بزرگان قم(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفحات درخشان قم مملو از نام عالمان و محدثان، فقها و مفسرانی است كه سرآمد روزگار بودند و تقوا و پاكی‌شان به همراه خدمات عظیم علمی و تلاش پیرامون حفظ و نشر علوم اهل بیت علیهم السّلام، آن بزرگان هنوز هم در آسمان علم و تمدن و فرهنگ می‌درخشند و یاد و آثار آنان هدایت‌گر انسان‌ها و اندیشه و تفكرشان می‌باشد كه به مقتضای حال اشاره‌ای گذرا به تعدادی از این مشعل‌های فروزان كه همگی افتخارات شیعه‌اند می‌نماییم.
۱. زكریا بن آدم
نجاشی رجالی بزگ شیعه وی را چنین می‌ستاید: عالمی سترگ مورد اطمینان و ثقه كه منزلتی عالی دارد و نزد امامان خاصه حضرت رضا علیه السّلام، موقعیت و جایگاه ویژه‌ای داشت. از عظمت مقام وی همین بس كه امام رضا علیه السّلام، به او می‌فرماید: (ای زكریا بن آدم)... از خاندان تو بلا دفع می‌شود به خاطر تو هم چنان كه از اهل بغداد به خاطر امام موسی كاظم علیه السّلام بلایا دفع می‌شد.(محمد طوسی، اختیار المعرفه الرجال، ص۵۹۵)
سالی حضرت رضا علیه السّلام از مدینه به حج رفتند كه زكریا بن آدم، هم محمل حضرت بود تا به مكه رسیدند.(محمد اردبیلی، جامع الرواه، ج۱، ص۳۳۰) قبر شریف او در مقبره مبارك شیخان قم، نزدیك مرحوم میرزای قمی است.
۲. زكریا بن ادریس یا ابوجریر القمی
گفته شده است كه او از حضرت صادق و كاظم و رضا علیهم السّلام روایت كرده و كتابی نیز داشته است.(رجال كشی، ص۱۷۳)
از زكریا به آدم نقل شده كه گفته است: «اوّل شب وارد بر محضر امام رضا علیه السّلام شدم، و ابوجریر تازه درگذشته بود كه امام برای او طلب رحمت كردند...». قبر شریف او نیز در قبرستان شیخان واقع شده است و سال رحلتش ۲۰۱ هـ .ق، پس از رحلت حضرت معصومه علیها السّلام گزارش شده است.(عباس فیض، گنجینه آثار قم، ج۱، ص۲۲۳)
۳. احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد اشعری قمی
او از محدثین اهل قم است. از حضرت جواد و امام هادی علیهما السّلام روایت كرده است و از خواص امام حسن عسگری علیه السّلام به شمار می‌رفته و از ایشان نیز روایت دارد؛ او علاوه بر این كه از اصحاب سه امام معصوم علیه السّلام بوده، به عنوان شیخ القمیین نیز اشتهار پیدا كرده است.
طبق نقل شیخ صدوق او به حضور حضرت امام حسن عسگری علیه السّلام تشرف پیدا كرده و با امام زمان (عج) در آن جا دیدار كرده است.(محمد صدوق، كمال الدین، ص۳۸۴) جریان دیگری نیز راجع به این مرد بزرگ نقل شده كه حكایت از مقام رفیع و شأن والای او دارد.
شیخ صدوق ضمن حدیثی مبسوط نقل می‌كند: احمد بن اسحاق از امام عسگری علیه السّلام پارچه‌ای به جهت كفن خود خواست. حضرت، سیزده درهم به او داده و فرمود: این را برای مصارف خودت خرج كن و آن چه را كه خواستی هم به تو می‌رسد.
