باجه (شهری در اندلس)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باجه، شهر و ناحیه‌ای مشهور در غرب
اندلس اسلامی که امروزه شهر بِژا، مرکز ایالت آلنتژوی سفلی، و ناحیه‌ای به همین نام (بژا) در جنوب شرقی لیسبُن، پایتخت پرتغال، در جای آن قرار دارد.
به گفته برخی از جغرافی‌دانان
مسلمان،
باجه در رومی (لاتین) به معنای
صلح بوده است و این احتمالاً به نام باستانی باجه، یعنی پاکس یولیا اشاره دارد.
باجه از شهرهای کهن اندلس بود و گفته‌اند که بنای آن به دوره رومی‌ها باز می‌گردد.
ناحیه باجه در دوره اسلامی محدوده وسیعی را در بر می‌گرفت و با ناحیه مارده مجاور بود.
در ۹۴ق/۷۱۳م
اشبیلیه به تحریک جمعی از اهالی و مداخله مدافعان شهر که به باجه عقب نشسته بودند، سر به شورش برداشت.
موسی بن نصیر با فرستادن پسرش عبدالعزیز این دو شهر را بازگشود.
پس از فتح اسلامی، باجه محل اقامت دسته‌هایی از قبایل
عرب گردید.
هنگامی که
ابوالخطار در اندلس به
حکومت رسید (۱۲۵-۱۳۰ق)، سپاهیان مصری را در آنجا مستقر کرد و باجه به صورت ناحیه‌ای نظامی درآمد.
در ۱۴۶ق/۷۶۳م علاء بن مُغیث یَحصُبی (جُذامی) فرمانده سپاه مصر به تحریک منصور و داعیه عباسیان، در باجه
قیام کرد و گروه بسیاری از مردم اندلس را بر ضد امیر اموی،
عبدالرحمان الداخل، با خود همراه ساخت.
در ۲۱۴ق/۸۲۹م عبدالرحمان بن حَکَم به باجه لشکر کشید و در این ناحیه که از
زمان فتنه منصور آشوب‌زده بود،
آرامش برقرار کرد.
در ۲۳۰ق/۸۴۵م نُرمان‌ها (مجوس) به باجه حمله کردند.
در حمله مجدد نرمانها در ۲۴۵ق/۸۵۹م به آب‌های غربی اندلس، شماری از کشتی‌های آنان در ناحیه باجه به دست مسلمانان افتاد.
باجه از ۲۶۱ق/۸۷۵م به بعد در جریان شورش «مُولّدان» آسیب‌ها دید و بارها به تصرف آنان درآمد.
سرانجام
عبدالرحمان الناصر، خلیفه اموی در نیمه
جمادی‌الاخر ۳۱۷/ ژوئیه ۹۲۹ باجه را بر قلمرو خود افزود و دستور داد در آنجا قصبه‌ای برای اقامت والی و افراد او بسازند.
بعدها رؤسای محلی باجه از طاعت حکومت مرکزی سرباز زدند، و سپس خاندانی از اشراف محلی به نام
بنوطیفور چندی بر آنجا حکومت کردند.
هنگامی که در باجه اختلاف بر سر
حکومت بالا گرفت،
ابن افطس، حاکم بطلیوس باجه را چندی به تصرف خود درآورد. اما سپاهیان
ابن عباد، حاکم اشبیلیه این شهر را طی نبردی از دست او خارج ساختند.
پس از آن تا حدود سال ۴۳۶ق/ ۱۰۴۴م که باجه بار دیگر به استیلای
بنو عباد درآمد، تحت حکومت والیان شِلب (دومین امیرنشین غرب اندلس پس از اشبیلیه) اداره می‌شد.
در ۴۷۵ق/ ۱۰۸۲م سپاهیان آلفونسوی ششم، پادشاه قشتاله باجه را به هنگام لشکرکشی به اشبیلیه
غارت کردند.
بعدها در ۵۳۹ق/۱۱۴۴م ابن قَسی‌ّ (ه م) در غرب اندلس برضد مرابطون
قیام کرد و شهرهایی را گرفت؛ اما میان او و یارانش اختلاف پدید آمد و برادرش در باجه به مخالفت او برخاست.
یک
سال پس از استیلای مسیحیان بر باجه و دیگر شهرهای غرب،
در ۵۴۱ق/۱۱۴۶م موحدان به اندلس لشکر کشیدند و بر این نواحی چیره شدند و سیدرای ابن وزیر، حاکم باجه و بطلیوس به
اطاعت موحدان درآمد.
ابن وزیر در ۵۵۱ق/۱۱۵۶م باجه را به موحدان واگذاشت.
در زمان والیان موحدی، باجه اوضاعی آشوب زده داشت. از این‌رو، مسیحیان شنترین در ۲۲
ذیحجه۵۵۷ق/۱ دسامبر ۱۱۶۲م بر این شهر مستولی شدند و پس از ۴ ماه و اندی اقامت در آنجا، شهر و باروهای آن را ویران ساختند.
به روایت دیگر، باجه ۱۰ سال بعد، در اول
محرم ۵۶۸ق/۲۳ اوت ۱۱۷۲م به دست سپاهیان آلفونسو، پادشاه پرتغال (در روایات اسلامی، اذفونش ابن الرنک یا ابن الرنق) سقوط کرد و ویران گردید.
