• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بیت (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




بَيْت (به فتح باء و سکون یاء) از واژگان قرآن کریم به معنای مسكن، اعمّ از آن كه از سنگ باشد يا موى و غيره‌ است. از مشتقات این کلمه در قرآن کریم عبارتند از؛ بَيَات (به فتح باء و یاء) و تَبْيِيت (به فتح تاء و سکون باء) هر دو به معنای قصد كردن دشمن در شب است. أَبْيَات به معنای شعر است. بُيُوت (به ضم باء و یاء) مخصوص به مسكن است و ابيات مخصوص به شعر است.



بَيْت به معنای مسكن، اعمّ از آن كه از سنگ باشد يا موى و غيره‌ است. (اطاق- خيمه) طبرسی ذيل آیه ۱۲۵ بقره فرمايد: بيت، منزل و مأوى نظير هم‌ هستند و بيت شعر را از آن بيت گويند كه حروف و كلام را جمع كرده مثل منزل كه اهلش را جمع می‌كند. راغب گويد: جمع بيت، بيوت و ابيات است ليكن بيوت مخصوص به مسكن و ابيات مخصوص به شعر است. گفته‌اند: بيات و تبييت، قصد كردن دشمن در شب است.


(«فَمَنْ حَجَ‌ الْبَيْتَ‌ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما») «هر كه خانه خدا را قصد كند (حجّ آورد) يا عمره آورد بر او گناه نيست كه به صفا و مروه به گردد و طواف كند.»
(«فَتِلْكَ‌ بُيُوتُهُمْ‌ خاوِيَةً بِما ظَلَمُوا») «اينک خانه‌هايشان- در اثر ظلمی كه كردند خالى مانده است.»
در اينجا درباره چند آیه بايد توضيح بدهيم.
(«وَ الَّذِينَ‌ يَبِيتُونَ‌ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِياماً») (كسانى كه شبانگاه براى پروردگارشان سجده و قيام مى‌كنند.)
در اقرب الموارد گويد: «بَاتَ‌ يَبِيتُ‌ بَيْتُوتَةً ... أدركه الليل نام او لم ينم» يعنى بيتوته آن است كه شب آدمى را درک كند بخوابد يا نه. در قاموس و نهایه نيز چنين گفته است. و در مجمع البیان آن را از زجّاج نقل می‌كند. زمخشری گفته: بيتوته آن است كه شب تو را دريابد خواه بخوابى يا نه.
على هذا معنى آيه اين است: بندگان خدا آن‌هایى‌ هستند كه شب آن‌ها را در می‌يابد در حالی كه براى پروردگار خود ساجد و قائم‌ هستند. در اين صورت احياء تمام شب در عبادت، از آيه فهميده نمی‌شود و اگر كمى ساجد و قائم باشد، مصداق آيه واقع می‌شود.
بعضى از بزرگان در تفسير خود گويد: بيتوته درک شب است خواهد بخوابد يا نه. و اين بر خلاف آن است كه از اهل لغت نقل شد زيرا در نقل اهل لغت، شب فاعل است نه مفعول.
(«فَإِذا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِكَ‌ بَيَّتَ‌ طائِفَةٌ مِنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ») (آنها در حضور تو مى‌گويند: «فرمانبرداريم»؛ امّا هنگامى كه از نزد تو بيرون مى‌روند، جمعى از آنان بر خلاف گفته‌هاى تو، جلسات شبانه تشكيل مى‌دهند.)
بَيُّوتٌ (بر وزن قيّوم) آن‌ است كه در شب انجام داده شود. در اقرب الموارد هست: «بَيَّتَ‌ الْأَمْرَ: عَمِلَهُ أَوْ دَبَّرَهُ لَيْلًا» همچنين است در نهايه ابن اثير و صحّاح، طبرسى آن را از مبرّد نقل كرده است.
بنابر اين معنى آيه چنين است: پس چون از پيش تو بيرون روند عدّه‌اى از آن‌ها، شب هنگام غير از آن چه تو می‌گویى تدبير می‌كنند.
همچنين آيه‌؛ («وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ‌ ما لا يَرْضى‌ مِنَ الْقَوْلِ») «خدا با آن‌هاست آن گاه كه شب هنگام آن چه خدا راضى نيست تدبير می‌كنند.»
(«قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُهُ‌ بَياتاً أَوْ نَهاراً») ترجمه آيه اين است: «بگو خبر دهيد اگر عذاب خدا شب يا روز شما را دريابد.»
