بهداشت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به مجموعه فعالیتها و اقداماتی که برای بهبود و ارتقای تندرستی و توانایی یک
فرد یا
جامعه انجام شود، بهداشت می‌گویند که شامل همه دانشها و روشهایی است که به حفظ
سلامت فرد و جامعه کمک کند.
بهداشت، به معنای حفظ
صحت است.
در اصطلاح به مجموعه فعالیتها و اقداماتی که برای بهبود و ارتقای تندرستی و توانایی یک
فرد یا
جامعه انجام شود، بهداشت می‌گویند که شامل همه دانشها و روشهایی است که به حفظ
سلامت فرد و جامعه کمک کند.
در این مدخل از واژه‌های «طیبات»، «
طهارت » و مشتقات آن استفاده شده است.
مراعات بهداشت و پاکیزگی، باعث جلب دوستی خدا می شود: «... ان الله یحب التوبین ویحب المتطهرین»، ...خداوند، توبه کنندگان را دوست دارد، و پاکان را (نیز) دوست دارد.
مردی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم عرض کرد: من با آب استنجا می‌کنم، حضرت فرمود: بسیار کار خوبی است، همانا خدای ـ عزوجل ـ درباره تو آیه «ان الله یحب التوبین و یحب المتطهرین» را نازل کرده است.
قابل ذکر است که طهارت در آیه مطلق بوده و شامل همه مراتب (ظاهری و باطنی) آن می‌شود.
«یـایها الذین ءامنوا انما الخمر... رجس... فاجتنبوه لعلکم تفلحون»، ای کسانی که ایمان آوردهاید شراب و قمار و بتها و از لام (که یکنوع بخت آزمائی بوده) پلیدند و از عمل شیطانند از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.
«خمر» عبارتست از هر مایعى که در اثر تخمیر (ورآمدن ) خاصیت سکر و مستى بخود گرفته باشد، و خوردنش عقل را تیره و بیهوده کند،و «میسر» عبارتست از جمیع انحاء قمار، و «انصاب» عبارتست از همان بت ها و یا سنگ هائى که براى ذبح قربانیها در اطراف خانه کعبه نصب مى کرده اند، سنگهائى بوده که مردم به آن تبرک مى جسته و درباره آن عقیده هائى داشتند، و «ازلام» عبارتست از چوبهائى که با آن بطرز مخصوصى قمار مى کرده اند، و چه بسا اطلاق بر چوبه تیرهائى مى شده که در ابتداى هر کار مثلا در موقع عزیمت به سفر و امثال آن با آنها تفال مى زده اند.
«رجس» در لغت به معنای قذر آمده است
قذر ضد نظافت است.
«قل لایستوی الخبیث والطیب ولو اعجبک کثرة الخبیث فاتقوا الله یـاولی الالبـب لعلکم تفلحون»، بگو (هیچگاه) ناپاک و پاک مساوی نیستند اگر چه کثرت ناپاکها تو را به شگفتی بیندازد، از (مخالفت) خدا بپرهیزید‌ای صاحبان خرد، تا رستگار شوید.
پاکیزگی و بهداشت، از ملاکهای ارزش گذاری اشیا می باشد: «قل لایستوی الخبیث والطیب ولو اعجبک کثرة الخبیث فاتقوا الله یـاولی الالبـب لعلکم تفلحون»، بگو (هیچگاه) ناپاک و پاک مساوی نیستند اگر چه کثرت ناپاکها تو را به شگفتی بیندازد، از (مخالفت) خدا بپرهیزید‌ای صاحبان خرد، تا رستگار شوید.
مساوی نبودن اشیای پلید و غیر بهداشتی با اشیای پاکیزه و بهداشتی نشان از اهمیت بهداشت دارد: «قل لایستوی الخبیث والطیب ولو اعجبک کثرة الخبیث فاتقوا الله یـاولی الالبـب لعلکم تفلحون»، بگو (هیچگاه) ناپاک و پاک مساوی نیستند اگر چه کثرت ناپاکها تو را به شگفتی بیندازد، از (مخالفت) خدا بپرهیزید‌ای صاحبان خرد، تا رستگار شوید.
پاکیزه و سالم بودن وسازگاری با طبع انسان، شرط اساسی در بهرهوری از فراورده‌های زمین می باشد: «یـایها الناس کلوا مما فی الارض حلـلا طیبا ولاتتبعوا خطوت الشیطـن انه لکم عدو مبین»، ای مردم از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید و از گامهای شیطان پیروی نکنید، چه اینکه او دشمن آشکار شما است.
طیب در اصل، چیزی است که حواس و نفس از آن لذت می‌برد.
و آن ضد خبیث است.
حرام شمردن مواهب پاکیزه سالم و سازگار با طبع انسان، افترا به خداوند است: «قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده والطیبـت من الرزق قل هی للذین ءامنوا فی الحیوة الدنیا خالصة یوم القیـمة کذلک نفصل الایـت لقوم یعلمون»، بگو چه کسی زینت‌های الهی را که برای بندگان خود آفریده و روزیهای پاکیزه را حرام کرده است؟ بگو اینها در زندگی دنیا برای کسانی است که ایمان آورده‌اند (اگر چه دیگران نیز با آنها مشارکت دارند ولی) در قیامت خالص (برای مؤ منان) خواهد بود اینچنین آیات (خود) را برای کسانی که آگاهند شرح می‌دهیم.
پیروی نکردن از شیطان، در استفاده کردن از نعمتهای پاکیزه، سالم و سازگار با طبع از وظایف انسان و نشان از ضرورت بهداشت دارد: «یـایها الناس کلوا مما فی الارض حلـلا طیبا ولاتتبعوا خطوت الشیطـن انه لکم عدو مبین»، ای مردم از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید و از گامهای شیطان پیروی نکنید، چه اینکه او دشمن آشکار شما است.
