بلال بن رباح حبشی-پژوهه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بلال بن رباح حبشی
بلال بن رباح حبشی از صحابه رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و موذن آن حضرت
و مدتی غلام ابوبکر بوده است. کنیه معروف او ابوعبدالله
و از دیگر کنیههای او میتوان به عبدالکریم، اباعبدالرحمن، اباعمر اشاره کرد.
پدر او از اسراء حبشه و مادرش حمامه نام داشت.
وی در «سراة»
متولد شده و برده یکی از خاندان بنیجمح بوده است.
در این که بلال در چه سالی متولد شده است، اطلاع دقیقی در دست نیست. با توجه به سخن «شعیب بن طلحه» که خود از فرزند زادگان ابوبکر است و بلال را هم سن ابوبکر دانسته است،
میتوان با توجه به زمان درگذشت، ابوبکر (سال ۱۳ هجری سن ۶۳ سالگی) حدس زد که بلال در حدود سال ۳۷ قبل از بعثت به دنیا آمده است.
واقدی در وصف ظاهری بلال مینویسد: او به شدت سیه چرده و کشیده قامت و نزار و خمیده پشت و دارای گونههای استخوانی بود. موهای انبوهی داشت که بسیار سپید شده بودند و رنگ آنها را با خضاب تغییر میداد.
بلال جزء اولین کسانی بوده که به پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) ایمان آورده است.
او نخستین اذن گوی رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) بود.
پس از گفتن اذان بر در خانه رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میایستاد و میگفت: ای فرستاده خدا، نماز. حی الصلاة، حی الفلاح.
واقدی میگوید: همین که پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) از حجره بیرون میآمدند و بلال ایشان را میدید شروع به اقامه گفتن میکرد.
در منابع آمده است: پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) سه مؤذن داشتند، بلال، ابومحذوره و عمرو بن اممکتوم، هر گاه بلال نبود ابومحذوره اذان میگفت و هر گاه آن دو نبودند عمرو بنام مکتوم اذان میگفت.
بلال توانایی ادای تلفظ «شین» را نداشت و به جای آن «سین» میگفت. منافقان به پیامبر اعتراض کردند که چرا بلال را موذن خود قرار داده است. رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمود: «سین» بلال نزد خدا «شین» محسوب میشود گرچه او به جای «اشهد» «اسهد» میگوید، نزد خدا پذیرفته و قبول خواهد بود.
بلال بن رباح به دستور رسول خدا در کعبه و یا بالای کعبه اذان گفت و ابوسفیان بن حرب، عتاب بن اسید و حارث بن هشام پای دیوار کعبه ایستاده بودند. عتاب گفت: خدا پدرم را گرامی میداشت که مرد و زنده نماند تا این صدا را بشنود و ناراحت شود. حارث بن هشام گفت: به خدا قسم اگر حقانیت او بر من مسلم شود به او ایمان میآورم. ابوسفیان گفت: من که چیزی نمیگویم چون اگر سخنی بگویم همین سنگریزهها او را خبر خواهند داد. پس رسول خدا بر ایشان گذشت و گفت از آنچه گفتهاید خبر یافتم و سپس گفتار آنان را باز گفت. حارث و عتاب گفتند شهادت میدهیم که تو پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) خدایی. چون کسی با ما نبود که بدان چه گفته بودیم تو را خبر دهد.
بلال در مکه به خاطر مسلمان شدنش شکنجه میشد. امیة بن خلف ارباب او وی را شکنجه میداد که از اسلام برگردد. او را به پشت روی ریگهای داغ میانداخت و دستور میداد سنگی بزرگ روی سینهاش بگذارند و به بلال میگفت: «همین طور میمانی تا از دین محمد برگردی»؛ اما بلال در آن حال «احد، احد» میگفت.
بلال در راه خداوند متحمل هر گونه خواری و زبونی میشد، بر گردنش ریسمان میبستند و به بچهها دستور میدادند او را میان درههای مکه بگردانند و بلال همچنان احد احد میگفت.
روزی ورقة بن نوفل (عموی خدیجه) بلال را در حال شکنجه مشاهده کرد. بلال در حالی که شکنجه میشد، احد احد میگفت. ورقة بن نوفل نیز گفت: احد احد. . . به خداای بلال خدا یکی است. آنگاه به امیة بن خلف و سایر افراد قبیله بنی جمح که او را شکنجه میدادند رو کرده و گفت: به خدا سوگند اگر او را بدین حال بکشید من قبرش را زیارتگاه مقدس قرار خواهم داد که بدان تبرک جویند.
مفسران قائلند: آیه ۴۱ سوره نحل «والذینهاجروا فی الله من بعد ما ظلموا. . . » درباره جمعی از یاران پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) من جمله بلال، صهیب، خباب، عامرو جندل بن صهیب نازل شد که در مکه مشرکان آنان را شکنجه و آزار کردند و خدا در مدینه به نیکویی جایشان داد.
چون ابوبکر بلال را در حال شکنجه دید به امیه گفت: آیا از خدا نمیترسی که با این بیچاره چنین میکنی؟ من غلامی سیاه دارم که بر دین تو است. از بلال چابکتر است. و من او را با بلال معاوضه میکنم. امیه قبول کرد. ابوبکر غلام خود را به او داد و بلال را گرفت.
بلال همراه سایر مسلمانان به مدینه مهاجرت کرد
و در جنگهای بدر و احد همراه پیامبر بود.
