بررسی تاریخی قصص قرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
معرفی کتاب:
بررسی رویدادهای تاریخی در قرآن کریم یکی از زمینه‌های قرآن پژوهی است که از دیرباز کسانی بدان پرداخته و درباره آن آثاری نگاشته‌اند. بی شک یکی از بهترین این آثار، کتاب «دراسات تاریخیة من القرآن الکریم» نوشته دکتر محمد بیومی مهران استاد دانشگاه اسکندریه است. نویسنده رویدادهای تاریخی قرآن را از دیدی جغرافیایی بخش بندی کرده و رویدادهای هر منطقه جغرافیایی را در جلدی جدا آورده است.
رویدادهای جزیرة العرب را در نخستین جلد، رویدادهای مصر را در دومین جلد، رویدادهای شام را در جلد سوم و رویدادهای عراق را در جلد چهارم و بررسی زندگی و تاریخ پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را به جلد پنجم وانهاده است. مؤلف معتقد است چشم پوشی و یا غفلت پژوهشگران تاریخ کهن از منبع عظیمی چون قرآن کریم پژوهشهای آنها را دچار زیانی سنگین نموده و از استوارترین و درست‌ترین مآخذ بی بهره نموده است و در شگفت است از اینکه تاریخ نگاران امروزی- چه غربی و شرقی و چه مسلمان و نامسلمان- همه تورات را به عنوان تنها ماخذ اساسی و استوار برای پژوهش دوره‌هایی از تاریخ کهن خاور نزدیک قلمداد می‌کنند با اینکه همه به استوار نبودن سند تورات باور دارند، در حالیکه قرآن، کتاب آسمانی بزرگی که همه اندیشه وران جهان، چه مسلمان و چه نامسلمان، بر استواری سند و درستی متن آن اجماع دارند، در اختیار آنان قرار دارد. به گفته نویسنده قرآن کریم در قصه‌های خود، آگاهی‌های مهم و دست اولی درباره تاریخ پیش از اسلام و سرگذشت حکومتهای آن روزگاران، در اختیار ما می‌نهد، آگاهی‌هایی که کشفیان جدید آنها را تایید می‌کند. درباره سرزمین‌های عرب نیز در قرآن آیاتی موجود است که از سرزمین سبا در جنوب شبه جزیره عربستان پیش از اسلام سخن می‌گوید. افزون بر این در میان کتابهای مقدس که امروزه رایج‌اند، قرآن تنها کتابی است که درباره پاره‌ای از ملتهای از میان رفته عرب مانند: قوم عاد و قوم ثمود سخن گفته است. جلد اول این مجموعه تنها از رویدادهایی سخن می‌گوید که در قرآن از آنها یاد شده و دیار عرب نخستین صحنه و منطقه رخداد آنها بوده است. از این جاست که این بخش درباره حضرت ابراهیم علیه‌السّلام و کعبه سخن می‌گوید و سپس درباره قوم هود، قوم ثمود و قوم شعیب و نیز درباره رویدادهایی که در تاریخ عرب پیش از اسلام بازتابی گسترده داشته است، رویدادهایی چون سیل عرم، داستان اصحاب اخدود و اصحاب فیل، به بحث می‌نشیند. از آنجا که مؤلف این پژوهش را نخست بر قرآن کریم- به عنوان منبع اساسی و اصلی- بنیاد نهاده و سپس بر احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و تفسیرهای قرآن، ناگزیر در آغاز جلد نخست ۳ فصل جداگانه را به بررسی و معرفی این ۳ منبع اساسی: قرآن، حدیث و تفسیر ویژه ساخته است. در فصل اول به تاریخچه تدوین قرآن کریم پرداخته و قرآن را به عنوان درست‌ترین و راست‌ترین ماخذ تاریخی معرفی می‌کند. نویسنده با باز نمایاندن دوگانگی‌ها و ناسازی‌های موجود بین داستانهای قرآنی و آنچه