سعد بن عبدالله، راوی خبر می‌گوید: «چون به سه فرسخی حلوان (سرپل ذهاب) رسیدیم، احمد بن اسحاق، تب كرد و سخت بیمار شد، احمد فرمود: امشب مرا تنها بگذارید، از این رو هر كس به خوابگاه خود رفت، نزد صبح ناگاه كافور (خادم امام عسكری علیه السّلام ) را دیدم كه می‌گوید:خداوند مصیبت شما را با آنچه كه محبوب است جبران فرماید و بعد گفت: از غسل و كفن رفیق شما، احمد، فارغ شدم، اكنون برخیزید؛ او را دفن كنید راستی كه او عزیزترین شما در نزد آقایتان امام عسگری علیه السّلام است، آن گاه از چشم ما غایب شد.(محمد صدوق، كمال الدین، ص۲۶۴)
۴. علی بن ابراهیم قمی
او از اجلّه روات امامیه و معاصر با حضرت امام حسن عسگری علیه السّلام بوده است. آثار متعدد علمی و روایتی از آن بزرگوار باقی مانده و نام برده شده است و معروف‌ترین آن‌ها كتاب تفسیر اوست. و چون وسایط بین ایشان و امام معصوم كم است از ارزش بسیار بالایی برخوردار خواهد بود. ضمناً پدر او از اصحاب امام رضا علیه السّلام بوده است. او در قم از دنیا رفت و دارای قبه شریفی در باقیمانده قبرستان شیخان می‌باشد.(نجاشی، رجال نجاشی، ص۲۶۰)
۵. علی بن الحسین بن موسوی بن بابویه قمی
آن بزرگوار، معروف به ابن‌بابویه است و از او به عنوان صدوق اوّل، نامبرده می‌شود. نجاشی راجع به او می‌گوید: او با ـ حسین بن روح ـ یكی از نواب امام زمان (عج) ملاقات كرد و طی نامه‌ای از امام علیه السّلام فرزند پسری خواسته بود كه امام نوشته بودند به زودی دو پسر به تو عطا خواهد شد. و آن گاه دو پسر یكی ابوجعفر، همان صدوق معروف، و دیگری ابو عبدالله برای او متولد شدند.(نجاشی، رجال نجاشی، ص۲۶۱)
در جلالت قدر آن بزرگوار همین بس كه امام عسگری علیه السّلام در توقیع شریفی كه برای او فرستاده، در خطاب به او مرقوم فرمودند:یا شَیخی و معتَمَدی وَ فقیهی؛ ای شیخ من و محل اعتماد من و فقیه من.
۶. محمد بن علی بن الحسین بن بابوبه قمی، معروف به صدوق
او در شهرستان قم، تولد یافت و وجود او به بركت دعای حضرت صاحب الامر علیه السّلام بود.
آن بزرگوار در قم، رشد یافت و به ری مهاجرت كرد.(مقدمه معانی الاخبار، ص۱۸) آثار و تألیفات آن مرد بزرگ، بسیار زیاد است و ظاهراً در میان علمای امامیه، كسی مانند ایشان در كثرت تألیف نداریم. در حالات او آمده است كه در سال ۳۵۵ هـ .ق، وارد بغداد شد. شیوخ طایفه، از او استماع حدیث می‌كردند. در میان قمیین كسی مانند اودر حفظ حدیث و روایت و مطالب و كثرت علم، دیده نشده است.(مقدمه معانی الاخبار، ص۱۰) بر اثر شدت اعتماد علماء بر روایات و نقل‌هایش، اشتهار به صدوق پیدا كرد و او را رئیس المحدثین خوانده‌اند. خلاصه آن بزرگوار در سال ۳۸۱ هـ .ق در حالی كه عمر شریفش به هفتاد و چند سال رسیده بود از دنیا رفت و قبر شریفش در شهر ری در راه مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی زیارتگاه دلدادگان علی و آل علی علیه السّلام می‌باشد.
۷. آخوند ملا محمد طاهر قمی
او از علمای بزگ قم در زمان صفویه بوده است. شیخ حر عاملی او را با عناوین؛ عالم، محقق، مدقّق، ثقه، فقیه، متكلم، محدث جلیل القدر، یاد كرده است. او صاحب تألیفات متعددی از قبیل: شرح تهذیب الحدیث، الاربعین فی فضایل امیر المؤمنین، الفواید الدینیه در ردّ بر حكما و صوفیه، و... . این بزرگوار در پایگاه علمی خود، قم از دنیا رفت و در نزدیكی قبر زكریا بن آدم مدفون گردید.
۸. شیخ غلامرضا قمی معروف به حاج آخوند
آن بزرگوار از اهل قم بوده و اشتهار به حاج آخوند داشته است. مرحوم آقا بزرگ تهرانی از او به «عالم محقق و فقیه متبحر از اعاظم» یاد كرده است.
او از قم برای تكمیل مراتب علمی به نجف می‌رود و در درس شیخ انصاری و میرزای شیرازی شركت نموده و آن گاه به قم برگشته و مرجع امور مردم و صاحب آثار متعدد علمی گردید.(آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج۴، ص۱۶۵۷)
۹. حاج میرزا محمد ارباب
او در سال ۱۲۷۳ هـ .ق در قم و در یك خانواده كشاورز تولد یافت و پس از تعلم مقدمات و سطح، به عتبات عالیات رفت. از محضر مرحوم میرزا حبیب الله رشتی و آخوند خراسانی استفاده علمی كرد. به قم بازگشت و به جمع مروجین و محققین و مصنفین پیوست. آن بزرگوار طبع لطیفی داشته و اشعار در مدح و مراثی اهل بیت علیهم السّلام می‌گفته است. او در ماه جمادی الاول سال ۱۳۴۱ هجری در سن ۶۸ سالگی در گذشت و در قبرستان شیخان قم مدفون گردید.
