• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بنی ضمرة بن کنانه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


از قبایل عدنانی همپیمان با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بنی ضَمْرة بن کنانه می باشد.


بنوضَمْرة بن بکر تیره‌ای کِنانی و از قبایل عدنانی است که منسوبان به آن را ضَمْری گویند.
[۱] الانساب، ج۴، ص۲۰.
[۲] اللباب، ج۲، ص۶۴.
سه قبیله بنودیل، بنو لیث و عُریج از قبایل همعرض ایشان و بنوغِفار از جمله زیرشاخه‌های بنوضمره‌اند.
[۳] جمهرة النسب، ص۱۳۵.
[۴] جمهرة النسب، ص۱۵۵.
[۵] النسب، ص۲۲۲.
[۶] المعارف، ص۶۷.    
قبیله دیگری با نام بنوضمره وجود دارد که از شاخه‌های قُشیر است و ارتباطی با بنوضمره مورد نظر ما که از قبایل بکربن کنانه است ندارد.
[۷] المعارف، ص۱۱۶.    


بنی ضمره به صورت مجموعه‌های پراکنده در منطقه گسترده‌ای حد فاصل بندر یَنْبُع در جهت غرب مدینه و جُحْفه در جهت جنوب واقع در میانه راه یثرب به مکه مستقر بودند. سرزمینهایی چون مَرُّود،
[۸] معجم البلدان، ج۵، ص۱۱۲.    
بَزْواء،
[۹] معجم مااستعجم، ج۲، ص۲۲۸.
[۱۰] معجم البلدان، ج۱، ص۴۱۱.    
هَدَّه،
[۱۱] الطبقات، ج۲، ص۹.
اُثَیْل،
[۱۲] معجم البلدان، ج۱، ص۹۳-۹۴.    
ودّان،
[۱۳] معجم البلدان، ج۵، ص۳۶۵.    
مِرْجَم،
[۱۴] معجم البلدان، ج۵، ص۱۰۲.    
یَنْبُع،
[۱۵] معجم مااستعجم، ج۴، ص۲۲۸.
اَبْواء
[۱۶] المفصل، ج۷، ص۳۵۱.
و بدر
[۱۷] معجم البلدان، ج۱، ص۲۱۳.
[۱۸] المفصل، ج۷، ص۳۵۵.
و کوههای نِصع در حجاز و ثافل اکبر و اصغر از کوههای تهامه
[۱۹] معجم مااستعجم، ج۱، ص۱۲۷.
[۲۰] معجم البلدان، ج۲، ص۷۱.    
[۲۱] معجم البلدان، ج۵، ص۲۸۸.    
(امروزه به نام جبل صبح و جبل بنی ایوب نامیده می‌شود،
[۲۲] معجم معالم الحجاز، ج۸، ص۱۱۳.
آبراههای وادی جُمیش
[۲۳] المغازی، ج۳، ص۱۱۱۲.
و وادی دوْم
[۲۴] معجم ما استعجم، ج۲، ص۱۸۱.
و آبهای شُبیکه، بَرود و کُلَیّه
[۲۵] معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۲۷.
[۲۶] معجم ما استعجم، ج۳، ص۶۴.
را به بنی ضمره نسبت داده‌اند. خرّار نیز آبی برای بنی زُهیر و بنی بدر از تیره‌های فرعی بنوضمره
[۲۷] معجم مااستعجم، ج۲، ص۱۲۱.
و بُغَیبغه، غَیقَه و اَذناب الصفراء از آبهای مشترک بنوغفار و بنوضمره شمرده شده‌اند.
[۲۸] الروض المعطار، ص۱۱۳.    
بنوضمره برای ییلاق به رُکبه و برای قشلاق به ذات نُکیف در تهامه می‌رفتند.
[۲۹] معجم قبائل الحجاز، ۲۷۵.


محل سکونت ایشان در مسیر تجاری مکه به شام بود و همین مسئله فرصت بهره مندی و شرکت در تجارت را برایشان مهیا می‌ساخت. یاقوت
[۳۰] معجم البلدان، ج۱، ص۷۱.
بنوضمره را اصحاب جلال و رغبت و یسار (بزرگی، اراده و ثروت) دانسته که گویای موقعیت مناسب اقتصادی ایشان است. برخی نیز ایشان را اصحاب بیوت (پرجمعیت)؛ گله دار و متمکّن دانسته‌اند.
[۳۱] الاعلام، ج۳، ص۲۱۶.