(«قالُوا تَقاسَمُوا بِاللَّهِ‌ لَنُبَيِّتَنَّهُ‌ وَ أَهْلَهُ») «گفتند: به خدا قسم ياد كنيد كه صالح و اهل او را شب هنگام قصد كرده و بكشيم.»
ناگفته نماند: آن چه درباره سه آيه فوق گفته شد نزديک به هم و بلكه مصداق هم‌ هستند.
(«وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ‌ الْعَتِيقِ») (و به نذرهاى خود وفا كنند؛ و برگردِ خانه گرامى كعبه، طواف كنند.)
مراد از بيت عتيق کعبه است، اين تركيب در آیه ۳۳ سوره حج نيز واقع است. اما اين كه چرا به كعبه عتيق گفته شده، از وجوهی كه در مجمع البيان نقل شده دو وجه اقرب به نظر می‌رسد ۱- چون كعبه و جاى آن از ملكيّت مردم آزاد است و آن گاه كه بنا نهاده شد كسى مالک آن زمين نبود على هذا، آن آزاد مطلق است و مال كسى نيست بلكه براى همه است‌. «وُضِعَ لِلنَّاسِ» ۲- به واسطه قدمت آن كه اوّلين خانه براى مردم است، عتيق ناميده شده است.
راغب گويد: عتيق آن است كه در زمان يا مكان يا رتبه مقدّم باشد لذا بقديم و شخص محترم و آزاد عتيق گويند. بنابر اين می‌شود گفت كه: عتيق در آيه به معنى محترم‌ بيت عتيق يعنى خانه محترم اين وجه از دو وجه گذشته بهتر است و مؤيّد آن كلمه حرام است كه در بعض آيات صفت بيت واقع شده است، مثل‌؛
(«جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ‌ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاسِ») (خداوند، كعبه- بیت الحرام- را وسيله‌اى براى استوارى و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داده.)
و حرام چنان كه می‌دانيم به معنى محترم است.
كلمه بيت در قرآن در بيوت مردم و حشرات و چادر و غيره بكار رفته است مثل‌:
(«وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ‌ بُيُوتاً») (و خدا براى شما از خانه‌هايتان محلّ سكونت و آرامش قرار داد.)
(«وَ أَوْحى‌ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ‌ بُيُوتاً») (و پروردگار تو، به زنبور عسل «وحى» الهام غريزى‌ نمود كه: «از كوه‌ها و درختان و داربست‌هايى كه مردم مى‌سازند، خانه‌هايى برگزين.)
(«كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ‌ بَيْتاً») (مَثَل عنكبوت است كه خانه‌اى براى خود انتخاب كرده.)
(«وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ‌ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى‌ وَ أْتُوا الْبُيُوتَ‌ مِنْ أَبْوابِها») (و كار نيک، آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شويد آن چنان كه در جاهلیت در حال احرام مرسوم بود؛ بلكه نيكى اين است كه پرهيزگار باشيد. و از در خانه‌ها وارد شويد و تقوا پيشه كنيد، تا رستگار گرديد.)
اهل تفسير گفته‌اند: در جاهليّت اشخاص محرم مادامی كه در حال احرام بودند به منازل خود نقبى زده و از آن داخل می‌شدند و آن را كار خوب مى‌پنداشتند، در مجمع البيان آن را از ابی جارود از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل كرده است.
بنابراين، آيه می‌گويد خوبى آن نيست كه بخانه‌ها از عقب آن‌ها در آیيد بلكه خوبى در تقوى است و به منازل از درهاى آن‌ها در آیيد.
و در وجه ربط ما بعد آيه با ما قبل آن كه می‌گويد (يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ) (درباره «هلال‌هاى ماه» از تو سؤال مى‌كنند؛ بگو: «آن‌ها، بيان اوقات و تقويم طبيعى براى نظام زندگى مردم و تعيين وقت حج است».) گفته‌اند: چون در ما قبل از حجّ ياد شده بدان مناسبت اين عادت بد ذكر و ردّ آن تذكّر داده شده است.
در اخبار اهل بیت (علیهم‌السلام) كه در تفسیر عیاشی و غيره نقل شده‌ (وَ أْتُوا الْبُيُوتَ‌ مِنْ أَبْوابِها) باتيان امور از وجوه شرعى معنى شده و نيز نقل شده: «آلُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ أَبْوَابُ اللَّهِ وَ سَبِيلُهُ وَ الدُّعَاةُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْقَادَةُ إِلَيْهَا وَ الْأَدِلَّاءُ عَلَيْهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيمَةِ.»
