باطوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باطوم (یا باتومی) بندر و شهری در مغرب جمهوری گرجستان است.
بندر و شهر باطوم (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۶۲ ش، حدود ۱۲۹۰۰۰ تن) مرکز جمهوری خودمختار آجارستان در مغرب گرجستان، در جنوب شرقی دریای سیاه و جنوب غربی رشته کوه‌های قفقاز در دشتی هموار و حاصل‌خیز واقع است. بندر پُتی در حدود ۵۹ کیلومتری شمال آن قرار دارد و خط مرزی
گرجستان و
ترکیه از پانزده کیلومتری جنوب آن می‌گذرد. رود چوروخ نیز در نزدیکی جنوب غربی آن به
دریای سیاه می‌ریزد.
آب و هوای آن گرم و مرطوب است و در اقلیم زیراستوایی قرار دارد.
در آن‌جا مرکبات، بامبو (نی) واوکالیپتوس به عمل می‌آید و در نه کیلومتری شهر، باغ بزرگ نباتات دایر است.
بندر باطوم از مراکز صدور نفت و از بندرهای مهمّ دریای سیاه و دارای باراندازهای بزرگ است و با راه‌آهن به بندر باکو متصل است. دارای پالایشگاه نفت، کارخانه‌های ماشین سازی و کشتی سازی، و فرودگاه بین المللی است و لنگرگاه طبیعی آن از قدیم شهرت دارد.
ساکنان باطوم از اقوام گوناگون‌اند. مسلمانان فعلی (آجارها، لازها، ترک‌ها) در مقایسه با
روس‌ها،
یونانی‌ها،
ارمنی‌ها و
گرجی‌ها در اقلیت‌اند، امّا روستاهای این ناحیه
هویّت اسلامی دارد و بیش‌تر اهالی مسلمان‌اند.
بنا بر روایات هردوت،
سکاها (اقوام ایرانی نژاد) از طریق
آزووْ (
آزُف ) به ولایت باطوم آمده‌اند.
باطوم در دوره
هخامنشیان، از متصرفات پادشاهان هخامنشی شمرده می‌شد.
این شهر در محل بندرگاه قدیمی رومی باتوس، که احداث آن را به آدریانوس (۱۱۷ـ ۱۳۸) نسبت می‌دهند، بنا شد.
بعدها یوستی نیانوس (حک، ۵۲۷ ـ ۵۶۵) از پادشاهان روم شرقی آن‌جا را تصرف کرد و پس از بنای دژ پترا در شمال آن، باتوس اهمیّت خود را از دست داد و مدتی بعد، جزو متصرفات پادشاهان لز شد.
در سال ۲۲/۶۴۳
حبیب بن مسلمه سردار
مسلمان، گرجستان و از جمله باطوم را به
صلح گشود (و این شهر) به دست مسلمانان افتاد.
در اواخر قرن چهارم/ دهم، باطوم جزو
حکومت متّحد گرجستان شمرده می‌شد و پس از تجزیه امپراتوری گرجستان، امیران «متاوار»های گوری در آن‌جا مستقر شدند.
در قرن نهم/پانزدهم، شهر و ناحیه باطوم مدتی در دست سلاطین
عثمانی بود و از سال ۱۰۳۶/۱۶۲۷ جزو متصرفات عثمانی شد و
ظاهرا از همین دوره،
اسلام در انجا رواج یافت.
در اوایل سلطنت
سلطان احمد سوّم (حک، ۱۱۱۵ـ۱۱۴۳) مردم گرجستان شورش کردند و از پرداخت
مالیات سر باز زدند، ولی شورش سرکوب شد و عثمانی‌ها در باطوم و چند جای دیگر قلعه‌هایی بنا نهادند.
در زمان سلطنت عبدالعزیز عثمانی (حک، ۱۲۷۷ـ۱۲۹۳)
مسجد جامعی به نام عزیزیّه در باطوم ساخته شد.
در سال ۱۲۹۵/۱۸۷۸، قشون روسی بندر و شهر باطوم را تصرف کردند
و در ۲۹ شعبان/ ۲۸ اوت همان سال، به موجب
عهدنامه سان استفانو، باطوم به آنان واگذار گردید، امّا بعدها باز جزو گرجستان شد.
در رجب سال ۱۳۳۶/ آوریل ۱۹۱۸، قشون عثمانی باطوم را اشغال کرد و سال بعد سپاهیان انگلیس وارد آن‌جا شدند.
در
رمضان سال ۱۳۳۷/ ژوئن ۱۹۱۹، انگلیسی‌ها باطوم را تخلیه کردند. پس از آن جمهوری گرجستان تأسیس شد ولی بعد از مدت کوتاهی، سقوط کردو
حزب کمونیست قدرت را به دست گرفت و گرجستان جزو اتحاد جماهیر شوروی
سوسیالیستی شد.
در ۶
رجب سال ۱۳۳۹/۱۶ مارس ۱۹۲۱، بر اثر معاهده‌ای بین دولت ترکیه و شوروی، قسمتی از گرجستان به نام
قارْص و
اَرْدَهان به ترک‌ها واگذار شد و باطوم همچنان در گرجستان باقی ماند و در ۹ شوال /۱۶ ژوئن همان سال، مرکز جمهوری سوسیالیستی آجارستان شد.
.
(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۲) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش.
(۳) کلیفورد ادموند بازورث، سلسله های اسلامی، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۴) احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، بیروت ۱۹۸۸.
(۵) حسن پیرنیا، ایران باستان، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۶) شمس الدین سامی، قاموس اعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/۱۸۸۹ـ ۱۸۹۸.
(۷) یوزف فون هامر ـ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمه زکی علی آبادی، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۶۷ـ۱۳۶۹ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باطوم»، شماره۲۴۳.
