بلینوس(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلینوس (بلیناس ) ( حکیم یونان باستان در قرن اول میلادی که آثاری در علوم خَفیه دارد ) . اَبولونیوس ، اَفُلّونیوس ، افولونیوس (ابن عبری ، ص ۱۱۸)، اَبلینَس ، علوسوس، اَبولوس (یعقوبی ، ج ۱، ص ۱۶۵)، اَبلوس (مجریطی ، ص ۱۰۷ به بعد؛ از مقایسه با قطعه ای از ترجمة عبری در مجموعة کتب خطی آدلر ، ۱۹۲۰، ثابت می شود که منظور همان آپولونیوس است)
در جهان اسلام ، دو شخص به نام آپولونیوس معروف اند، یکی ریاضیدان مشهور آپولونیوس • پرگایی در پامفیلیا (ح ۲۰۰ ق م )، دیگری حکیمی که شخصیتش مبتنی است بر روایات یونانی دربارة آپولونیوس بلینوس ، تیانایی طوانه ، در کاپادوکیا (قرن اول میلادی )، ضمناً، بلیناس صورت عربی نام پلینیوس • اکبر طبیعیدان رومی قرن اول میلادی است .
دربارة آپولونیوس تیانایی ، در منابع گوناگون تناقضهای بسیاری وجود دارد، و روایات مربوط به صاحب الطلسمات ، عنوانی که وی را (علاوه بر الحکیم ) معمولاً با آن نامیده اند، تا اندازه ای حتی در گزارشهای راجع به آپولونیوس پرگایی تأثیر کرده است . قدیمترین منبع ما (یعقوبی ، ج ۱، ص ۱۶۵) بدرستی نقل می کند که آپولونیوس در زمان سلطنت دومیتیان (دومیتیانوس ، حک : ۸۱ ـ۹۶ میلادی ) می زیسته است ، و همین گزارش را ابن عبری (همانجا) نیز نقل کرده است . اما یعقوبی (یعقوبی، ج ۱، ص ۱۳۴) از «بلینوس النجّار که یتیم نامیده شده ، و صاحب الطلسمات است ...» سخن می گوید. این اشتباه نه تنها در استعمال القاب هر دو آپولونیوس برای شخص واحد بلکه همچنین در افزودن کلمة «یتیم » وجود دارد. در مقدمة سرّالخلیقه بلینوس خود را «یتیم ساکنِ تیانا» می نامد( بلینوس ، ص ۵ ). در ذخیرة الاسکندر ارسطو به اسکندر می گوید که این کتاب را از آپولونیوس دریافت کرده است ؛
در اینجا آپولونیوس معاصر فیلیپ و پسرش اسکندر دانسته شده است ، همچنین در ترجمة فارسی بلعمی از طبری (بلعمی،ج ۲، ص ۶۹۳) و در اسکندرنامة نظامی. این اشتباه در تاریخ زندگی آپولونیوس طلسم ساز، در تاریخی نیز که قفطی برای دوران زندگی آپولونیوس پرگایی تعیین می کند تأثیر کرده است (حسن بن محمد قمی، ص ۸۶ ـ ۸۸) از طلسمهایی که بلینوس در قم و جاهای دیگر نهاده یاد کرده و آورده است که بلینوس هزار و پنجاه سال عمر کرد و حکمت از بطلمیوس آموخت و روزگارش پس از دانیال پیغمبر و در عهد ملک قباد بود ) .
در آداب الفلاسفة حنین بن اسحاق ، در دو جا از شخصی به نام آپولونیوس نام برده می شود: در بخش ۱، فصل ۵، عبارتی که بر مُهر او حک شده بوده نقل شده است ، و در بخش ۲، تمامی فصل ۱۷ به گفته های مشهور وی اختصاص یافته است . هیچیک از این گفته ها ویژگیهای هیچیک از دو آپولونیوس را ندارد؛
اما ابوسلیمان سجستانی (سجستانی،ص ۲۲) که در عبارت نخستین بندِ فصل ۱۷، از بخش ۲ ( از نوشتة حنین ) («قلم نیرومندترین جادوست ») «طلسم » را به جای «جادو» به کار می برد، می خواهد که این گفته ها را از آپولونیوس تیانایی قلمداد کند.
