باغ آجودان باشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آجودان‌باشی، باغ \bāq-e ājo(ū)dān-bāšī\، نام دو باغ به همین نام در محلۀ
دولت در تهران عهد ناصری.
واقع در محلۀ باغ جناب
ظهیرالدوله، در بخش شمالی محلۀ دولت. بنابر «نقشۀ
نجم‌الدوله» از دارالخلافۀ ناصری که در ۱۳۰۹ ق/ ۱۸۹۲ م به چاپ رسیده است، دو خیابان در این محدوده به نام «خیابان باغ ظهیرالدوله» جانمایی شده‌اند؛ در میانۀ خیابانی که بـا جهت شمالی ـ جنوبی امتداد دارد، در ضلع غربی، کوچه‌ای باریک به سمت غرب ترسیم شده که به باغ آجودان‌باشی منتهی می‌شود. در ضلع جنوبی این باغ نیز بـاغ بیوک خـان سرتیپ جـانمـایی گشته است.
این باغ به گمان قوی، متعلق به اللٰهیار خان افشار ملقب به
آجودان‌باشی، و پس از او، پسرش حسن خان ملقب به همین لقب بوده است.
این باغ و جمله‌زمین‌های اطراف آن را، گویا ارباب رستم پس از ۱۳۱۰ ق، به ارباب جمشید اهدا کرد و اردشیر زارع، مباشر ارباب جمشید در ۱۳۱۲ ق، در همین محل، برای سکونت او عمارتی بنا کرد و اندکی بعد، دو یخچال و یک عمارت متعلق به یک مسیحی را پس از خریداری، به این مجموعه افزود و پارک ارباب جمشید شکل گرفت.
در نقشه‌ای که به کوشش اردشیر زارع تهیه شده و شمال غربی تهران را در ۱۳۲۲ ق نشان می‌دهد، محدودۀ نسبتاً وسیعی که محل سابق باغ آجودان‌باشی در قسمت شرق آن واقع است، تحت عنوان پارک ارباب جمشید جـانمـایی شده است.
در «نقشۀ راهنمای شهر تهران» که در سال ۱۳۲۷ ش ترسیم شده، در محل باغ آجودان‌باشی، کوچۀ کلوپ منشعب از ضلع شمال شرقی خیابان فردوسی و پایین‌تر از میدان فردوسی جانمایی شده است
در «نقشۀ شهری تهران» در ۱۳۳۱ ش که در «دفتر جنگ بریتانیای کبیر» تهیه شده، در محل باغ آجودان‌باشی،
کلوپ تهران جانمایی گشته است.
واضح است که این باغ پس از مالکیت ارباب جمشید، نخست به پارک تبدیل شده و سپس در سال‌های نخستینِ دورۀ
پهلوی دوم به کلوپ تهران بدل گشته است. کلوپی که به‌واسطۀ نزدیکی سفارت انگلیس به آن، به «
کلوپ انگلیسیها» نیز شهرت یافته بوده است.
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کوچۀ کلوپ به کوچۀ خسرو زمانی تغییر نام پیدا کرده است.
واقع در جنوب شرقی محلۀ مریض‌خانه. در «نقشۀ نجم‌الدوله»، این باغ، مقابل محدودۀ «
قزاقخانه مبارکه» و میدان
مشق، در ضلع غربی خیابان قزاقخـانه جـانمایی شده است.
این بـاغ نیز مانند باغ پیشین، گویا متعلق به خاندان اللٰهیار خان افشار بوده است.
در «نقشۀ کارل بدکر» از تهران که در ۱۳۲۲ ق/ ۱۹۱۴ م به چاپ رسیده است، در محل این باغ،
مدرسه آلمانی جانمایی شده است.
در «نقشۀ مدارس» تهران که در ۱۳۰۴ ش به چاپ رسیده، این مدرسه تحت عنوان مدرسۀ صنعتی ایران و آلمان جانمایی گشته است.
امروزه این مدرسه با نام هنرستان شهید بهشتی همچنان برجا ست.
•
مرادخانی، امیرحسین، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «باغ آجودان باشی»، ص۳۱۸.
