برهان‌الدین قطب‌عالم خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرْهان‌ُ الدّين‌ِ قُطْب‌ِ عالَم، ابو محمد عبدالله ۹۰-۵۷ق/ ۳۸۸-۴۵۴م، از عارفان بزرگ سلسله سهرورديه در شبه‌قاره هند بود. وی فرزند ناصرالدين محمود (ابوالفضل، ص۷۸) محمد، نواده جلال‌الدين مخدوم جهانيان بخاری (گجراتى، ص۶؛ غوثى شطاری، ص۳۳؛ دهلوی، ص۶۷) بود و در برخى منابع با عنوان «ثانى‌مخدوم‌جهانيان» از او ياد شده‌است. خاندان برهان‌الدين از سادات بخارا بودند و نسب ايشان به جعفر مثنى، برادر امام‌حسن‌عسكری(ع) مى‌رسيد. (گجراتى، ص۶) شايد به همين سبب است كه برخى، مذهب اين خانواده را اماميه دانسته‌اند. (شاهنوازخان، ص۴۸)
برهان‌الدين در شهر «اُچه»، كه اينك از توابع بهاولپور پاكستان‌است، متولد شد. (لعلى، ص۳۳؛ عبدالحى، ص۶_۷؛ غوثى شطاری، ص۳۳) وی ده ساله بود كه پدر را از دست داد و عموی پدرش «شاه‌راجو قتال» د ۲۷ق/۴۲۴م سرپرستى او را بر عهده گرفت. پس از چندی به‌اشاره وی زادگاه خود را ترك‌كرد و در ۰۲ق/۳۹۹م عازم شهر پتن شد. در آنجا سلطان مظفر شاه‌اول- كه خود از مريدان جد وی بود - به استقبال او آمد. (گجراتى، ص۶_۷) در همين شهر مدتى نزد عليشير گجراتى علوم‌ظاهری و باطنى را فرا گرفت و در زمره مريدان شيخ‌احمد كهتو درآمد و استاد بر او خرقه پوشاند و لقب قطب‌عالم به او داد. (لعلى، ص۳۴؛ عبدالحى، ص۷؛ گجراتى، ص۷؛ ابوالفضل، ص۷۸؛ غوثى شطاری، ص۳۳) وی گذشته از شيخ‌احمد كهتو، از بزرگان ديگری چون حامد بن محمود حسينى بخاری، صدرالدين ابن احمد اچى و شيخ نورالدين ابوالفتوح‌شيرازی نيز خرقه دريافت كرد. (عبدالحى، ص۷)
در ۱۳ق/۴۱۱م كه سلطان‌احمد، شهر احمدآباد را بنا كرد، برهان‌الدين قطب‌عالم به درخواست وی از پتن به آنجا آمد. سلطان‌احمد هنگام ورود او قصيده‌ای را كه‌در مدح وی سروده بود، قرائت كرد.(گجراتى، ص۷) پس از حضور برهان‌الدين در احمدآباد، مسجدی نيز در محله اساول برای او بنا شد. وی سپس به روستای «بَتوه» در نزديكى احمد آباد - كه‌سلطان‌احمد آن را به وی واگذار كرده بود - رفت و بقيه عمر را در آنجا گذرانيد. (گجراتى، ص۷؛ عبدالحى، ص۷)
سال درگذشت برهان‌الدين را ۵۰ ق و ۵۶ق (گجراتى، ص۷؛ داراشكوه، ص۱۷) نيز ذكر كرده‌اند. پيكر برهان‌الدين ابتدا در اساول به خاك‌سپرده شد، اما پس از روز بعضى از خلفای وی مصلحت ديدند كه آن را به بتوه منتقل كنند. (لعلى، ص۳۳_۳۴) پادشاهان تيموری هند بارها مزار وی را زيارت‌كردند و اينك نيز آرامگاه وی زيارتگاه مردم آن ديار است. همچنين موقوفاتى برای تهيه هزينه عُرس و مخارج معاش سجاده نشينان و فرزندان قطب عالم سادات قطبيه اختصاص داده شده بود. (گجراتى، ص۷)
برای برهان الدين كراماتى نيز ذكر كرده‌اند. (داراشكوه، ص۱۷) پس از وی، فرزند اولش معروف به شاه عالم، خليفه و جانشين وی گرديد. (ابوالفضل، ص۷۸)
فهرست منابع:
(۱) ابوالفضل علامى، آيين اكبری، لكهنو، ۸۹۳م؛
(۲) محمد داراشكوه، سفينة الاوليا، كانپور، ۸۸۴م؛
(۳) عبدالحق دهلوی، اخبار الاخيار، دهلى، ۳۳۲ق؛
(۴) شاهنوازخان، مآثر الامراء، به كوشش ميرزا اشرف على، كلكته، ۳۰۹ق/۸۹۱م؛
(۵) عبدالحى، نزهة الخواطر، حيدر آباد دكن، ۳۷۱ق/۹۵۱م؛
(۶) غلام سرور لاهوری، خزينة الاصفيا، كانپور، ۳۳۲ق/۹۱۴م؛
(۷) محمد غوثى شطاری، گلزار ابرار، به‌كوشش محمد ذكى، پتنه، ۹۹۴م؛
(۸) على محمد گجراتى، مرآة احمدی، بمبئى، ۳۰۷ق/۸۸۸م؛
(۹) لعلى بدخشى، ثمرات القدس، به كوشش كمال حاج سيدجوادی، تهران، ۳۷۶ش؛
