸ق.
[۲۸] ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۶۱، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
[۲۹] ذهبی، محمد، ج۱۱، ص۲۲۳، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۱۳ق.
[۳۰] ابن‌بطوطه، رحله، ج۲، ص۶۳۵، به کوشش علی منتصر کتانی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۳۱] سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۳۷، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.    
[۳۲] سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۵۱، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.    
همگی حاکی از توجه عمومی به این سنت است.

۴.۱ - تقابل روایات

 از دیگر سو، این‌گونه روایات، در تقابل با دسته‌ای دیگر واقع شده‌اند که سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را، در صیام ۳روز دیگر از هرماه معرفی می‌کنند.
[۳۳] نسایی، احمد، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۳، سنن، به کوشش عبدالفتاح ابوغده، حلب، مکتبةالمطبوعات‌الاسلامیه.
به نظر می‌رسد با آن‌که اختلافی در استحباب ۳ روز روزه در هرماه نیست،
[۳۴] ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
در تعیین مصداق این ۳ روز، اختلافاتی پیش آمده است.
در نتیجه اختلاف روایات، اجتهادات فقیهان در انتخاب میان روایات روزۀ ایام بیض و معارض آن‌ها به درازا کشیده است
[۳۵] برای آشنایی با نمونه‌هایی از اختلافات اهل سنت رجوع کنید به: جزیری، ج۱، ص۵۵۶، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(برای آگاهی از دیدگاههای مختلف شیعه رجوع کنید به:
[۳۶] ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی.
[۳۷] طوسی، محمد، ج۴، ص۲۹۶، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.    
[۳۸] طوسی، محمد، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق،     ۱۳۹۰۱.
[۳۹] ابن طاووس، علی، ج۱، ص۶۶، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق.
). گویا سمعانی دربارۀ اختلافاتی فقهی در این زمینه کتابی نگاشته است.
[۴۰] حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۴۳۴.


نزد شیعیان، ایام بیض ماه رجب و در مرتبه بعد، شعبان و رمضان ، از اهمیتی ویژه برخوردار است
[۴۱] ملکی تبریزی، جواد، ج۱، ص۶۲، المراقبات، بیروت، ۱۴۰۷ق.
[۴۲] قمی، عباس، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، مفاتیح الجنان، بیروت، ۱۴۱۲ق.
(برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع کنید به
[۴۳] ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۱، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق.
[۴۴] ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۷، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق.
[۴۵] مجلسی، محمدباقر، ج۹۵، ص۳۹۹، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.    
).


(۱) ابن ابی‌عاصم، احمد، الزهد، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید حامد، قاهره، ۱۴۰۸ق.
(۲) ابن بابویه، محمد، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی.
(۳) ابن‌بطوطه، رحله، به کوشش علی منتصر کتانی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
(۴) ابن‌جوزی، عبدالرحمان، زادالمسیر، بیروت، ۱۴۰۴ق.
(۵) ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
(۶) ابن طاووس، علی، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق.
(۷) ابن طاووس، علی، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق.
(۸) ابن‌عربی، محیی‌الدین، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
(۹) ابن‌قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
(۱۰) ابن‌کثیر، تفسیر، بیروت، ۱۴۰۱ق.
(۱۱) ابن‌ماجه، محمد، السنن، به کوشش محمد فؤادعبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۱۲) ابن‌منظور، لسان.
(۱۳) ابویوسف، یعقوب، الآثار، به کوشش ابوالوفا افغانی، قاهره، ۱۳۵۵ق.
(۱۴) احمد بن ‌حنبل، المسند، بیروت، دارصادر.
(۱۵) بخاری، محمد، صحیح، همراه با شرح کرمانی، بیروت، دارالفکر.
(۱۶) ثعلبی، احمد، قصص‌الانبیاء، بیروت، المکتبة الثقافیه.
(۱۷) جزیری، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۱۸) حاجی خلیفه، کشف.
(۱۹) دارمی، عبدالله، السنن، به کوشش مصطفیٰ دیب البغا، دمشق، ۱۴۱۲ق.
(۲۰) ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۱۳ق.
(۲۱) رازی، تمام، الفوائد، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، ریاض، ۱۴۱۲ق.
(۲۲) سخاوی، محمد، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.
(۲۳) سیوطی، حاشیه بر سنن (نک‌: هم‌، نسایی).
(۲۴) طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۲۵) طوسی، محمد، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق.
(۲۶) فاکهی، محمد، اخبار مکه، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت، ۱۴۱۴ق.
(۲۷) فراء، یحییٰ، الایام و اللیالی و الشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۴۰۰ق.
(۲۸) قمی، عباس، مفاتیح الجنان، بیروت، ۱۴۱۲ق.
(۲۹) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۳۰) ملکی تبریزی، جواد، المراقبات، بیروت، ۱۴۰۷ق.
(۳۱) نسایی، احمد، سنن، به کوشش عبدالفتاح ابوغده، حلب، مکتبةالمطبوعات‌الاسلامیه.