۱۰. مرحوم شیخ ابوالقاسم قمی
او در سال ۱۲۸۱ هـ .ق در قم متولد شد و بعد از دوره مقدماتی به عتبات عالیات رفت . از دروس بزرگان نجف بهره‌های فراوانی برد. از عبارات علامه تهرانی استفاده می‌شود كه او در دوران تحصیل در كمال فقر و تنگدستی بوده كه بعدها به مقام والای اجتهاد نایل شده. او در سال ۱۳۲۲ هـ .ق به زادگاه خود مراجعت كرد.
او علاوه بر مراتب عالیه علمی، صاحب مقامات معنوی بالایی بوده و از نهایت تواضع، مخصوصاً در مقابل آیت الله حائری مؤسس حوزه، كه از اخلاص عجیبی برخوردار بود. باری، آن بزگوار در سال ۱۳۵۳ هـ .ق دار فانی را وداع گفت و در مسجد بالاسر مدفون گردیده.
۱۱. حاج شیخ مهدی حكمی قمی
او در سال ۱۲۸۰ هـ .ق در شهرستان قم متولد شده و بعد از گذراندن مقدمات، به سامرا رفت و در درس مرحوم میرزای بزرگ شیرازی و پس از رحلت او در درس مرحوم فشاركی حاضر شد و سپس به نجف آمده و از درس مرحوم آخوند خراسانی استفاده نمود و در سال ۱۳۲۲ هـ .ق به قم بازگشت و بر اثر علمیّت بالا و مقامات زهد و تقوای معنوی كه داشت در نزد عموم طبقات، از احترام خاصی برخوردار بود و در مسجد جامع قم اقامه جماعت می‌نمود و عهده‌دار قضاو فصل خصومات و منازعات بین مردم بود. تا بالاخره در مسافرت تابستانی كه به محلات داشتند در سال ۱۳۶۰ هـ .ق از دنیا رفتند و پیكر پاكش بعد از حمل به قم در رواق حرم نزدیكی قبر مرحوم حائری مدفون گردید.(سید محمود مرعشی نجفی، ج۲، ص۳۴۴)
۱۲. حاج میرزا محمد فیض قمی
او در سال ۱۲۹۳ هـ .ق در قم به دنیا آمد و بعد از مقدمات در سال ۱۳۱۷ به نجف مشرف گردید و بعد از كسب علوم مختلف به زادگاه خود، قم مراجعت كرد و سرگرم تدریس و تربیت طلاب و ارشاد مردم گردید. و در سال ۱۳۷۰ هـ .ق در موقع ادای فریضه و در حالی كه در قنوت جمله «الهنا عاملنا بفضلك» می‌خواند، دار فانی را وداع گفت و آیت الله بروجردی بر او نماز خواند و در كنار صحن حضرت معصومه سلام الله علیها مدفون گردید.
۱۳. حاج آقا حسین قمی
او در قم متولد شده و پس از گذراندن دوره مقدمات به نجف رفته و بعد از طی دوره‌های مختلف فقه و اصول و درایه و...، در سال ۱۳۳۱ به مشهد مهاجرت كرده و بیست و چند سال به تدریس و وظایف مقرّره سرگرم بود و در زمان رضاخان به كربلا تبعید شده و ده سال در آن جا اقامت كرد. ایشان با آن همه علم و نفوذ مردمی زندگی بی‌آلایش و سراسر صداقت داشتند.
۱۴. محدث قمی
محدث بزرگوار، مرحوم حاج شیخ عباس قمی، از اركان علم حدیث و روایت در اعصار اخیر، بلكه خود ركن اصلی در این موضوع به شمار می‌رود. او در سال ۱۲۹۴ هـ .ق در شهر قم به دنیا آمد و بعد از طی مراحل مقدماتی به نجف اشرف رفت و از محضر بزرگان حوزه نجف بهره گرفت و بعد در سال ۱۳۳۲ به مشهد مقدس رفت. او در زندگی خود دارای استقامت و پشت كار عظیمی بود و در طول عمر ۶۵ ساله خود علاوه بر تربیت نفوس بسیار، ۳۳ جلد كتاب ارزشمند و منتشر شده دارد. و او در مرتبه عالی یقین و اخلاص قرار داشت و برای علما و كتب آن‌ها احترام خاصی قائل بود. او در اواخر عمر به قصد عتبات عازم نجف اشرف در عراق شد و در شب ۲۳ ذی الحجه سال ۱۳۵۹ هـ .ق از دنیا رفت و در كنار استادش حاجی نوری در یكی از ایوان‌های جنوبی قبلی صحن نجف اشرف دفن گردید.
فهرست منابع:
(۱) محمد طوسی، اختیار المعرفه الرجال؛
(۲) محمد اردبیلی، جامع الرواه؛
(۳) رجال كشی؛
(۴) عباس فیض، گنجینه آثار قم؛
(۵) محمد صدوق، كمال الدین؛
(۶) نجاشی، رجال نجاشی؛
(۷) مقدمه معانی الاخبار؛
(۸) آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر؛
(۹) سید محمود مرعشی نجفی؛