همچنین > موعظه های شش گانه در رتبة الحکیم که اشتاین شنایدر و روسکا به آپولونیوس تیانایی نسبت داده اند به همان اندازه ممکن است از او باشد که اندرزهای کیمیاگرانه ای که به حکمای دیگر نسبت داده اند.
از کتابهای عربی مرتبط با نام آپولونیوس تیانایی ، کتب ذیل ، به صورت کامل یا ناقص و یا به صورت نقل قولهای نسبتاً طولانی ، باقی مانده است :
۱) کتاب العلل یا سرّالخلیقة ( و صنعة الطبیعیّه ) که قسمتهایی از آن را سیلوِستر دوساسی و روسکا طبع و ترجمه کرده اند ( متن کامل عربی ، با مقدمة مفصل به آلمانی با مشخصات زیر منتشر شده است : بلینوس الحکیم ، سرالخلیقة و صنعة الطبیعیّه ( کتاب العلل )، تحقیق اورسولا وایسر، معهدالتراث العلمی العربی ، جامعة حلب ، حلب ۱۹۷۹ ) . روسکا همچنین ثابت کرده است که جای متن کیمیایی معروف که به لوح زمرّدین شناخته شده در پایان این کتاب است ؛
و کراوس نشان داده که تمامی این کتاب شرحی بر آن متن است . تحلیل کراوس از کتاب نشان می دهد که تألیف آن در زمان خلیفه مأمون صورت گرفته است و رابطة نزدیک آن را با نوشتة سریانیِ کتاب گنجها تألیف ایّوب رُهایی (ح ۸۱۷ میلادی )، چاپ مینگانا ، ۱۹۳۵) و نیز با کتاب یونانیِ دربارة طبیعت انسان تألیف نمسیوس حِمصی (قرن پنجم میلادی ) نشان می دهد
عفیفی ، ص ۸۴۷ به بعد). کراوس تأثیر عظیم این کتاب را بر جابربن حیّان نیز نشان داده است ؛
جابربن حیّان تعداد قابل توجهی کتاب دربارة موضوعات مختلف علی ' رأی بلیناس نوشته است که قسمتهایی از آنها را کراوس منتشر کرده است (جابربن حیّان ، متون برگزیده، ۱۹۳۵).
۲) رسالة فی تأثیرالرّوحانیّات فی المرکّبات
۳) المدخل الکبیر الی ' علم افعال الرّوحانیات ، که در تمام نسخه ها به دنبال شمارة ۲ آمده است
۴) کتاب طلاسم بلیناس الاکبر لولده عبدالرحمان (!) (پاریس نسخة ش ۲۲۵۰، گ ۸۴ ـ۱۳۴) که با کتاب بلیناس لابنه فی الطلسمات یکی است
۵) کتاب ابلوس الحکیم یکی از منابع فهرستهای تصاویری است که باید روی سنگهای سیّارات حک شود (مجریطی ، ص ۱۰۷ـ۱۲۴). اینکه آیا این کتاب همان > کتاب تخیّلات < است که آلبرت کبیر از آن در کتاب De libris نقل کرده ، هنوز مورد بحث و گفتگوست .
۶) کتاب هرمسیِ ذخیرة الاسکندر ، که ارسطو آن را از آپولونیوس گرفته و به اسکندر داده است ، روسکا بتفصیل از آن بحث ، و بعضی از قسمتهایش را ترجمه و منتشر کرده است ؛
این کتاب همچنین حاوی بعضی از طلسمهایی است که آپولونیوس آنها را در چندین شهر قرار داده است . ارتباط مقدّمة این کتاب با روایت بابلی دربارة «طوفان » را پلسنر بیان کرده است.
۷) در شمارة ۳، مؤلّف چندین بار به رسالة السحر خود، که هنوز در عربی ناشناخته است ، اشاره می کند؛
لیکن شاید کتاب عبری مِلخِت مُشکِلِت با آن ارتباط داشته باشد.
