• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بازار رقابت کامل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


رقابت کامل یک نمونه از رفتار بازار است که به درک کلی مکانیسم قیمت‌ها کمک می‌کند. گرچه در دنیای واقعی هیچ‌گاه نمی‌توان مصداق کاملی از رقابت کامل را یافت؛ ولی می‌توان بازارهائی با شباهت بسیار به رقابت کامل پیدا کرد، و در وراء مطالعه رقابت کامل می‌توان در شرائطی که بازار در رقابت کامل نیست ولی به بازار رقابت کامل نزدیک است آن را تحلیل نمود.
این موضوع کمکی جهت ساده‌سازی تحلیل اقتصادی، مکانیسم قیمت‌ها بوده و مانند حذف اصطلاک در فیزیک است؛ یعنی همانگونه که فرض عدم‌اصطلاک کاملاً غیرطبیعی است؛ ولی باعث ساده‌سازی قوانین سرعت و مکانیک می‌گردد و محقق را در نحوه تصمیم‌گیری در شرایط پیچیده‌تر کمک می‌کند.


بازار رقابت کامل را نمی‌توان بدون مباحث مطرح شده توسط آدام اسمیت (۱۷۹۰-۱۷۲۳) توضیح داد. علم اقتصاد قبل از آدام اسمیت زیر مجموعه اخلاق، حقوق و شاید سیاست قرار می‌گرفت. اقتصاد با نظریه دست نامرئی پدر علم اقتصاد به صورت علم جداگانه‌ای پا به عرصه علم نهاد. دست نامرئی بیانگر این مطلب است که اگر دولت به وظایف خود در حوزه‌های امنیت، آموزش و بهداشت بپردازد و در بازار دخالت ننماید، یک دست نامرئی که دیده نمی‌شود به تعدیل شرائط می‌پردازد؛ یعنی اگر منابع تولید در دست عده‌ای خاص نباشد که شرائط تولید را به نفع خود تغییر دهند که به آن انحصار گویند و بازار به گونه‌ای باشد که در آن رقابت به معنای واقعی خود در جریان باشد، هیچ لزومی به دخالت دولت در بازار نمی‌باشد.
مفهوم رقابت کامل از لوازم اقتصاد باز بوده و از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین مفاهیم اقتصادی به شمار می‌رود. رقابت کامل مفهومی است که در تحلیل اقتصادی، برای بیان نیروهای اساسی مشترک در کلیه بازارها به کار می‌رود.
[۱] فرهنگ، منوچهر، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، تهران، البرز، ۱۳۷۱، چاپ اول، ج۱، ص۳۷۱.
در این بازار رقابتی که در آن تعداد بسیار زیادی خریداران و تعداد زیادی فروشنده به طور مستقل عمل می‌کنند (با شرائط خاص)، هیچ‌کدام نمی‌توانند بر سطح قیمت تاثیر بگذارند.
[۲] قره‌باغیان، مرتضی، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، تهران، رسا، ۱۳۷۲، ص۱۲۴.


بازار رقابت کامل دارای شرایط خاصی است که با آنها شناخته می‌شود؛ نبود همه یا بعضی این شرایط بازار را از حالت رقابت کامل خارج ساخته و به بازار انحصار پیوند می‌دهد:
۱: تعداد فروشندگان (بنگاه‌های تولیدی) بسیار زیاد است؛
۲: کالاهای تولیدشده، همگن و مشابه است؛
۳: ورود به صنعت و خروج از آن برای تولیدکنندگان آزاد است (یا به سهولت انجام می‌شود)؛
۴: تعداد مصرف‌کنندگان بسیار زیاد است؛
۵: اطلاعات کامل درباره بازار در دسترس است؛
۶: هزینه‌ حمل و نقل وجود ندارد؛
۷: انتقال و تحرک منابع تولید به سهولت انجام می‌گیرد؛
[۳] کالوو، پیتر و واگ، ژئو فرنی، اقتصاد خرد، حمیدرضا ارباب، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۴، چاپ اول، ص۱۶۳-۱۶۴. .
[۴] مریدی، سیاوش، نوروزی، علیرضا، فرهنگ اقتصادی، تهران، نگاه، ۷۳، چاپ اول، ص۳۸۱-۳۸۲.

۸: در بازار رقابت کامل میزان تولید تاثیری بر قیمت ندارد (یعنی افزایش تولید قیمت بازار را کم نمی‌کند)؛ زیرا قیمت توسط بازار دیکته می‌شود و تولیدکننده می‌تواند تمام یا هر مقدار از کالای خود را در این قیمت (نه قیمت بیشتر) بفروشد.
[۵] فرهنگ، منوچهر، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، تهران، البرز، ۷۱، چاپ اول، ج۱، ص۳۷۲-۳۷۱.