درآن باره در تورات و انجیل آمده به رد سخن کسانی پرداخته که معتقدند داستانهای قرآن از تورات و انجیل گرفته شده است. در جلد دوم این مجموعه ابتدا درباره پیامبری و پیامبران و واژه نبی و نبوت و نیز تفاوت نبی با رسول و همچنین نبوت زنان و وظایف انبیاء و هدف یگانه ایشان مطالبی بیان شده است و سپس پژوهشی گسترده درباره دو پیامبر الهی یعنی یوسف و موسی علیهما السلام و نیز تاریخ بنی اسرائیل و مصر صورت گرفته است. جلد سوم این مجموعه به بررسی تاریخ پیامبری و پیامبران در سرزمین شام پرداخته بنابراین از پیامبران بزرگواری چون داوود، سلیمان، ایوب، الیاس، الیسع، زکریا و یحیی سخن به میان آمده و سپس با یادی از سیره مسیح علیه‌السّلام این جلد به پایان رسیده است. در جلد چهارم این مجموعه به آن دسته از رخدادهای تاریخی پرداخته شده است که در سرزمین عراق رخ داده و قرآن کریم از آنها یاد کرده است. در فصل نخست این جلد از سیره حضرت نوح علیه‌السّلام و داستان مشهور توفان سخن به میان آمده و در فصل دوم احوال حضرت ابراهیم علیه‌السّلام در عراق مورد بررسی قرار گرفته و در پایان، در فصل سوم، به بررسی سیره حضرت یونس علیه‌السّلام که پیامبر مردم نینوا- از نواحی موصل در عراق- بوده است پرداخته شده است.
انگیزه تالیف:
مغفول ماندن قرآن کریم، به عنوان استوارترین و درست‌ترین سند و منبع تاریخی، از دید پژوهشگران تاریخ کهن مؤلف را برآن داشته است که با رویکردی تاریخی به قصه‌های قرآنی تاریخ کهن را مورد پژوهش قرار دهد و حقایقی تازه دراین باره را در اختیار حقیقت جویان قرار دهد.
ویژگی:
یکی از ویژگی‌های مهم این اثر سنجش و مقایسه‌هایی است که میان داستانهای قرآن و آنچه درباره آنها در تورات و انجیل آمده انجام شده است و دوگانگی و ناسازی‌های آنها را باز نموده است و از این راه آشکار کرده است که سخن آنان که گفته‌اند داستانهای قرآن از تورات و انجیل گرفته شده بسیار بی پایه است و به هیچ روی نمی‌تواند درست باشد.
ساختار:
جلد اول: شامل مقدمه مترجم، پیشگفتار و یازده بخش ذیل می‌باشد: بخش نخست: قرآن کریم. بخش دوم: حدیث. بخش سوم: تفسیر، بخش چهارم: ابراهیم خلیل علیه‌السّلام بخش پنجم: کعبه. بخش ششم: عادیان. بخش هفتم: ثمودیان. بخش هشتم: مدیانیان- مدینیان. بخش نهم: سیل عرم. بخش دهم: داستان اصحاب اخدود. و بخش یازدهم:
داستان اصحاب فیل. در پایان هم فهرستی از منابع عربی، فرنگی و منابع فرنگی با نشانه‌های اختصاری اضافه شده است. جلد دوم: شامل پیشگفتار نویسنده و سه کتاب که کتاب سوم خود مشتمل بر ابوابی و هرباب دربر گیرنده بخشهای متعدد است می‌باشد. کتاب نخست: بررسی‌های مقدماتی بخش نخست: پیامبری و پیامبران. کتاب دوم: یوسف علیه السلام. که دارای بخشهای ذیل می‌باشد: بخش نخست: یوسف پیش پیش از دوره وزارت. بخش دوم: یوسف و عزیری مصر. بخش سوم: داستان یوسف در آیات قرآن و روایات و تورات. کتاب سوم: موسی علیه‌السّلام که مشتمل بر پنج باب می‌باشد. باب اول: از تولد تا بعثت، که بخشهای ذیل را دربر می‌گیرد: بخش نخست: بنی اسرائیل در مصر. بخش دوم: موسی از ولادت تا بعثت. بخش سوم:
پیامبری موسی. باب دوم: خروج بنی اسرائیل از مصر. دارای بخشهای ذیل می‌باشد: بخش نخست: زمینه‌ها، زمان و مکان خروج. بخش دوم: معجزه شکافته شدن دریا بخش سوم: فرعون عصر موسی. باب سوم: موسی و بنی اسرائیل، از شکافتن دریا تا مرگ موسی علیه‌السّلام ، دارای بخشهای زیر است:
بخش نخست: بنی اسرائیل در سینا. بخش دوم: بنی اسرائیل در بیابان. باب چهارم: بررسی‌هایی درباره سیره موسی علیه السلام، دارای چهار بخش می‌باشد:
بخش نخست: موسی اسرائیلی است یا مصری؟ بخش دوم: وجود تاریخی موسی علیه‌السّلام بخش سوم: مرگ موسی علیه‌السّلام و بخش چهارم: جایگاه موسی در تاریخ یهود. باب پنجم: داستان موسی، در میان روایات تورات و آیات قرآن، که دارای یک بخش با عنوان:
داستان موسی در قرآن و تورات می‌باشد. جلد سوم علاوه بر پیشگفتار نویسنده مشتمل بر کتاب چهارم تا ششم می‌باشد. کتاب چهارم: داود و سلیمان، دو باب را با بخش‌هایی چند در بر می‌گیرد. باب اول: سیرت داوود علیه‌السّلام بخش نخست: بنی اسرائیل میان حضرت موسی و داوود علیه‌السّلام . بخش دوم: حضرت داوود (رسول- نبی). بخش سوم: داوود پادشاه بنی اسرائیل. بخش چهارم: داوود در آیات قرآن و روایات تورات. باب دوم: سیرت سلیمان بخش نخست: سلیمان (رسول- نبی). بخش دوم: بنای مسجد الاقصی. بخش سوم: سلیمان و ملکه سبا. بخش چهارم: سلیمان پادشاه بنی اسرائیل. کتاب پنجم: پیامبران از ایوب تا یحیی علیه‌السّلام شامل سه بخش ذیل می‌باشد: بخش نخست: ایوب. بخش دوم: الیاس و الیسع علیه‌السّلام و بخش سوم: زکریا و یحیی علیه‌السّلام . کتاب ششم: مسیح، عیسی بن مریم، رسول خدا، شامل چهار بخش ذیل است: بخش نخست: مریم مادر مسیح علیه‌السّلام . بخش دوم: مولد مسیح علیه‌السّلام . بخش سوم: نبوت و معجزات حضرت مسیح علیه‌السّلام . و بخش چهارم: ادعای ربوبیت و تصلیب مسیح علیه‌السّلام . جلد چهارم شامل پیشگفتار نویسنده و سه باب می‌باشد: باب اول: سیره نوح علیه‌السّلام ، دارای بخشهای ذیل است: بخش نخست: دعوت نوح علیه‌السّلام . بخش دوم: قصه توفان در الواح و آثار کهن و تورات. بخش سوم: قصه توفان در قرآن کریم. باب دوم: سیره ابراهیم خلیل علیه‌السّلام در عراق. بخشهای ذیل را شامل است: بخش نخست: خدایان قوم ابراهیم. بخش دوم: دعوت ابراهیم علیه‌السّلام . بخش سوم: ابراهیم و آن پادشاه. و بخش چهارم: راز زندگی و مرگ. باب سوم: سیره یونس علیه‌السّلام ، که به ۱- قصه یونس ۲- سفر یونان (یونس علیه‌السّلام ) پرداخته است. در پایان این جلد منابع عربی و فرنگی و فهرستی از تالیفات دکتر بیومی مهران فراهم آمده است.
نسخه شناسی:
نسخه‌ای که در برنامه مورد استفاده قرار گرفته است فقط چهار جلد اول این مجموعه را دربر می‌گیرد. جلد اول و دوم توسط سید محمد راستگو و جلد سوم و چهارم آن توسط مسعود انصاری به فارسی ترجمه شده است. ترجمه فارسی این مجلدات در قطع وزیری و با جلد شومیز به تفصیل ذیل از سوی شرکت انتشارات علمی و فرهنگی برای اولین بار در بهار ۱۳۸۳ شمسی به چاپ رسیده است: جلد اول در ۳۶۴ صفحه، جلد دوم در ۴۲۴ صفحه، جلد سوم در ۳۲۲ صفحه و جلد چهارم در ۲۰۰ صفحه
