بشارت(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بشارت از ماده‌ی "بشر" بوده که در لغت معانی مختلفی برای آن ذكر كرده‌اند؛ جمال و زیبائی،(فراهیدى،ج۶، ص۲۶۰) خبر مسرت بخش(راغب اصفهانی، ص۱۲۵)و برخی آن را با بشر و مباشر هم ماده دانسته و اصل واحدی برای آن در نظر گرفته‌اند که به معنای مطلق انبساط و گشاده روئی است؛ به انسان نیز از این جهت بشر می‌گویند كه گشاده روئی مخصوص به اوست.(مصطفوى،ج۱، ص۲۷۵) و در اصطلاح قرآنی بشارت به معنای خبر دادن به چیز مسرت‌بخش می‌باشد. از این رو واژه‌ی بشارت درباره‌ی اخبار به خیر به كار می‌رود؛ اما این كلمه در برخی موارد با كمك قرینه، درباره‌ی خبر به شرّ نیز به كار می‌رود.(طریحى،ج۳، ص۲۲۲؛ فخر رازى، ج۲، ص۳۵۷)
مبشّر در قرآن
در بحث بشارت، آیات مختلفی وجود دارد که این آیات از لحاظ‌های گوناگونی تقسیم می‌شوند. از جمله بررسی آیات از لحاظ بشارت دهنده(مبشّر):
۱. خداوند
«یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فیها نَعیمٌ مُقیمٌ»(توبه:۲۱)
«پروردگارشان آنها را به رحمتى از ناحیه خود، و رضایت(خویش)، و باغهایى از بهشت بشارت مى‌دهد كه در آن، نعمتهاى جاودانه دارند.»
۲. پیامبر اسلام
«یا أَیهَا النَّبِی إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذیراً»(أحزاب:۴۵)
«اى پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت دهنده و انذار كننده!»
و آیات دیگری که بشارت دهنده را خود قرآن(نحل:۸۹)، پیامبران الهی(بقره:۲۱۳؛ انعام:۴۸)، روح‌القدس(نحل:۱۰۲)، جبرئیل(بقره:۹۷)، بادها(اعراف:۵۷) و غیره معرفی می‌کند.
بشارت‌های خداوند در قرآن
مراد ما در این بحث، بشارت‌هایی است که "خداوند" به طور مسقیم بشارت دهند‌ی آن بوده که شمار این آیات، به بیش از ده آیه می‌رسد.(آل عمران:۳۹؛آل عمران: ۴۵ ؛آل عمران: ۱۲۶؛ صافات:۱۰۱ ؛صافات: ۱۱۲؛توبه:۲۱؛ شورى:۲۳؛ هود:۷۱؛ أنفال:۱۰ ) چند مورد آن را به طور خلاصه یادآور می‌شویم:
۱. عوامل بهره‌مندی از بشارت خدا
ذکر بشارت‌های خداوند در آیات قرآن برای این است که انسان به این بشارت‌ها طمع کرده و به سوی اعمالی که سبب این بشارت شده است، رغبت کند؛ از این رو در بسیاری از آیات بشارت عوامل این بشارت‌ها نیز ذکر شده است. برخی از این عوامل عبارتند از:
۱. ایمان به خدا و رعایت تقوای الهی
در یکی از آیات قرآن عامل بهره‌مندی از بشارت خداوند، داشتن ایمان به همراه تقوای الهی بیان شده است:
«أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَاللَّهِ... الَّذِينَ ءَامَنُوا و کانوا یَتّقوُن؛ لَهُمُ الْبُشْرى فِي‌الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي‌الْآخِرَةِ لاتَبْديلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ» (یونس:۶۲؛یونس:۶۳؛یونس:۶۴)
«آگاه باشيد (دوستان و) اولياى خدا،... همان‌ها كه ايمان آوردند و (از مخالفت فرمان خدا) پرهيز مى‌كردند؛ در زندگى دنيا و در آخرت، شاد (و مسرور)ند؛ وعده‌هاى الهى تخلّف ناپذير است. اين است آن رستگارى بزرگ»
خداى متعال در اين آيات اولياى خود را بشارتى اجمالى داده و چنين معرفى كرده: «الَّذِينَ آمَنُوا وَ كانُوا يَتَّقُونَ»، پس صرف ایمان و تقوی انسان را لایق بشارت خداوند نمی‌کند؛ بلكه با آوردن كلمه‌ی "كانوا" فهمانده كه اولياى خدا قبل از ايمان آوردن، تقوايى مستمر داشته‌اند؛ معلوم است كه ايمان ابتدايى مسبوق به تقوا نيست، آن هم تقواى مستمر و دائمى؛ بنابراین بهره‌مندی از بشارت خداوند مرحله‌ی خاص و والایی از تقوای الهی را می‌خواهد که مسبوق به تقوای دائمی باشد.(طباطبايى،ج۱۰، ص۸۸- ۸۹)
۲. اجتناب از طاغوت و اطاعت خدا
این دو خصلت برای کسانی که مورد بشارت خداوند قرار می‌گیرند، آورده شده و بیانگر علل بهره‌مندی از بشارت‌های خداوند می‌باشد.(مكارم شیرازی
ج۱۹، ص۴۲۱؛ طیب، ج۱۱، ص۲۹۷) کسانی که این صفات را داشته باشند جزء بندگان خاص خداوند بوده و مشمول بشارت خاص می‌شوند:(صادقى تهرانى،ص۴۶۰)
«وَ الَّذينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى فَبَشِّرْ عِبادِ...» (زمر:۱۷؛زمر:۱۸)
«و كسانى كه از عبادت طاغوت پرهيز كردند و به سوى خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست؛ پس بندگان مرا بشارت ده...»