این قبیله در دوران جاهلی در چندین جنگ شرکت داشت که از جمله آنها جنگ فِجار است که حدود ۲۶ سال پیش از بعثت رسول خدا رخ داد که قریش به حمایت آنان برخاست و با قیس عیلان جنگید.
[۳۲] السیرة النبویه، ج۱، ص۱۹۶.
[۳۳] انساب الاشراف، ج۱، ص۱۱۱.
معبدبن صخر، برادر رئیس بنوضمره پرچمدار ضمریان در جنگ عُکاظ از جنگهای فرعی فجار بود.
[۳۴] الاکمال، ج۳، ص۱۳۶.
جنگ دیگر ایشان با بنو محارب بن فهر، بر سر آب دادن به شتران درگرفت،
[۳۵] المنمق، ص۱۲۳.    
چنان که در جنگ شَهْوَره از جنگهای بنو کنانه، ضمریان با قریش و دو تیره دیگر کنانی به نامهای بنی دیل و بنی لیث درگیر شدند.
[۳۶] المنمق، ص۱۳۲.    
بنوضمره با برخی قبایل دیگر کنانی چون اشجعیان، همپیمان بودند.
[۳۷] تفسیر قمی، ج۱، ص۱۴۶.    


شخصیتهای برجسته این قبیله در دوره جاهلی اندک‌اند و منابعْ اطلاعات چندانی از آنها به دست نمی‌دهند. برخی از شخصیتهاو چهره‌های شناخته شده ضمری در دوره جاهلی عبارت‌اند از: مالک بن صَخربن حَرّیم رئیس این قبیله در عهد جنگهای جاهلی،
[۳۸] جمهرة النسب، ص۱۵۳.
مخشی بن عمرو (مجدی بن عمر یا عمارة بن مخشی) رهبر این قبیله قبل از بعثت پیامبر،
[۳۹] المغازی، ج۱، ص۳۸۸.
[۴۰] الطبقات، ابن سعد، ج۲، ص۵.
[۴۱] انساب الاشراف، ج۱۱، ص۱۲۰.
[۴۲] جمهره النسب، ص۱۵۳.
برّاض بن قیس که با قتل عروة الرحال، آتش جنگهای موسوم به فجار را بر انگیخت و ضرب المثل «فَتَکَهُ البرّاض» برّاض او را غافلگیرانه کشت» از آن زمان رایج شد.
[۴۳] جمهرة النسب، ص۱۵۴.
[۴۴] جمهرة انساب العرب، ص۱۸۵.
[۴۵] النسب، ص۲۲۲.


منابع درباره برجستگان دوره اسلامی ایشان گزارشهای بیشتری ارائه کرده و گاه عنوانی را به رجال و بزرگان ضمری اختصاص داده‌اند. خلیفة بن خیاط نام ۶ تن از صحابه ضمری ساکن مدینه را ذکر کرده است.
[۴۶] الطبقات، ابن خیاط، ص۷۰.
از جمله مشهورترین شخصیتهای دوره اسلامی این قبیله عمرو بن امیة بن خُوَیلِد بن عبدالله (ابوامیه ضمری) از نخستین مسلمانان بنی ضمره و کارگزاران مشهور و راویان حدیث است.
[۴۷] الطبقات، ابن سعد، ج۴، ص۱۸۷.    
[۴۸] اسدالغابه، ج۴، ص۱۸۱.
[۴۹] الاصابه، ج۴، ص۴۹۶.    
بلاذری
[۵۰] انساب الاشراف، ج۱۱، ص۱۲۱.
و ابن حزم
[۵۱] جمهرة انساب العرب، ص۱۸۵.
شماری از شخصیتهای ایشان را یاد کرده‌اند.

اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ الاعلام؛ اعلام الوری باعلام الهدی؛ الاغانی؛ الاکمال؛ الانساب؛ انساب الاشراف؛ تاریخ الامم والملوک، طبری؛ تاریخ خلیفة بن خیاط؛ تاریخ المدینة المنوره؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر عبدالرزاق؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم؛ تفسیر القمی؛ تفسیر مبهمات القرآن؛ تهذیب الکمال فی اسماء الرجال؛ جمهرة انساب العرب؛ جمهرة النسب؛ الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ثعالبی؛ روض الجنان و روح الجنان؛ الروض المعطار فی خبر الاقطار؛ سبل الهدی والرشاد؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ الطبقات الکبری؛ عیون الاثر فی فنون المغازی والشمائل والسیر؛ فتح الباری شرح صحیح البخاری؛ کتاب الطبقات، ابن خیاط؛ کتاب النسب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر؛ المعارف؛ معانی القرآن، نحاس؛ معجم البلدان؛ معجم قبائل العرب؛ معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع؛ معجم قبائل الحجاز؛ معجم معالم الحجاز؛ المغازی؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ مکاتیب الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم؛ المنمق فی اخبار قریش؛ نهایة الارب فی فنون الادب.
منصور داداش نژاد

۱. ↑ الانساب، ج۴، ص۲۰.
۲. ↑ اللباب، ج۲، ص۶۴.
۳. ↑ جمهرة النسب، ص۱۳۵.
۴. ↑ جمهرة النسب، ص۱۵۵.
۵. ↑ النسب، ص۲۲۲.
۶. ↑ المعارف، ص۶۷.    
۷. ↑ المعارف، ص۱۱۶.    
۸. ↑ معجم البلدان، ج۵، ص۱۱۲.    
۹. ↑ معجم مااستعجم، ج۲، ص۲۲۸.
۱۰. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۴۱۱.    
۱۱. ↑ الطبقات، ج۲، ص۹.
۱۲. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۹۳-۹۴.    
۱۳. ↑ معجم البلدان، ج۵، ص۳۶۵.    
۱۴. ↑ معجم البلدان، ج۵، ص۱۰۲.    
۱۵. ↑ معجم مااستعجم، ج۴، ص۲۲۸.
۱۶. ↑ المفصل، ج۷، ص۳۵۱.
۱۷. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۲۱۳.
۱۸. ↑ المفصل، ج۷، ص۳۵۵.
۱۹. ↑ معجم مااستعجم، ج۱، ص۱۲۷.
۲۰. ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۷۱.    
۲۱. ↑ معجم البلدان، ج۵، ص۲۸۸.    
۲۲. ↑ معجم معالم الحجاز، ج۸، ص۱۱۳.
۲۳. ↑ المغازی، ج۳، ص۱۱۱۲.
۲۴. ↑ معجم ما استعجم، ج۲، ص۱۸۱.
۲۵. ↑ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۲۷.
۲۶. ↑ معجم ما استعجم، ج۳، ص۶۴.
۲۷. ↑ معجم مااستعجم، ج۲، ص۱۲۱.
۲۸. ↑ الروض المعطار، ص۱۱۳.    
۲۹. ↑ معجم قبائل الحجاز، ۲۷۵.
۳۰. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۷۱.
۳۱. ↑ الاعلام، ج۳، ص۲۱۶.
۳۲. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۱۹۶.
۳۳. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۱۱۱.
۳۴. ↑ الاکمال، ج۳، ص۱۳۶.
۳۵. ↑ المنمق، ص۱۲۳.    
۳۶. ↑ المنمق، ص۱۳۲.    
۳۷. ↑ تفسیر قمی، ج۱، ص۱۴۶.    
۳۸. ↑ جمهرة النسب، ص۱۵۳.
۳۹. ↑ المغازی، ج۱، ص۳۸۸.
۴۰. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۲، ص۵.
۴۱. ↑ انساب الاشراف، ج۱۱، ص۱۲۰.
۴۲. ↑ جمهره النسب، ص۱۵۳.
۴۳. ↑ جمهرة النسب، ص۱۵۴.
۴۴. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۱۸۵.
۴۵. ↑ النسب، ص۲۲۲.
۴۶. ↑ الطبقات، ابن خیاط، ص۷۰.
۴۷. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۴، ص۱۸۷.    
۴۸. ↑ اسدالغابه، ج۴، ص۱۸۱.
۴۹. ↑ الاصابه، ج۴، ص۴۹۶.    
۵۰. ↑ انساب الاشراف، ج۱۱، ص۱۲۱.
۵۱. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۱۸۵.


دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«بنی ضمرة بن کنانه»    



جعبه ابزار