• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بهداشت(خام)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بهداشت : حفظ سلامت جسمانى و روانى
اين واژه، مصدر مركب مرخّم و از دو كلمه فارسى «به» و «داشت» ساخته شده است.(لغت نامه، ج ۳، ص ۴۴۳۸، «بهداشت») بهداشت به نگاهداشتن تندرستى و حفظ صحت، معنا شده است.(فرهنگ فارسى، ج ۱، ص ۶۱۱، «بهداشت») به وسايل و ابزارهاى نگاهدارى سلامت نيز بهداشت گفته مى شود.(لغت نامه، ج ۳، ص ۴۴۳۸)
در اصطلاح علمى به مجموعه قابليتهاى فيزيكى، احساسى، روانى و اجتماعى كه انسان را با محيط زندگى خود هماهنگ مى سازد بهداشت
(التبيان فى دائرة المعارف قرآن كريم، جلد ۶، صفحه ۳۵۱)
گفته مى شود كه با مفهوم سلامت پيوند نزديك معنايى دارد، از اين رو بهداشت در دامنه اى بسيار گسترده، همه قلمروهاى زندگى انسان را پوشش داده، به دو شاخه اصلى «زيست محيطى» و «انسانى» تقسيم مى شود كه در بخش نخست، بهداشت هوا و جوّ، آبها، گياهان، جانوران و به طور كلى بهداشت محيط طبيعى زندگى بشر را شامل مى شود و در بخش دوم، بهداشت محيط انسانى زندگى بشر در دو بخش فردى و اجتماعى و از سوى ديگر جسمى و روانى از قبيل نظافت بدن، پوشاك و مسكن، تغذيه، خانواده، محيط شهرى، صنعت و فن آورى و بهداشت صوتى و تصويرى و ... را دربرمى گيرد.(قضايا البيئة من منظور اسلامى، ۱۲ ـ ۱۹)
به اين اصطلاح در قرآن تصريح نشده است؛ اما از واژگانى چون «طيّب»، «طهور» و مشتقات آن دو و نيز «شفاء» و در نقطه مقابل، «رجس»، «نجس»، «خبيث» و ديگر كليد واژه هاى مقاله پليدى در كنار كليد واژه هاى مربوط به مقالات «آرامش» و «اضطراب» كه به مبحث بهداشت روانى مربوط مى شوند و نيز عموم آيات طبيعت در ارتباط با بهداشت محيط زيست، مى توان ديدگاه قرآن را در اين باره جست و جو كرد. طيب به معناى هر چيز خوشايند و پاك از آلودگى(مفردات، ص ۵۲۷، «طيب»)، خبيث به معناى هر چيز مادى و غير مادى كه پست و ناپسند شمرده شود(مفردات، ص ۲۷۲، «خبث»)، رجس و نجس به معناى هرچيز آلوده و كثيف به لحاظ طبيعى، عقلى يا دينى(مفردات، ص ۳۴۲ ، ۷۹۱؛ابن منظور، لسان العرب، ج ۵، ص ۱۴۷؛ابن منظور، لسان العرب،ج ۱۴، ص ۵۳ ـ ۵۴)، طهور مصدر ديگر طهارت كه گاه در نقش صفت مشبهه مى آيد، به معناى پاكيزگى جسمى و روحى(مفردات، ص ۵۲۶) و شفاء به معناى رفع بيمارى و بازيافتن سلامت است.
در نگاهى كلى به آيات قرآن، بهداشت و پاكيزگى ارزشى دينى شمرده شده و نقطه مقابل آن خبيث و ناپسند ناميده شده است: «قُل لا يَستَوِى الخَبيثُ والطَّيِّب ...»(مائده:۱۰۰؛ نيز اعراف:۱۵۷)، از اين رو خداوند پاكيزگان را دوست دارد: «واللّهُ يُحِبُّ المُطَّهِّرين»(توبه:۱۰۸) و در مواردى به آن سفارش كرده است:«و طَهِّر بَيتِىَ لِلطّائِفين...»(حج:۲۶) و در نقطه مقابل از انجام هر كار زيانبارى نهى كرده است: «... و لا تُلقوا بِاَيديكُم اِلَى التَّهلُكَة ...».(بقره:۱۹۵)(المبسوط، ج ۶، ص ۲۸۵؛ التبيان، ج ۲، ص ۱۵۱) تكاليف الهى و مسئوليتهاى افراد، مشروط به عدم زيان جسمى و روحى گشته: «لاتُكَلَّفُ نَفسٌ اِلاّ وُسعَها لاتُضارَّ ولِدَةٌ بِوَلَدِها ولا مَولودٌ لَهُ بِوَلَدِه»(بقره:۲۳۳)(مجمع البيان، ج ۲، ص ۵۸۷؛ الميزان، ج ۲، ص ۲۴۱) كه با عنوان
(دائرة المعارف قرآن كريم، جلد ۶، صفحه ۳۵۲)
قاعده «لاضرر و لا ضرار» در فقه مورد بحث قرار مى گيرد.(القواعد الفقهيه، ج ۱، ص ۲۱۱) مفهوم محسوس طهارت، در قرآن عموميت يافته، شامل معنويات و معقولات شده و تعابيرى چون قدس و سبحان به اين بخش ارتباط دارند.
شريعت اسلام هر دو بخش طهارت را مد نظر قرار داده و در شرع قانونمند ساخته و به احكامى در ارتباط با اجتناب از نجاسات و ناپاكيها و بيان راههاى پاكى مانند غسل و وضو اشاره كرده و در رأس همه طهارتها مفهوم توحيد و طهارتهاى اخلاقى قرار دارد.(الميزان، ج ۲، ص ۲۰۹ ـ ۲۱۰) قرار گرفتن طهارت در كنار توبه: «اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوّ بينَ و يُحِبُّ المُتَطَهِّرين» (بقره:۲۲۲) وحدت سياقى ايجاد كرده است؛ زيرا توبه به معناى رجوع به سوى خداوند و طهارت به معناى جدا شدن از ناپاكى و بازيابى پاكى است و روشن است كه اين دو معنا در خصوص اوامر و نواهى الهى كاملا مطابق است، بنابراين تعبير مطلق آيه نشان مى دهد كه خداوند تمام انواع پاكيزگى را دوست دارد، پس استغفار و پاكى اعتقادات و شست و شوى جسمى و بدنى و اعمال صالح و علوم حق همگى در بهداشت زندگى انسان نقش ايفا مى كنند.(الميزان، ج ۲، ص ۲۱۱ ـ ۲۱۲)
نكته قابل توجه آنكه تفكيك كامل بهداشت جسمى و روحى از يكديگر بر اثر نگاه يكپارچه قرآن به انسان و غلبه رويكرد هدايتى بر آن چندان آسان نيست، با اين حال امكان بازشناسى دو جنبه مذكور در آيات مربوط منتفى نيست.
منابع:
(۱) قرآن کریم؛
(۲) فرهنگ فارسى؛
(۳) لغت نامه؛
(۴) قضايا البيئة من منظور اسلامى؛
(۵) مفردات الفاظ القرآن؛
(۶) ابن منظور،لسان العرب؛
(۷)المبسوط فى فقه الاماميه؛
(۸) التبيان فى دائرة المعارف قرآن كريم؛
(۹) مجمع البيان؛
(۱۰)الميزان فى تفسير القرآن
(۱۱) القواعد الفقهیه؛
(۱۲) Britannica : Health.



جعبه ابزار