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) بین او و بین عبیدة بن حارث بن مطلب پیمان برادری بست.
بلال چون به مدینه آمد در خانه سعد بن خیثمه منزل کرد.
همچنین گفته شده است که میان بلال و ابو رویحه خثعمی عقد برادری بسته شد.
در منابع آمده است: هنگامی که عمر در شام دیوان ترتیب داد بلال به شام رفت و برای شرکت در جهاد آن جا مقیم شد. عمر به او گفت: دیوان خودت را به چه کسی وا میگذاری؟ بلال گفت: به ابو رویحه و من هرگز به واسطه عقد اخوت که رسول خدا میان من و او قرار داده است از او جدا نخواهم شد.
برخی معتقدند بین بلال و ابو رویحه عقد برادری بسته نشده است.
در جنگ بدر بود که امیة بن خلف به اسارت نیروهای مسلمانان در آمد. بلال که در مکه دستور او به شدت شکنجه شده بود، خواستار قتل او شد. پدر عبدالرحمن بن عوف میگوید: میان من و امیة بن خلف عهد نامهای بود که او اموال و زمینهای مرا در مکه حفظ و مواظبت کند و من اموال او را در مدینه. روز بدر او را با خود به کنار درهای بردم تا نگهداریش کنم و به امید این بودم که امانش بدهم. اتفاقا بلال او را دید و خود را به انصار رسانید و گفت: «این امیة بن خلف است او از سران کفر است و نباید نجات یابد. یا او باید زنده بماند یا من. » گروهی از انصار به تعقیب ما آمدند. . . . امیه مرد سنگین و زنی بود. گروه انصار به ما رسیدند. هر چند من امیه را در پناه خویش گرفتم؛ اما آنها آنقدر شمشیر با او زدند که او را کشتند.
وهب بن جریر از شعبه، از مغیره و ابوسلمه از شعبی نقل میکند، بلال و برادرش از خانوادهای یمنی دختر خواستگاری کردند. بلال گفت: من بلالم و این هم برادر من است دو برده حبشی هستیم گمراه بودیم، خدایمان هدایت فرمود و بردگان بودیم خدایمان آزاد فرمود، اگر زن به ما بدهید خدای را حمد میکنیم و ستایش از اوست و اگر ندهید خدا بزرگ است.
در نقلی دیگر آمده است: پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) دختر بکیر را به همسری بلال در آوردند. عفان بن مسلم از ابو هلال نقل میکند که قتاده میگفته است بلال با بانوی عربی از خاندان زهره ازدواج کرد.
در برخی از منابع نام همسر او هند خولانی آمده است.
هند اهل داریا از مناطق شام بوده است.
به نظر میرسد بلال پس از اینکه به شام مهاجرت کرده با او ازدواج کرده باشد.
بلال که توسط ابوبکر آزاد شده بود و با او زندگی میکرد، بعد از رحلت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نزد ابوبکر رفت و برای رفتن به شام و شرکت در جهاد در راه خدا از وی اجازه خواست. ابوبکر با این بیان که سالخورده و ناتوان است به او اجازه رفتن نداد. پس از در گذشت ابوبکر بلال پیش عمر (خلیفه دوم) رفت و همان سخن را به عمر گفت. عمر به او اجازه داد و بلال به شام رفت و تا هنگام مرگ خود در آنجا ماند.
در این رابطه قول دیگری نیز هست. برخی قائلند بلال زمان ابوبکر به شام رفت. «چون پیکر مقدس رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) به خاک سپرده شد. ابو بکر به بلال گفت: اذان بگو. بلال گفت: اگر مرا آزاد کردهای که با تو باشم خود دانی و اگر مرا در راه خدا آزاد کردهای مرا در راه همان خدا آزاد بگذار، ابوبکر گفت: تو را فقط برای خدا آزاد کردهام. گفت: من پس از رسول خدا برای هیچ کس اذان نمیگویم. ابوبکر گفت: آزادی. بلال در مدینهاندکی ماند و همین که سپاهیان به شام رفتند با آنها رفت و در شام ماند.
و در نقلی آمده است. چون ابوبکر روز جمعه بر منبر نشست، بلال گفت: ای ابوبکر. گفت: آری. گفت: آیا مرا برای خدا آزاد کردهای یا برای خودت؟ گفت: برای خدا. بلال گفت: پس به من اجازه بده تا در راه خدا به جهاد بروم و ابوبکر به او اجازه داد و او به شام رفت و همان جا درگذشت. »
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) بلال را اهل بهشت میدانست.
گروهی نزد بلال میآمدند و از فضیلت او و خیری که خداوند قسمت او کرده است سخن میگفتند و او میگفت: من حبشی هستم و تا دیروز برده بودم.
بلال در سال ۲۰ هجری در دوره خلافت عمر در دمشق بر اثر طاعون عمواس
در گذشت و در قبرستان دمشق کنار دروازه صغیر به خاک سپرده شد. در این هنگام او شصت و چند سال داشت.
ابن سعد در خبری به نقل از شعیب بن طلحه (از فرزند زادگان ابوبکر) مینویسد: بلال هم سن ابوبکر بوده است.
واقدی مینویسد: با توجه به سال وفات ابوبکر (۱۳ هجری) و سن ابوبکر در این زمان و فاصله این تاریخ تا مرگ بلال که هفت سال است، بنابراین بلال در ۷۰ سالگی در گذشته است.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «بلال بن رباح حبشی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۱۱.