۱. ↑ فراء، یحییٰ، ج۱، ص۵۸، الایام و اللیالی و الشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۴۰۰ق.
۲. ↑ ذیل بیض، ابن‌منظور، لسان.
۳. ↑ ابن‌کثیر، تفسیر، ج۳، ص۵۷۳، بیروت، ۱۴۰۱ق.
۴. ↑ الحدائق الناضرة ج۱۳، ص۳۶۱.    
۵. ↑ جواهر الکلام ج۱۷، ص۹۴-۹۷.    
۶. ↑ فقه ابن ابی عقیل،ص۲۷۷.
۷. ↑ مختلف الشیعة ج۳، ص۵۱۲.    
۸. ↑ ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۰-۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی.
۹. ↑ ثعلبی، احمد، ج۱، ص۳۰، قصص‌الانبیاء، بیروت، المکتبة الثقافیه.
۱۰. ↑ ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
۱۱. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمان، ج۹، ص۱۳۸، زادالمسیر، بیروت، ۱۴۰۴ق.
۱۲. ↑ ذیل وضح، ابن‌منظور، لسان.
۱۳. ↑ ذیل غرر، ابن‌منظور، لسان.
۱۴. ↑ ابویوسف، یعقوب، ج۱، ص۲۳۸، الآثار، به کوشش ابوالوفا افغانی، قاهره، ۱۳۵۵ق.
۱۵. ↑ سیوطی، حاشیه بر سنن (نک‌: هم‌، ج۴، ص۲۲۲-۲۲۳، نسایی).
۱۶. ↑ ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۴۳، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.    
۱۷. ↑ احمد بن ‌حنبل، المسند، ج۵، ص۲۷-۲۸، بیروت، دارصادر.
۱۸. ↑ احمد بن ‌حنبل، المسند، ج۵، ص۱۵۰-۱۵۲، بیروت، دارصادر.
۱۹. ↑ فاکهی، محمد، ج۱، ص۴۲۴، اخبار مکه، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت، ۱۴۱۴ق.
۲۰. ↑ رازی، تمام، ج۱، ص۲۸۵، الفوائد، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، ریاض، ۱۴۱۲ق.
۲۱. ↑ بخاری، محمد، ج۸، ص۱۳۹، صحیح، همراه با شرح کرمانی، بیروت، دارالفکر.
۲۲. ↑ دارمی، عبدالله، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، السنن، به کوشش مصطفیٰ دیب البغا، دمشق، ۱۴۱۲ق.
۲۳. ↑ ابن‌ماجه، محمد، ج۱، ص۵۴۴-۵۴۵، السنن، به کوشش محمد فؤادعبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
۲۴. ↑ سیوطی، حاشیه بر سنن (نک‌: هم‌، ج۴، ص۲۲۱، نسایی).
۲۵. ↑ ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۶۴۲، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
۲۶. ↑ ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۷۲۴، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.
۲۷. ↑ ابن ابی‌عاصم، احمد، ج۱، ص۲۶۹، الزهد، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید حامد، قاهره، ۱۴۰۸ق.
۲۸. ↑ ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۶۱، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
۲۹. ↑ ذهبی، محمد، ج۱۱، ص۲۲۳، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۱۳ق.
۳۰. ↑ ابن‌بطوطه، رحله، ج۲، ص۶۳۵، به کوشش علی منتصر کتانی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۳۱. ↑ سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۳۷، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.    
۳۲. ↑ سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۵۱، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.    
۳۳. ↑ نسایی، احمد، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۳، سنن، به کوشش عبدالفتاح ابوغده، حلب، مکتبةالمطبوعات‌الاسلامیه.
۳۴. ↑ ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
۳۵. ↑ برای آشنایی با نمونه‌هایی از اختلافات اهل سنت رجوع کنید به: جزیری، ج۱، ص۵۵۶، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۳۶. ↑ ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی.
۳۷. ↑ طوسی، محمد، ج۴، ص۲۹۶، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش.    
۳۸. ↑ طوسی، محمد، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق،     ۱۳۹۰۱.
۳۹. ↑ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۶۶، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق.
۴۰. ↑ حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۴۳۴.
۴۱. ↑ ملکی تبریزی، جواد، ج۱، ص۶۲، المراقبات، بیروت، ۱۴۰۷ق.
۴۲. ↑ قمی، عباس، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، مفاتیح الجنان، بیروت، ۱۴۱۲ق.
۴۳. ↑ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۱، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق.
۴۴. ↑ ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۷، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق.
۴۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، ج۹۵، ص۳۹۹، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.    


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ایام بیض»، ج۱۳، شماره۵۳۸۳.    
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۷۶.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | فضیلت ایام
جعبه ابزار