۳. بندگی خدا و انجام اعمال صالح
بندگی کردن و عمل صالح انجام دادن انسان را در شمار بهره‌مندان از بشارت الهی قرار می‌دهد:(أطيب البيان في تفسير القرآن، ج۱۱، ص۴۸۱ ؛ قرائتی،ج۱۰، ص۳۹۷)
«ذلِكَ الَّذي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ...»(شوری:۲۳)
«اين همان چيزى است كه خداوند بندگانش را كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند به آن نويد مى‌دهد...»
۴. جهاد در راه خدا و هجرت
دو صفت دیگری که انسان‌های مؤمن را از بشارت الهی بهره‌مند می‌کند، هجرت و جهاد در راه خداست:(نجفى خمینى،ج۶، ص۲۲۱)
«الذین ءامَنُوا و هاجَروا و جاهَدوا فی سَبیلِ اللهِ بِأَمْوَالهِمْ وَ أَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَاللَّهِ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْفَائزُونَ؛ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ...»(توبه:۲۱؛توبه:۲۲)
«آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند. پروردگارشان آنها را به رحمتى از ناحيه خود، و... بشارت مى‌دهد...»
در این آیه کسانی را که در راه خدا جهاد و هجرت می‌کنند، رستگار خوانده و از سياق آیه برمى‌آيد كه رحمت، رضوان و جنتى كه مى‌شمارد، بيان همان رستگارى است كه در عبارت «أُوْلَئكَ هُمُ الْفَائزُونَ» ذکر شده که در اينجا به طور تفصيل و با زبان بشارت و نويد بیان شده است.(الميزان في تفسير القرآن، ج۹، ص۲۰۶)
۲. تعلقات بشارت خداوند
آیاتی که از بشارت‌های خداوند سخن به میان آورده و بندگان خود را مشمول آن بشارت نموده، بر دو گونه می‌توان بیان کرد که بشارت الهی به آن تعلق گرفته است:
الف. تعلقات دنیوی
۱. امداد الهی
امداد غیبی جزو نعمت‌های دنیوی شمرده شده که در برخی جنگ‌ها خداوند به مؤمنان عنایت کرده است:
«بَلىَ إِن‌تَصْبرِواْ وَ تَتَّقُواْ وَ يَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بخِمْسَةِ ءَالَافٍ مِّنَ‌الْمَلَائكَةِ مُسَوِّمِينَ وَ مَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشرْى لَكُمْ وَ لِتَطْمَئنَِّ قُلُوبُكُم بِهِ...»(آل عمران:۱۲۵؛آل عمران ۱۲۶)
«آرى، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پيشه كنيد، و دشمن به همين زودى به سراغ شما بيايد، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان، كه نشانه‌هايى با خود دارند، مدد خواهد داد! ولى اينها را خداوند فقط بشارت، و براى اطمينان خاطر شما قرار داده...»
فرستادن ملائكه و وعده‌ی كمك به مؤمنان توسط فرشتگان الهی، بشارتی است از ناحیه‌ی خداوند، جهت تسلی و اطمینان دل‌هايشان تا از زیادی سپاه دشمن و كمى عدد خود نهراسند.(طبرسى،ج۲، ص۸۲۹)
۲. اهداء فرزند
یکی دیگر از نعمت‌های دنیوی که از ارزش والایی برخوردار است، بشارت به فرزند بوده که به حضرت ابراهیم(ع) در سن پیری خداوند از بشارتی خبر می‌دهد که مربوط به ولادت فرزندش حضرت اسحاق(ع) است؛(طبرسى،ج۸، ص۷۰۸)
«وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ نَبِيّاً مِنَ‌الصَّالِحينَ»(صافات:۱۱۲)
«ما او را به اسحاق- پيامبرى از شايستگان- بشارت داديم!»
البته برخی این بشارت را متوجه نبوت حضرت اسحاق نیز می‌دانند؛ یعنى در آیه‌ی شریفه به ابراهیم(ع) همزمان دو بشارت داده شده: بشارت به وجود پسر، و بشارت به نبوت آن پسر که پیامبری از صالحان بود.(ابوالفتوح رازى،ج۱۶، ص۲۲۲) اینکه متعلق بشارت فرزند باشد، در آیه‌ی دیگر نیز به اشاره شده است:
«فَبَشَّرْناهُ بِغُلامٍ حَليمٍ»(صافات:۱۰۱)
«ما او
[۱] را به نوجوانى بردبار و صبور بشارت داديم!»
