• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

برهان‌الدین هروی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


برهان الدّین، حیدر بن محمّدبن ابراهیم شیرازی رومی مشهور به صدرِ هروی، متکلّم، مفسّر، ادیب و فقیه حنفی قرن هشتم و نهم است.



احتمالاً در شیراز زاده شد اما تاریخ ولادتش معلوم نیست.
در جوانی به بلاد شرق از جمله هرات و خواف سفر کرد و ازاین‌رو برخی منابع لقب هروی و خوافی را برای او ذکر کرده اند.
[۱] ابن حجر عسقلانی، الدرالکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۲، ص۲۰۲، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
[۲] محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۳، ص۱۶۸، قاهره (بی تا).


وی از شاگردان ارشد ملاّ سعدالدین تفتازانی بود و پس از تحصیل علوم به تدریس و تألیف پرداخت.
سخاوی
[۳] محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۳، ص۱۶۹، قاهره (بی تا).
او را مدرّس مدرسه قزاریه شیراز خوانده است.


برهان الدین، پس از مدتی راهی روم شرقی شد و در آن‌جا اقامت گزید.
سبب و زمان این مهاجرت بدرستی معلوم نیست ولی با توجّه به شرایط و اوضاع ایران در آن دوران شاید این مهاجرت پس از سقوط شیراز و شهرهای دیگر به دست تیمور و به دنبال کشتارهای بی امان او در سراسر ایران صورت گرفته باشد.
برهان الدّین هروی در روم نیز به تدریس و تألیف ادامه داد و شاگردانی مانند محمّدبن سلیمان کافیجی (کافیه جی)، مِنْلاخسرو (مُلاّ خسرو، دهخدا، ذیل واژه)، و ابن عربشاه تربیت کرد.
[۴] محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۱۵، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵.
[۵] عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۵۴۹، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
[۶] ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۲، ص۱۴۳، ج ۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.
[۷] محمد مجدی افندی، حدائق الشقائق (ترجمة شقائق)، ج۱، ص۸۳، استانبول ۱۹۸۹.

به نوشته طاش کبری زاده،
[۸] احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، الشقائق النعمانیّة، ج۱، ص۳۷، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵.
برهان الدّین در زمان حکومت محمّدبن بایزید، سلطان عثمانی (ح ۸۰۵ـ۸۲۴)، از علمای بانفوذ عثمانی بود تا آن‌جا که به گفته محمّد ثریّا
[۹] محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۱۵، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵.
به قتل بدرالدین بن قاضی سماونه، فتوا داد.


برهان الدین هروی آثار متعددی داشته است از جمله: شرح کتاب الایضاح قزوینی در معانی و بیان؛ حاشیه ای بر حاشیه تفتازانی بر تفسیرِ کشّاف زمخشری (که در آن اشکالات میر سید شریف جرجانی را بر حاشیه تفتازانی پاسخ گفته است)؛ شرح المواقف ایجی در کلام؛ و شرح فرائض سجاوندی (یا الفرائض السّراجیة) در فقه.
[۱۰] عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۵۴۹، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
[۱۱] ج ۱، ستون ۲۱۱، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۲] ج ۲، ستون ۱۲۴۷، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۳] ج ۲، ستون ۱۴۷۹، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۴] ج ۲، ستون ۱۸۹۴، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۵] عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
[۱۶] ، ص ۳۷، احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، الشقائق النعمانیّة، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵.
[۱۷] احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج۱، ص۱۹۵، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۸] محمد مجدی افندی، حدائق الشقائق (ترجمة شقائق)، ج۱، ص۸۳، استانبول ۱۹۸۹.



برهان الدین در ۸۳۰ یا بین ۸۲۰ و ۸۳۰ درگذشت .
[۱۹] محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج ۱، ص ۲۵۶، تهران ۱۳۶۹ ش.

ابن حجر،
[۲۰] ابن حجر عسقلانی، الدرالکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۲، ص۲۰۲، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
وفاتِ او را در ۷۹۳ دانسته که احتمالاً صحیح نیست.
تشابه اسمیِ برهان الدّین با حیدربن احمدبن ابراهیم رفاعی شیرازی، و قرب زمانی آنان موجب شده که برخی نویسندگان
[۲۱] عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائدالبهیّة فی تراجم الحنفیّة، ج۱، ص۱۶۹، کراچی ۱۳۹۳.
[۲۲] ج ۱، ستون ۳۴۱، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
به اشتباه آن دو را یکی بدانند و برخی دیگر مانند سخاوی
[۲۳] محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۳، ص۱۶۸، قاهره (بی تا).
و تمیمی
[۲۴] تقی الدین بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیّة فی تراجم الحنفیّة، ج۳، ص۱۹۲، ج ۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
بخشهایی از زندگینامه آن دو را با هم درآمیزند.


(۱) ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج ۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.
(۲) ابن حجر عسقلانی، الدرالکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۴) تقی الدین بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیّة فی تراجم الحنفیّة، ج ۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۵) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵.
(۶) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۷) علی اکبر دهخدا، لغت نامه، زیر نظر محمد معین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ ش.
(۸) محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، قاهره (بی تا).
(۹) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
(۱۰) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، الشقائق النعمانیّة، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵.
(۱۱) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، بیروت ۱۴۰۵.
(۱۲) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
(۱۳) عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائدالبهیّة فی تراجم الحنفیّة، کراچی ۱۳۹۳.
(۱۴) محمد مجدی افندی، حدائق الشقائق (ترجمة شقائق)، استانبول ۱۹۸۹.
(۱۵) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.

 
۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرالکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۲، ص۲۰۲، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
۲. ↑ محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۳، ص۱۶۸، قاهره (بی تا).
۳. ↑ محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۳، ص۱۶۹، قاهره (بی تا).
۴. ↑ محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۱۵، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵.
۵. ↑ عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۵۴۹، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
۶. ↑ ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۲، ص۱۴۳، ج ۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.
۷. ↑ محمد مجدی افندی، حدائق الشقائق (ترجمة شقائق)، ج۱، ص۸۳، استانبول ۱۹۸۹.
۸. ↑ احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، الشقائق النعمانیّة، ج۱، ص۳۷، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵.
۹. ↑ محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۲، ص۱۵، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵.
۱۰. ↑ عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۵۴۹، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
۱۱. ↑ ج ۱، ستون ۲۱۱، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۲. ↑ ج ۲، ستون ۱۲۴۷، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۳. ↑ ج ۲، ستون ۱۴۷۹، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۴. ↑ ج ۲، ستون ۱۸۹۴، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۵. ↑ عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
۱۶. ↑ ، ص ۳۷، احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، الشقائق النعمانیّة، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵.
۱۷. ↑ احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج۱، ص۱۹۵، بیروت ۱۴۰۵.
۱۸. ↑ محمد مجدی افندی، حدائق الشقائق (ترجمة شقائق)، ج۱، ص۸۳، استانبول ۱۹۸۹.
۱۹. ↑ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج ۱، ص ۲۵۶، تهران ۱۳۶۹ ش.
۲۰. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرالکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۲، ص۲۰۲، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
۲۱. ↑ عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائدالبهیّة فی تراجم الحنفیّة، ج۱، ص۱۶۹، کراچی ۱۳۹۳.
۲۲. ↑ ج ۱، ستون ۳۴۱، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۳. ↑ محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۳، ص۱۶۸، قاهره (بی تا).
۲۴. ↑ تقی الدین بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیّة فی تراجم الحنفیّة، ج۳، ص۱۹۲، ج ۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان الدّین»، شماره۱۰۹۹.    



جعبه ابزار