بو (اصلی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بو
به آنچه با بینی و حس شامّه احساس می‌گردد بو گفته می‌شود.
در زبان عربی از بو با واژه‌هایی مانند رائحه و ریح
یاد می‌شود که ریح در قرآن نیز به کار رفته است. این واژه از ریشه «ر ـ و ـ ح»
و معنای اصلی آن باد
است. افزون بر واژه‌های یاد شده، واژه‌های دیگری نیز همچون رَیْحان، صَلْصال، آسِن، کافور، زَنْجبیل، مِسْک و طَلْح در قرآن به نحوی با موضوع بو مرتبط‌اند.
یادکردهای گوناگون قرآن از بو عمدتاً به سه موضوع «بوی یوسف»، «آفرینش انسان از گِل بدبو» و «بوهای بهشتی» مربوط می‌شود. در آیه‌ای نیز ضمن برشمردن نعمتهایی که خداوند در زمین برای بندگان خود آفریده از ریحان نام برده شده است: «والحَبُّ ذوالعَصفِ والرَّیحان»
که منظور از آن را برخی هرچیز خوش بو
و برخی گیاهان خوش بو
و عده بسیاری رزق
می‌دانند. آیه‌ای نیز از تماشا و نگاه ذوالقرنین به غروب خورشید در کنار چشمه‌ای حکایت می‌کند که برخی از مفسران آن چشمه را دارای آب مخلوط با گل بدبو
(حمئة) دانسته‌اند: «وجَدَها تَغرُبُ فی عَین حَمِئَة».
بوی یوسف علیه‌السّلام :
حضرت یوسف علیه‌السّلام پس از معرفی خود به برادرانش، پیراهن خود را به همراه آنان برای یعقوب علیه‌السّلام فرستاد.
با حرکت کاروان از مصر، یعقوب علیه‌السّلام به اطرافیان خود فرمود: من بوی یوسف را استشمام می‌کنم: «اِنّی لاََجِدُ ریحَ یوسُف...».
این آیه تنها موردی است که در آن ریح به معنای بو به کار رفته است. مفسران درباره اینکه آن رایحه، بوی خود یوسف بوده یا بوی پیراهن بهشتی وی، اختلاف دارند؛ به گفته برخی یعقوب علیه‌السّلام بوی خود یوسف علیه‌السّلام را استشمام کرده است.
گفته شده: یوسف علیه‌السّلام بویی خاص داشت که به جز یعقوب علیه‌السّلام کسی آن را استشمام نمی‌کرد.
در مقابل، عده‌ای دیگر بر این باورند که پیراهن یوسف از بهشت آمده بود و باد به اذن پروردگار بوی آن را به سمت حضرت یعقوب علیه‌السّلام برد.
یعقوب علیه‌السّلام نیز با استشمام بوی پیراهن، بوی بهشت را احساس کرد و چون می‌دانست که در دنیا بوی بهشت یافت نمی‌شود مگر از پیراهن یوسف علیه‌السّلام
مطمئن شد که بوی پیراهن یوسف را استشمام کرده است.
درباره فاصله یعقوب از منبع بوی یوسف نیز اقوالی بیان شده است. یعقوب در فلسطین و یوسف علیه‌السّلام در مصر بود که مقدار این مسافت را ۸ شب،
۱۰ شب، ،
۸ روز
و ۸۰ فرسخ
گفته‌اند که با عنایت به این مقادیر گروهی از مفسران، استشمام بوی یوسف علیه‌السّلام را معجزه حضرت یعقوب علیه‌السّلام می‌دانند
که از نظر عارف نفخه‌ای الهی است که بر دل یعقوب علیه‌السّلام نشست و این کرامت را به سبب عشق او به یوسف علیه‌السّلام به وی عنایت کرده‌اند.
برخی هم به عادی بودن این امر اشاره کرده، می‌گویند: ممکن است استشمام بو از راه دور، به جهت پیامبری و از روی معجزه نباشد، زیرا مادران و پدران از شدت شوق به فرزندانشان، نزدیکی وصال آنان را احساس می‌کنند.