ب. تعلقات اخروی
۱. بهشت:
بهشت یکی از نعمت‌های اخروی است که در برخی آیات، خداوند بندگان را به آن بشارت داده است:
«يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فيها نَعيمٌ مُقيمٌ»(توبه:۲۱)
«پروردگارشان آنها را به رحمتى از ناحيه‌ی خود، و رضايت (خويش)، و باغ‌هايى از بهشت بشارت مى‌دهد كه در آن، نعمتهاى جاودانه دارند.»
همچنین آیاتی در قرآن وجود دارد که سخن از بشارت‌های خداوند در روز قیامت می‌زند:
«وُجُوهٌ يَوْمَئذٍ مُّسْفِرَةٌ، ضَاحِكَةٌ مُّسْتَبْشِرَة»(عبس:۳۸؛عبس:۳۹)
«چهره‌هايى در آن روز گشاده و نورانى است، خندان و مسرور است.»
خوشحال بودن مؤمنان که به آن بشارت داده شده‌اند، به دلیل جایگاه والایشان است؛ جایگاهی که خداوند به آنها عنایت کرده و آنان می‌خواهند در آن وارد شوند.(طباطبايى،ج۲۰، ص۲۱۰)
در برخی آیات به هر دو بشارت دنیوی و اخروی باهم اشاره شده است:
«الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ كَانُواْ يَتَّقُونَ لَهُمُ الْبُشْرَى فىِ‌الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ فىِ‌الاَخِرَةِ لَاتَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»(یونس:۶۳؛یونس:۶۴)
«همان‌ها كه ايمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهيز مى‌كردند، در زندگى دنيا و در آخرت، شاد (و مسرور)ند. وعده‌هاى الهى تخلّف ناپذير است! اين است آن رستگارى بزرگ!»
بشارت در این آیه اگر انشایی باشد (بشارت باد آنان را...)، به این معناست که اين بشارت هم در دنيا براى آنان واقع مى‌شود و هم در آخرت واقع خواهد شد؛ اما اگر خبری باشد و خواسته باشد خبر بدهد که خداى تعالى بزودى اولياى خود را در دنيا و آخرت بشارت مى‌دهد؛ یعنی بشارت در دنيا و آخرت بعدها برای آنها واقع مى‌شود؛ و اینکه این چه نعمتی است که قرآن از آن بشارت داده، آیه نسبت به آن ساکت است.(طباطبائی،ج۱۰، ص۹۳) البته برخی معنای بشارت در آخرت را بهشت می‌دانند؛(طبرسى،ج۲، ص۱۱۹) چون در برابر مؤمنان، قرآن از تحریم این بشارت از مجرمان خبر داده است:
«يَوْمَ يَرَوْنَ الْمَلائِكَةَ لابُشْرى يَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمينَ وَ يَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً»(فرقان:۲۲)
«(آنها به آرزوى خود مى‌رسند،) امّا روزى كه فرشتگان را مى‌بينند، روز بشارت براى مجرمان نخواهد بود (بلكه روز مجازات و كيفر آنان است)! و مى‌گويند: ما را امان دهيد، ما را معاف داريد! (امّا سودى ندارد!)»
منظور از "یوم" روز قیامت است و آیه خبر می‌دهد که مژده‌ای برای مجرمان وجود ندارد و این خود نشان می‌دهد که بشارت در آخرت بر برخی انسانها وجود دارد.(ابوالفتوح رازى،ج۱۴، ص۲۱۰)
منابع:
(۱)قرآن کریم؛
(۲) فراهیدى، خلیل بن احمد، كتاب العین، قم، هجرت، ۱۴۱۰ق، چاپ دوم.
(۳)راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، بیروت، دارالعلم الدارالشامیة، ۱۴۱۲ق، چاپ اول.
(۴) مصطفوى، حسن، التحقیق فی كلمات القرآن الكریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ۱۳۶۰ش.
(۵)طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، كتابفروشى مرتضوى، ۱۳۷۵ش، چاپ سوم،
(۶)فخر رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى، ۱۴۲۰ق، چاپ سوم.
(۷)طباطبايى(علامه)، سيدمحمد حسين، الميزان فى تفسيرالقرآن، قم، جامعه‌ى مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۷ق، چاپ پنجم.
(۸)مكارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش، چاپ اول
(۹)طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، ۱۳۷۸ش، چاپ دوم.
(۱۰)صادقى تهرانى، محمد، البلاغ فى تفسير القرآن بالقرآن، قم، مؤلف، ۱۴۱۹ق، چاپ اول.
(۱۱)أطيب البيان في تفسير القرآن؛
(۱۲)قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مركز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش، چاپ یازدهم.
(۱۳)نجفى خمینى، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۸ق، چاپ اول.
(۱۴)طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، چاپ سوم.
(۱۵)ابوالفتوح رازى، حسين بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، مشهد، آستان قدس رضوى، ۱۴۰۸ق.
(۱۶)طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷ش، چاپ اول.
