بدخشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بدخشی، شاه محمد، ملقب به ملاّ شاه
صوفی ،
شاعر و
نویسنده قرون دهم و یازدهم است.
در ۹۹۲ در محلی به نام اَرْکَسا، حوالی رُستاقِ بدخشان، متولد شد.
تحصیلات خود را نزد ملاّ حسین قبادیانی در
بلخ کامل کرد.
در ۱۰۲۳ به
کشمیر و از آن‌جا به
دهلی و آگره سفر کرد و در ۱۰۳۸ به
لاهور رسید و مرید میان میر قادری شد.
نوزده سال در خدمت او ماند
و ریاضت‌های سخت کشید تا سرانجام، از مراد خود خلافت یافت و به دستور او در کشمیر اقامت گزید.
شاه جهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸) و فرزندانش، داراشکوه و جهان آرا بیگم، از ارادتمندان بدخشی بودند و بدخشی با آنان مناسبات بسیار نزدیکی داشت و مکاتبه می‌کرد.
درباره بدخشی در سکینة الاولیاء داراشکوه بابی مستقل وجود دارد.
جهان آرا نیز کتاب صاحبیه را درباره او نوشته است.
او در ۱۵ صفر ۱۰۷۲ در لاهور درگذشت و در کنار
قبر مرشد خود مدفون شد.
بدخشی دارای افکاری متغیّر و گاهی متضاد بود که در آن‌ها آزاد اندیشی غلبه داشت؛ ازینرو با مخالفتِ شدید علمای
دین روبرو شد.
نویسندگان زندگینامه‌اش افکار او و واکنش روحانیون نسبت به آن‌ها را بیان کرده‌اند.
کیخسرو اسفندیار، نویسنده معاصر بدخشی، به اندیشه او اشاره دارد
و محمد مراد تنگ کشمیری
افکار او را نقد کرده است.
بدخشی در سخن سرایی از متقدّمان
تقلید نکرده است.
البته اشعارش از جهت وزن و قافیه و تعقیدات لفظی خالی از ضعف نیست.
مهمترین آثار او به
فارسی کلیّات بدخشی است درسه جلد: جلد اول، تفسیر شاهی، در تفسیر سوره‌های
فاتحه ،
بقره ،
آل عمران و
یوسف ، که در ۱۰۵۷ به روش عرفانی نگاشته شده است؛
جلد دوم، رساله بسم اللّه، رساله حمد ونعت و منقبت، یوسف و زلیخا، رساله دیوانه، رساله مرشد، رساله ولوله، رساله هوش، رساله تعریفات خانه‌ها و باغات و منازل کشمیر، رساله نسبت؛
جلد سوم، رساله شاهیه، دیوان اول، دیوان دوم، شرح رباعیات، رقعات، قصاید عربی.
نسخه خطی کلیات او در کتابخانه خدابخش پتنه موجود است).
(۱) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج ۲، لاهور ۱۹۷۴.
(۲) محمد بختاورخان، مرآة العالم: تاریخ اورنگ زیپ، چاپ ساجده س علوی، لاهور ۱۹۷۹.
(۳) محمد مراد تنگ کشمیری، تحفه الفقراء، نسخه خطی اداره تحقیقات جمون و کشمیر.
(۵) جهان آرا بگم، رساله صاحبیه، تحقیق و ترجمه محمد اسلم، در داراشکوه بابری، حسنات العارفین، چاپ سید مخدوم رهین، تهران ۱۳۵۲ ش.
(۶) جهان آرا بگم، سکینة الاولیاء، چاپ تاراچند و محمدرضا جلالی نائینی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۴۴ ش).
(۷) محمد صالح کنبو، عمل صالح الموسوم به شاه جهان نامه، ترتیب و تحشیه غلام یزدانی، چاپ وحید قریشی، لاهور ۱۹۶۷ـ۱۹۷۲.
(۸) توکل بیگ کولابی، نسخه احوال شاهی، نسخه خطی موزه بریتانیا، Supp Rieu، ش ۱۳۰.
(۹) کیخسرو اسفندیار، دبستان مذاهب، چاپ رحیم رضازاده ملک، تهران ۱۳۶۲ ش؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدخشی»، شماره۷۰۵.