در برخی تفاسیر معاصر نیز با نگاهی علمی به این مسئله سعی شده از راه تله پاتی وانتقال فکر از نقاط دور به حل آن پرداخته شود.
بنا به گفته‌ای یعقوب علیه‌السّلام، احساس آثار وجودی یوسف را اراده کرده است؛ آثاری مانند علم، ادب، معرفت، روحانیّت و عظمت.
به گفته علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه از سخن یعقوب علیه‌السّلام، نزدیک بودن ملاقات وی با یوسف علیه‌السّلام برداشت می‌شود.
آفرینش انسان از گِل بدبو:
در آیات ۲۶ و ۳۳ حجر
با تعبیر «مِن صَلصـل مِن حَمَا مَسنون» به ماده نخست آفرینش انسان (گِل بدبو
اشاره شده است. «حما مسنون» را به معنای بدبو شده، تغییر بو داده
و گل سیاه
نیز دانسته‌اند.
بوهای بهشتی:
مقربان درگاه الهی هنگام مرگ بوی ریحان بهشتی را استشمام می‌کنند:
«فَاَمّا اِن کانَ مِنَ المُقَرَّبین• فَرَوحٌ و رَیحانٌ و جَنَّتُ نَعیم»،
گرچه برخی عبارتِ «فَرَوحٌ و رَیحانٌ...» را اشاره به تحقق لطف و رحمت خداوند در حق مقربان الهی می‌دانند.
در بهشت آبهایی تغییرناپذیر وجود دارد: «فیها اَنهـرٌ مِن ماء غَیرِ ءاسِن...».
مفسران مقصود از آیه را تغییر طعم و بوی آبها دانسته
و برخی تصریح کرده‌اند که آبهای بهشتی بدبو نیستند.
قرآن شراب بهشتیان را آمیخته با کافور: «اِنَّ الاَبرارَ یَشرَبونَ مِن کَاس کانَ مِزاجُها کافورا»
و زنجبیل: «یُسقَونَ فیها کَاسـًا کانَ مِزاجُها زَنجَبیلا»
دانسته است که در توضیح آن مفسران دو احتمال داده‌اند: ۱. نوشیدنی (شراب) ابرار را به کافور
و زنجبیل
می‌آمیزند. ۲. مزه نوشیدنی آنها بو و مزه کافور
و زنجبیل
دارد. بعضی از مفسران در تفسیر آیه ۵ انسان/۷۶، بعید ندانسته‌اند که تعبیر «الاَبرارَ یَشرَبونَ مِن کَاس کانَ مِزاجُها کافورا» وصف باطن و حقیقت عملِ ابرار باشد.
در آیه‌ای دیگر پس از ذکر نوشیدنی ابرار در بهشت آمده است: «... خِتـمُهُ مِسکٌ».
در تفسیر این آیه آرای گوناگونی ارائه شده است؛ از جمله اینکه مؤمن پس از آشامیدن شراب بهشتی، بوی مشک را از آن می‌یابد،
آن شراب با مشک آمیخته شده است،
آیه تمثیلی است تا کمال نفاست و بوی خوش آن شراب را نشان دهد،
ظرف آن شراب به جای گِل، از مشک ساخته شده است،
و جام شراب با نوعی مشک خوش بو مُهر و موم شده است.
یکی از نعمتهای بهشتی برای اصحاب یمین درخت «طَلْح» است که آن را دارای بوی خوشی دانسته‌اند:
«و اَصحـبُ الیَمین... و طَـلح مَنضود».
منابع:
الاصفی فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تفسیر آسان (منتخبی از تفاسیر معتبر)؛ تفسیر اثنی عشری؛ تفسیر الجلالین؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر عاملی؛ تفسیر غریب القرآن الکریم؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ تفسیر منهج الصادقین؛ تقریب القرآن الی الاذهان؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، گازر؛ الجواهرالحسان فی تفسیر القرآن، ثعالبی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور؛ روض الجنان و روح الجنان؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ فتح القدیر؛ فرهنگ فارسی؛ لسان العرب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ معانی القرآن، نحاس؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مواهب علیّه (تفسیر حسینی)؛ المیزان فی تفسیر القرآن.