دلیل این که قیمت توسط بازار دیکته می‌گردد این است که چون تعداد تولیدکنندگان، بسیار زیاد است، اگر هزینه تولید نسبت به درآمد زیاد باشد (یعنی سود برای تولید وجود داشته باشد) با توجه به اینکه ورود به تولید برای دیگران هم ممکن است، تولیدکنندگان بیشتری وارد بازار تولید شده و سبب کاهش سود تا نزدیکی صفر خواهندشد.
در نتیجه هزینه‌ی تولیدکننده با درآمدی که به دست می‌آورد اختلاف کمی دارد. این مسئله باعث کارآیی در تولید و دیکته قیمت در هزینه‌ای نسبتا کمتر از درآمد تولیدکننده توسط بازار خواهد شد، این فرایند در دو حالت کوتاه‌مدت و بلندمدت قابل تفکیک است.
[۶] فریر، لوئیس، خودآموز اقتصاد، فیروزه خلعت‌بری، تهران، شباویز، ۶۸، چاپ سوم، ص۲۵۶-۲۵۸.

حالت مقابل رقابت کامل، انحصار کامل است که در آن تولیدکننده عنان قیمت و مقدار تولید را در اختیار دارد. معمولاً هر انحرافی از شرائط رقابت کامل باعث انحصار خواهد شد و هر قدر شدت این انحراف بیشتر باشد میزان انحصار شدیدتر خواهد بود.

از آنجایی که دربازار رقابتی هر بنگاه بخش کمی از تولید یک صنعت را در اختیار دارد و تولیدش تاثیری در قیمت بازار ندارد لذا هر بنگاه گیرنده قیمت بوده و منحنی تقاضای آن به صورت خطی افقی است که از قیمت بازار رسم می‌شود.
[۷] دادگر، یدالله، و رحمانی، تیمور، مبانی و اصول علم اقتصاد، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴، ویرایش دوم، ص۱۷۲.
به عبارت دیگر در بازار رقابتی هر بنگاه می‌تواند هر مقداری را که تولید می‌کند با قیمت بازار بفروشد این در حالی است که تقاضای بازار دارای شیب منفی است زیرا با افزایش قیمت مصرف کنندگان کالای کمتری را می‌خرند.
[۸] فرجی، یوسف، تئوری اقتصاد خرد، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ۱۳۸۵، چاپ هفتم، ص۲۲۰.


برای به دست آوردن منحنی عرضه یک بنگاه در بازار رقابتی به هزینه‌های متوسط نگاه می‌شود. اگر قیمت کمتر از حداقل هزینه متوسط متغیر باشد بنگاه تولید را متوقف خواهد کرد؛ زیرا تولید بنگاه نه تنها هزینه ثابت بلکه هزینه متغیر را نیز تامین نمی‌کند. اگر قیمت بیشتر و یا حداقل برابر هزینه متوسط متغیر باشد موسسه در کوتاه مدت به تولید ادامه می‌دهد. با توجه به این دو نکته منحنی عرضه بنگاه در کوتاه مدت به صورت زیر خواهد بود.
منحنی عرضه یک صنعت نیز از جمع افقی منحنی‌های عرضه بنگاه به دست می‌آید. اما در بلند مدت و در بازار رقابت کامل، قیمت کالا در یک صنعت در سطحی قرار می‌گیرد که سود اقتصادی بنگاه صفر می‌شود و به عبارتی در حالتی فعالیت می‌کند که روابط زیر برقرار باشد:
SAC=SMC= LAC= LMC= P
[۹] فرجی، یوسف، تئوری اقتصاد خرد، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ۱۳۸۵، چاپ هفتم، ص۲۵۲.


۱. ↑ فرهنگ، منوچهر، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، تهران، البرز، ۱۳۷۱، چاپ اول، ج۱، ص۳۷۱.
۲. ↑ قره‌باغیان، مرتضی، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، تهران، رسا، ۱۳۷۲، ص۱۲۴.
۳. ↑ کالوو، پیتر و واگ، ژئو فرنی، اقتصاد خرد، حمیدرضا ارباب، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۴، چاپ اول، ص۱۶۳-۱۶۴. .
۴. ↑ مریدی، سیاوش، نوروزی، علیرضا، فرهنگ اقتصادی، تهران، نگاه، ۷۳، چاپ اول، ص۳۸۱-۳۸۲.
۵. ↑ فرهنگ، منوچهر، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، تهران، البرز، ۷۱، چاپ اول، ج۱، ص۳۷۲-۳۷۱.
۶. ↑ فریر، لوئیس، خودآموز اقتصاد، فیروزه خلعت‌بری، تهران، شباویز، ۶۸، چاپ سوم، ص۲۵۶-۲۵۸.
۷. ↑ دادگر، یدالله، و رحمانی، تیمور، مبانی و اصول علم اقتصاد، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴، ویرایش دوم، ص۱۷۲.
۸. ↑ فرجی، یوسف، تئوری اقتصاد خرد، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ۱۳۸۵، چاپ هفتم، ص۲۲۰.
۹. ↑ فرجی، یوسف، تئوری اقتصاد خرد، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ۱۳۸۵، چاپ هفتم، ص۲۵۲.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «بازار رقابت کامل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۲۳.    



جعبه ابزار