بهمن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بهمن، نام یازدهمین ماه
سال و دومین ماه
فصل زمستان در
تقویم کنونی
ایران و نیز نام دومین روز هرماه شمسی در تقویم ایرانیان باستان می‌باشد.
بهمن (اوستایی: وُهومنه؛ پهلوی: وُهومَن و وَهمَن)، به معنای «اندیشه نیک»، و به عقیده
زردشتیان نخستین امشاسپند و ایزد موکل بر
چارپایان سودمند است.
برای ایرانیان باستان ـ که بر ۱۲ماه
سال و ۳۰ روز ماه نام‌های ایزدان خود را نهاده بودند ـ هر روزی از هر ماه که نام همان ماه را داشت، خجسته بود. آنان چنین روزهایی را
جشن می‌گرفتند و این جشن‌ها را با افزودن پسوند نسبتِ «- گان» به نام ماه‌ها نامگذاری می‌کردند، همچون تیرگان، مهرگان، بهمنگان و جز آن. بدین ترتیب، در دومین
روز ماه بهمن جشن بهمنگان (ه م) برگذار می‌شد که در متون دورۀ اسلامی به صورت «بهمنجنه» ضبط شده است.
در این ماه بجز بهمنگان جشن‌های دیگری هم بود که یکی از مشهورترین آن‌ها که در روز دهم برگذار می‌شد، «سده» نام داشت، سبب نامگذاری سده را چنین دانسته‌اند که از این روز تا پایان سال صد
شب و روز (۵۰ شب و ۵۰ روز) فاصله است و برخی هم گفته‌اند: در این روز شمارِ زادگان کیومرث، نخستین انسن به صدتن رسید،
در این روز مردم به یاد رخدادهایی اسطوره‌ای
آتش می‌افروختند.
به گفته
بیرونی،
ایرانیان روز پنجم این ماه را که ۵ روز پیش از سده بود، «نوسده» و یا «برسده» می‌گفتند. وی از دو جشن دیگر این ماه نیز یاد می‌کند: یکی «بادروز» (در روز بیست و دوم) که در آن روزگار، به ویژه در
قم و نواحی آن برگذار می‌شد، و دیگری در روز سی‌ام که در
اصفهان «آفریجگان» یا «آبریزگان» خوانده می‌شد. به نوشته بیرونی این جشن به یادبود بارندگی خاصی برگذار می‌شد که در روزگار پیروز، پادشاه ساسانی
خشک‌سالی چندساله را پایان بخشید.
(۱) ابوریحان بیرونی، الآثارالباقیه، به کوشش پرویز اذکایی، تهران، ۱۳۸۰ش.
(۲) ابوریحان بیرونی، التفهیم، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، ۱۳۵۲ش.
(۳) ابوریحان بیرونی، القانون مسعودی، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۴) حسن تقی‌زاده، گاه‌شماری در ایران قدیم، تهران، ۱۳۱۶ش.
(۵) جلال‌الدین همایی، حواشی و تعلیقات بر التفهیم.
(۶) Justi، F، Iranisches Namenbuch، Marburg، ۱۸۹۵.
(۷) Nyberg، H S، A Manual of Pahlavi، Wiesbaden، ۱۹۷۴.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهمن»، شماره۵۲۸۲.