در ۵۷۰ق/۱۱۷۴م
یوسف بن عبدالمؤمن دستور داد باجه را برای اسکان مجدد اهالی بازسازی کنند. چندی بعد
عمر بن تیمصلت، والی شلب بر باجه حکومت یافت و شهر رونق پیشین را باز یافت
لیکن بار دیگر باجه بر اثر لشکرکشی آلفونسو در ۵۷۳ق/۱۱۷۷م آسیب دید و در پی شکست ابن تیمصلت در محرم ۵۷۴/ژوئیه ۱۱۷۸، از سکنه خالی شد.
مسیحیان بار دیگر در ۵۸۶ق بر باجه و شهرهای مجاور تاختند و بر آنجا دست یافتند. در سال بعد لشکر
یعقوب المنصور موحدی این منطقه را باز پس گرفت.
سرانجام به سبب هرج و مرج اوضاع در اندلس و ضعف
بنی نصر، باجه به دست مسیحیان افتاد.
باجه در زمان
احمد بن محمد رازی (د ۳۴۴ق) شهری آباد و پر محصول بود و خیابان‌های وسیع و حمام‌ها و بازارها و مساجد فراوان داشت و گروهی از اعراب را در خود جای داده بود.
در آنجا
عسل فراوان به دست می‌آمد و صنعت دباغی و کتان‌بافی رونق داشت و از معادن آن ناحیه
نقره استخراج می‌شد.
در باجه آثاری از طاق بناهای کهن و باروی شهر باقی مانده است که قدمت آنها به دوره‌های اسلامی و رومی باز می‌گردد. در سمت غرب شهر نیز قلعه‌ای در زمینی مرتفع واقع است که در ۷۰۱ق/۱۳۰۲م در محل یک قلعه کهن رومی بنا گردیده است. این قلعه برجی بلند به ارتفاع ۴۱ متر دارد. گفته می‌شود بخشی از قلعه در دوره اسلامی ساخته شده است. بجز این‌ها، کلیساهایی کهن در باجه برپاست.
باجه خاستگاه علما و دانشمندانی صاحب نام بوده است.از آن جمله
ایسیدور باجی است که تاریخ لاتینی او شامل رویدادهای فتح اسلامی تا ۱۳۷ق/۷۵۴م در دست است.
ابراهیم بن محمد باجی (سده ۴ق) نیز کتابی در شرح حال رجال و فقهای باجه داشته است.
ابوولید سلیمان بن خلف باجی (د ۴۷۴ق) و
ابوعمر یوسف بن جعفر باجی نیز از فقهای مشهور باجه بودند.
(۱) ابن ابار، محمد، الحله السیراء، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۸۰- ۱۹۸۵م.
(۲) ابن ابی زرع، علی، الانیس المطرب، رباط، ۱۹۷۲م.
(۳) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۴) ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۵) ابن حیان، حیان، المقتبس، به کوشش چالمتا و دیگران، مادرید، ۱۹۷۹م.
(۶) ابن حیان، حیان، المقتبس، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۹۷۳م.
(۷) ابن خطیب، محمد، الاحاطه، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
(۸) ابن خطیب، محمد، اعمال الاعلام، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م.
(۹) ابن دلایی، احمد، ترصیع الاخبار، به کوشش عبدالعزیز اهوانی، مادرید، ۱۹۶۵م.
(۱۰) ابن سعید، علی، المُغرب فی حلی المَغرب، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۵۳م.
(۱۱) ابن صاحب الصلاه، عبدالملک، المن بالامامه، به کوشش عبدالهادی تازی، بیروت، ۱۹۸۷م.
(۱۲) ابن عبدالمنعم حمیری، محمد، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۴م.
(۱۳) ابن عذاری، احمد، البیان المغرب، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۱۴) ابن فرضی، عبدالله، تاریخ العلماء و الرواه للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
(۱۵) ابن قوطیه، محمد، تاریخ افتتاح الاندلس، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
(۱۶) اخبار مجموعه، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.
(۱۷) اصطخری، ابراهیم، مسالک و ممالک، ترجمه کهن فارسی، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۴۷ش.
(۱۸) سالم، سحر عبدالعزیز، تاریخ بطلیوس الاسلامیه، اسکندریه، ۱۹۸۹م.
(۱۹) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
(۲۰) عنان، محمد عبدالله، الاثار الاندلسیه الباقیه، قاهره، ۱۳۸۱ق/ ۱۹۶۱م.
(۲۱) عنان، محمد عبدالله، دول الطوائف، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
(۲۲) عنان، محمد عبدالله، عصرالمرابطین و الموحدین فی المغرب و الاندلس، قاهره، ۱۳۸۳-۱۳۸۴ق.
(۲۳) مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق.
(۲۴) یاقوت حموی، معجم البلدان.
(۲۵) یعقوبی، البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۲م.
(۲۶) L E vi - Proven ۵ al، E، X La Description de l'Espagne d'A h mad al - R z/ n، Al - Andalus، Madrid، ۱۹۵۳، vol XVIII.
(۲۷) id، Histoire de l'Espagne musulmane، Paris/ Leiden، ۱۹۵۰.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «باجه (شهری در اندلس)»، شماره۴۲۹۸.