ناگفته نماند از اين كه نقل شد: بيت به معنى مسكن است خواه از سنگ باشد يا پارچه و از اين كه در معنى «دار» می‌گويند: محلّى است‌ كه جامع بناء و عرصه است. روشن می‌گردد كه ترجمه صحيح بيت، اطاق و ترجمه «دار» خانه است، اطلاقات قرآن نيز از اين قرار است، چنان كه با مراجعه به المعجم المفهرس واضح می‌گردد.
(«إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ‌ الْبَيْتِ‌») (خداوند فقط مى‌خواهد پليدى گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاک سازد.) درباره اين آيه به «اهل» رجوع شود.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۱، ص۲۴۸.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۱۵۱.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۲، ص۱۹۲.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۲۱۶.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۱۵۱.    
۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۱.    
۷. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۱۵۱.    
۸. بقره/سوره۲، آیه۱۵۸.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۳۸۶.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۵۸۰.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۴۰.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۱۳۱.    
۱۳. نمل/سوره۲۷، آیه۵۲.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۷۵.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۳۵.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۵۵.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۲۳.    
۱۸. فرقان/سوره۲۵، آیه۶۴.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۶۵.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۴۰.    
۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۳۲.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۷۹.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۲۲۳.    
۲۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۲۱۶.    
۲۵. فیروز آبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۱، ص۱۴۴.    
۲۶. ابن اثیر، مجدالدین، النهایه فی غریب الحدیث والاثر، ج۱، ص۱۷۱.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۷۹.    
۲۸. زمخشری، جار الله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۳، ص۲۹۲.    
۲۹. زمخشری، جار الله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۳، ص۲۹۲.    
۳۰. نساء/سوره۴، آیه۸۱.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۹۱.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۱۸.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۲۵.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۲۴.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۲۵۵.    
۳۶. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۱۵۲.    
۳۷. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۲۱۶.    
۳۸. ابن اثیر، مجدالدین، النهایه فی غریب الحدیث والاثر، ج۱، ص۱۷۰.    
۳۹. جوهری، ابونصر، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة‌، ج۱، ص۲۴۵.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۲۴.    
۴۱. نساء/سوره۴، آیه۱۰۸.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۷۴.    
۴۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۱۱۸.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۶۴.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۳۶.    
۴۶. یونس/سوره۱۰، آیه۵۰.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۷۴.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۱۰۷.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۷۴.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۳۰۹.    
۵۱. نمل/سوره۲۷، آیه۴۹.    
۵۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۷۴.    
۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۳۴.    
۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۵۴.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۲۲.    
۵۶. حج/سوره۲۲، آیه۲۹.    
۵۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۳۵.    
۵۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۷۱.    
۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۵۲۴.    
۶۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۳۰.    
۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۲۰۶.    
۶۲. حج/سوره۲۲، آیه۳۳.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۳۰.    
۶۴. راغب اصفهانی، حسین، مفردات، دار القلم، ص۵۴۵.    
۶۵. مائده/سوره۵، آیه۹۷.    
۶۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۲۴.    
۶۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۶، ص۱۴۱.    
۶۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۶، ص۲۰۷.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۸۱.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۷، ص۱۸۶.    
۷۱. نحل/سوره۱۶، آیه۸۰.    
۷۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۷۶.    
۷۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۳۱۳.    
۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۴۵۴.    
۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۸۱.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۲۴.    
۷۷. نحل/سوره۱۶، آیه۶۸.    
۷۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۷۴.    
۷۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۹۲.    
۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۴۲۳.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۷۳.    
۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۹.    
۸۳. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۱.    
۸۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۰۱.    
۸۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۳۰.    
۸۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۱۹۳.    
۸۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۴۶.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۶۱.    
۸۹. بقره/سوره۲، آیه۱۸۹.    
۹۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۹.    
۹۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۵۶.    
۹۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۸۱.    
۹۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۰۸.    
۹۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۲۷.    
۹۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۰۹.    
۹۶. بقره/سوره۲، آیه۱۸۹.    
۹۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۹.    
۹۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۵۵.    
۹۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۷۹.    
۱۰۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۰۸.    
۱۰۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۲۷.    
۱۰۲. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی‌، ج۱، ص۸۶.    
۱۰۳. فیروز آبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۱، ص۱۴۴.    
۱۰۴. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۱۰۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۲۲.    
۱۰۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۰۹.    
۱۰۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۴۶۱.    
۱۰۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۸.    
۱۰۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۱۰۷.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بیت»، ج۱، ص۲۴۸.    






جعبه ابزار