مؤمنان، مؤظف به انفاق از دستاوردهای پاکیزه و دلپسند می باشند: «یـایها الذین ءامنوا انفقوا من طیبـت ما کسبتم ومما اخرجنا لکم من الارض ولاتیمموا الخبیث منه تنفقون ولستم بـاخذیه الا ان تغمضوا فیه...»، ای کسانی که ایمان آوردهاید! از قسمتهای پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت) به دست آوردهاید، و از آنچه از زمین برای شما خارج ساختهایم (از منابع و معادن و درختان و گیاهان)، انفاق کنید! و برای انفاق، به سراغ قسمتهای ناپاک نروید در حالی که خود شما، (به هنگام پذیرش اموال،) حاضر نیستید آنها را بپذیرید، مگر از روی اغماض و کراهت! و بدانید خداوند، بینیاز و شایسته ستایش است.
پاکیزه شدن اهل ایمان، هدف از تشریع غسل جنابت و وضو می باشد: «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبا فاطهروا... ما یرید الله لیجعل علیکم من حرج ولـکن یرید لیطهرکم...»، ای کسانی که ایمان آوردهاید هنگامی که برای نماز بپاخاستید صورت و دستها را تا آرنج بشوئید و سر و پاها را تا مفصل (یا برآمدگی پشت پا) مسح کنید و اگر جنب باشید خود را بشوئید (غسل کنید) و اگر بیمار یا مسافر باشید یا یکی از شما از محل پستی آمده (قضای حاجت کرده) یا با زنان تماس گرفته باشید (آمیزش جنسی کرده‌اید) و آب (برای غسل یا وضو) نیابید با خاک پاکی تیمم کنید و از آن بر صورت (پیشانی) و دستها بکشید، خداوند نمی‌خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند بلکه می‌خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید شاید شکر او را بجا آورید.
یکی از حکمتهای وضو و غسل، تحصیل بهداشت بدن و شستشوی بدن است و لازم نیست که این حکمت، جامع تمام افراد باشد، همین که حکمت غالبی باشد کافی است و طاهر بودن در اهداف آیه «ولکن یرید لیطهرکم»، تطهیر جسم و روح و مادی و معنوی است.
ضرورت دفن و خاکسپاری مردگان، به منظور حفظ سلامت و بهداشت محیط و جامعه اهمیت بهداشت را میرساند: «فبعث الله غرابا یبحث فی الارض لیریه کیف یوری سوءة اخیه قال یـویلتی اعجزت ان اکون مثل هـذا الغراب فاوری سوءة اخی فاصبح من الندمین»، سپس خداوند زاغی را فرستاد که در زمین جستجو (و کند و کاو) میکرد تا به او نشان دهد چگونه جسد برادر خود را دفن کند، او گفت: وای بر من! آیا من نمیتوانم مثل این زاغ باشم و جسد برادر خود را دفن کنم، و سرانجام (از ترس رسوائی و بر اثر فشار وجدان از کار خود) پشیمان شد.
هدف از آموزش خاکسپاری به قابیل، برخاسته از ضرورت دفن مردگان بوده، چنان که از امام رضا علیه السلامنقل شده است: به دفن مرده دستور داده شده برای اینکه کسی بر فساد جسدش و زشتی و تغییر بوی آن مطلع و متاذی نشود.
حکم به حلال بودن چیزهای پاکیزه و سالم و سازگار با طبع انسان و تحریم ناپاکها، از وظایف پیامبر صلی الله علیه وآله می باشد: «الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التورلـة والانجیل یامرهم بالمعروف وینهلـهم عن المنکر ویحل لهم الطیبـت ویحرم علیهم الخبـئث...»، .
ضرورت شکرگزاری به درگاه خداوند، به سبب بهره مندی انسان از مواهب پاکیزه و موافق با طبع نشان دهنده اهمیت بهداشت می باشد: «واذکروا اذ انتم قلیل مستضعفون فی الارض تخافون ان یتخطفکم الناس فـاولـکم وایدکم بنصره ورزقکم من الطیبـت لعلکم تشکرون»، و به خاطر بیاورید هنگامی که شما گروهی کوچک و اندک و ضعیف در روی زمین بودید آنچنان که می‌ترسیدید مردم شما را بربایند ولی او شما را پناه داد و یاری کرد و از روزیهای پاکیزه بهره مند ساخت تا شکر نعمتش را به جا آورید.
بهره مند ساختن انسان از مواهب پاکیزه و متناسب با طبع، جلوه‌ای از تکریم خداوند به انسان می باشد: «ولقد کرمنا بنی ءادم وحملنـهم فی البر والبحر ورزقنـهم من الطیبـت...»، ما بني آدم را گرامي داشتيم و آنها را در خشكي و دريا (بر مركبهاي راهوار) حمل كرديم، و از انواع روزيهاي پاكيزه به آنها روزي داديم، و بر بسياري از خلق خود برتري بخشيديم.
محبوب بودن افراد پاکیزه و تمیز، در درگاه خداوند نشان از اهمیت پاکیزگی دارد: «... ان الله یحب التوبین ویحب المتطهرین»، ...خداوند، توبه کنندگان را دوست دارد، و پاکان را (نیز) دوست دارد.
بهداشت بدن،
بهداشت تغذیه،
بهداشت خاک،
بهداشت در آمیزش جنسی،
بهداشت در حج،
بهداشت شهر،
بهداشت لباس،
بهداشت بهشت ،
بهداشت خانه خدا،
بهداشت مسجدالحرام،
بهداشت و آب،
بهداشت و انبیا،
بهداشت و بنی اسرائیل،
بهداشت و عبادت،
مؤمنان و بهداشت.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «بهداشت».
