بکی (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَکْی (به فتح باء و سکون کاف) از
واژگان قرآن کریم، به معنای گریه کردن است.
بَکْی به معنای گریه کردن است. بُکَاء اگر بقصر خوانده شود بمعنی گریه و اشک ریختن است و اگر بمدّ باشد بمعنی صدائی است که توام با گریه است (صحاح) راغب گوید: در صورتی که صدا بیش از‌اندوه باشد با مدّ آید مثل رغاء و ثغاء و اگر‌اندوه بیش از صدا باشد با قصر آید.
«وَ جاؤُ اَباهُمْ عِشاءً یَبْکُونَ»
شب پیش پدرشان آمدند در حالیکه گریه میکردند «وَ اَنَّهُ هُوَ اَضْحَکَ وَ اَبْکی»
و اوست که می‌خنداند و میگریاند.
«خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا»
سجده کنان و گریه کنان می‌افتند «بُکِی» جمع بَاکِی است و آن بر وزن فعول (بضمّ اوّل) است چنانکه سجود در «الرُّکَّعِ السُّجُودِ» جمع ساجد است گویند: ساجد سجود، قاعد قعود و راکع رکوع (مفردات).
در اینجا لازم است بدو آیه توجّه کنیم، یکی آیه «فَلْیَضْحَکُوا قَلِیلًا وَ لْیَبْکُوا کَثِیراً جَزاءً بِما کانُوا یَکْسِبُونَ»
تدبّر در آیه و ما قبل آن روشن می‌کند که مراد از دو امر، خبر در صورت امر است یعنی در دنیا‌اندکی شادی می‌کنند و می‌خندند و در آخرت بسیار گریه می‌کنند، در آیه ما قبل می‌فرماید:
متخلّفین که با رسول خدا بجنگ نرفتند از اینکار شاد شدند و به دیگران گفتند: در گرما بجنگ نروید، بگو آتش جهنّم از این گرما شدیدتر است، بعد می‌گوید: کمی بخندند و بسیار گریه کنند و مال کارشان شادی قلیل و گریه کثیر است و آن جزای عملشان میباشد (استفاده از المیزان).
دیگری آیه «فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْاَرْضُ»
به فرعونیان که غرق شدند، آسمان و زمین گریه نکرد، غرض از گریه‌ی آسمان و زمین چیست؟.
بعضی در آیه، کلمه اهل مقدّر کرده‌اند یعنی: اهل آسمان و زمین بآنها گریه نکردند، بعضی گفته‌اند:
چون مرد بزرگی بمیرد عرب در تعظیم او گوید: آسمان و زمین بر او گریه کرد و باد گریست و آفتاب تاریک گردید و در آیه فرموده: آسمان و زمین بر آنها نگریست یعنی مردم بی‌ارزش و کم اهمیّت بودند.
باید دانست: نظیر این تعبیر در روایات نیز آمده است، ثقة- الاسلام کلینی در کافی باب فقد- العلماء از امام کاظم (علیه‌السّلام) نقل کرده: آنگاه که مؤمن از دنیا برود ملائکه و بقعه‌های زمین که در آنها عبادت می‌کرد و درهای آسمان که اعمالش از آنها بالا برده می‌شد بر او گریه می‌کنند...» .
در کشاف ذیل آیه فوق منقول است که رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) فرمود:
هیچ مؤمن در غربت که گریه کنندگانش نزد او نیستند نمی‌میرد مگر آنکه آسمان و زمین بر او گریه می‌کنند.
در تفسیر برهان ذیل آیه شریفه چند حدیث نقل شده که علی (علیه‌السّلام) فرمود: لکن باین (حسین بن علی) آسمان و زمین گریه می‌کنند. و از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که:
از وقت قتل یحیی آسمان بر کسی نگریست تا حسین (علیه‌السّلام) کشته شد پس آسمان گریست. نظیر این روایات در مجمع البیان و سفینة البحار و غیره بسیار است.
تمام موجودات نسبت بخدا چنانکه در «سبح» خواهد آمد، زنده و مدرک‌اند هیچ مانعی ندارد که آیه را حمل بظاهر کرده و بگوئیم:
آسمان و زمین هم متاثّر میشوند و گریه می‌کنند گر چه ما از حقیقت آن بی‌اطلاعیم.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بکی»، ج۱، ص۲۲۱.