۸) قزوینی در مواضع بسیار از عجایب المخلوقات از کتابی به نام کتاب الخواصّ تألیف بلیناس ، که تاکنون نشانی از آن به دست نیامده ، مطالبی نقل می کند. اشتاین شنایدر این عنوان را ساختگی می داند.
شماری عظیم از متون لاتینی و متون به زبان اروپایی را که به بلینوس (بِلِنُس و مانند آن ) نسبت داده اند در اینجا نمی توان مورد بحث قرار داد. اما شکّی نیست که بعضی از آثار مؤلّفانی که کتابهای آنان در > کتاب الاحجارشاه آلفونس دهم < ، با تکثیر و تصحیح قسمتی از آن از مونتانا ، 1881، تحلیل شده ترجمه هایی است از کتابهای عربی منسوب به آپولونیوس از جملة این مؤلفان اند: الف ) ابولیس
ب ) ایلوز ؛
ج ) بِلینوس و ایلوس ؛
د) پلینیوس و هرمُز (هرمس ). از مقایسة این اسامی با صورتهای نام آپولونیوس در عربی در آغاز این مقاله شواهد کافی به دست خواهد آمد.
کتاب یونانی > طالع بینی آپولونیوس تیانایی < ، همزمان به کوشش نایو ( > آباءشناسی سریانی <) و ف . بال ( > فهرست کتب خطی ستاره شناسی یونانی <) طبع شده و مشتمل بر قطعاتی است که ترجمة لاتینی آنها را از عربی می توان در موزة بریتانیا، و حتی یک ترجمة انگلیسی در نسخة اسلوآن 3826، پیدا کرد. همچنین ترجمة متون مشابهی از عربی ، در نسخة اسلوآن 3848، آمده است . نام شاگرد آپولونیوس که متن یونانی به وی تقدیم شده با نام مؤلف اثری که متن سریانی و عربی آن را لوی دلاّ ویدا تصحیح کرده یکی است .
شاگرد دیگر آپولونیوس آرتفیوسِ مشهور (نه آرلِتیوس ، در بروکلمان ، > ذیل < و نه آترفیوس ، که در > ذیل < آمده است )، مؤلف > کلید حکمت < است که اصل عربی آن ، مفتاح الحکمة ، را لوی دلاّ ویدا کشف و در مجلة اسپکولوم معرفی کرده است.
منابع :
(۱) ابن عبری ، تاریخ مختصرالدول ، چاپ انطون صالحانی یسوعی ، لبنان ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) ابن ندیم ، کتاب الفهرست ، چاپ فلوگل ، لایپزیگ ۱۸۷۱ـ۱۸۷۲؛
(۳) ( محمدبن طاهر ابوسلیمان سجستانی ، صوان الحکمة و ثلاث رسائل ، چاپ عبدالرحمان بدوی ، تهران ۱۹۷۴؛
(۴) محمدبن محمد بلعمی ، تاریخ بلعمی : تکمله و ترجمة تاریخ طبری ، به تصحیح محمدتقی بهار، چاپ محمد پروین گنابادی ، تهران ۱۳۵۳ ش ؛
(۵) بلینوس ، سرّ الخلیقة و صنعة الطبیعة : کتاب العلل ، چاپ اورسولا وایسر، حلب ۱۹۷۹ ) ؛
(۶) زکریابن محمد قزوینی ، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات ، چاپ فاروق سعد، بیروت ۱۹۷۸؛
(۷) علی بن یوسف قفطی ، تاریخ الحکماء، و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملتقطات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء ، چاپ لیپرت ، لایپزیگ ۱۹۰۳؛
(۸) ( حسن بن محمد قمی ، کتاب تاریخ قم ، ترجمة حسن بن علی قمی ، چاپ جلال الدین طهرانی ، تهران ۱۳۶۱ ش ) ؛
(۹) مسلمة بن احمد مجریطی ، غایة الحکیم ، چاپ ریتر، ۱۹۳۳؛
(۱۰) احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، چاپ هوتسما، لیدن ۱۸۸۳؛
