بیت‌الحرام خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیت الحرام، کعبه یا خانه خدا در شهر مکه. واژه بیت همراه با الف و لام عهد به سبب کاربردِ زیاد کلمه، نام خاص کعبه شده است.(زمخشری ، ج ۱، ص ۱۸۴ـ۱۸۵؛ ابن جوزی ، ج ۱، ص ۱۴۱) پیش از اسلام، این واژه در سخنِ مردم به همین معنی به کار می رفته، از جمله در گفته مشهور عبدالمطلّب خطاب به ابرهه آمده است: اِنّی اَنَا رَبُّ الاء بِلِ و اِنَّ لِلْبَیْتِ رَبّاً سَیَمْنَعُهُ.(ابن هشام، قسم ۱، ص ۵۰)نیز در معلّقة معروف زهیربن ابی سَلمی بدان سوگند یاد شده است.(طلعت ، ص ۲۳؛ نمونه هایی دیگر از کاربرد «البیت »، «ربّالبیت » و «بیت اللّه » ابن اسحاق ، ص ۱۲ـ۱۳، ۲۳ـ۲۴؛ ابن هشام ، قسم ۱، ص ۱۱۵، ۱۷۵، ۲۷۳ـ۲۷۴)
این واژه در نخستین آیات مکّی قرآن به صورت «ه'ذَا البَیْتِ» (قریش: ۳) و در آیات مدنی شش بار به صورت «البیت » (بقره : ۱۲۵، ۱۲۷، ۱۵۸؛ آل عمران : ۹۷؛ انفال :۳۵؛ حج :۲۶) و دوباربا وصفِ العَتِیق (حج : ۲۹، ۳۳) و در آخرین آیات مدنی دوبار با وصفِ الحَرام (مائده : ۲، ۹۷) آمده است. مراد ازتمامی این صورتها، و نیز منظور از «بَیْتِکَ المُحَرَّم » (ابراهیم : ۳۷) و «بَیْتی » (بقره : ۱۲۵؛ حج : ۲۶) خانة کعبه است که
آن را پیش و پس از اسلام بیت اللّه نیز خوانده اند. برخی منظور از «البَیت المَعمور» (طور:۴) را نیز خانه کعبه دانسته اند. (بیت المعمور؛ درباره تاریخچه بنای کعبه پیش وپس از اسلام ، تغییرات و احکام و آداب فقهی کعبه ، مسجدالحرام، حج)
بنابر آیات قرآن، ابراهیم و فرزندش اسماعیل علیهماالسلام این خانه را در مکان فعلی ساخته اند.(بقره : ۱۲۷؛ حج :۲۶) این نخستین خانه ای است که برای مردمان بنا نهاده شده، (آل عمران : ۹۶) و خداوند آن را مکان امن، محلّ اجتماع مردمان و مایه قوام ایشان قرار داده است.(بقره :۱۲۵؛ مائده :۹۷) بر مردمان توانا و توانگر فرض است که آن را زیارت و برگردِ آن طواف کنند.(آل عمران : ۹۶؛ حج : ۲۹).
بیت الحرام، پیش از اسلام و مقارن آن، در میان مشرکان از احترام بسیاری برخوردار بوده است و ایشان نیز آن را خانه خدا می دانسته اند و در حرم مکه مجرمان را تعقیب و قصاص نمی کرده اند.(هوّاری ، ج ۱، ص ۱۴۴) امن بودن بیت الحرام و ایمنی افرادی که وارد بیت الحرام می شوند. (بقره:۱۲۶؛ آل عمران: ۹۷) موضوع بحث فقیهان و مفسران بوده است.(شریف رضی ، ص ۱۸۷ـ ۱۹۳) آنچنان که در سخن امام صادق علیه السلام خطاب به ابوحنیفه آمده است ، این ایمنی تکوینی نیست؛ چرا که بسیاری در این مکان از کشته شدن در امان نمانده اند،(احمد طبرسی، ج ۲، ص ۳۶۰ـ۳۶۱)، اما همواره درباره امنیت حیوانات و پرندگان در آنجا سخنان اغراق آمیز گفته اند.(طوسی ، ج ۴، ص ۳۲) درباره ایمنی تشریعی نیز فتوای فقیهان امامیه و ابوحنیفه ـ به عکس شافعی ـ آن است که در محدوده حرم، احکام حدّ و تعزیر و قصاص نفس جاری نمی شود، بلکه بر مجرم سخت می گیرند تا از آنجا خارج شود.(فاضل مقداد، ج ۱، ص ۲۶۲ـ۲۶۳) قرطبی (ج ۲، ص ۱۱۱) با ردّ فتوای ابوحنیفه این حکم را به دلیل جمله جَعَلْنا البَیتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَاَمْناً منحصر به داخل بیت الحرام می داند، اما فخررازی (ج ۴، ص ۵۰) با ذکر شواهدی، مراد از «البیت » در این آیه را تمامی حرم مکه می داند.
درباره وجه توصیفِ کعبه به «البیت الحرام » آمده است که ورود مشرکان به آنجا و پاره ای اعمال در آنجا که در دیگر مکانها جایز است ، حرام می باشد. صید حیوانات و قطع درختانش نیز حرام است و شرافت و حرمت بسیار دارد.(فضل طبرسی ، ج ۱، ص ۳۸۲، ج ۳، ص ۲۳۹،۳۸۱، ج ۷، ص ۱۳۰) از میان این نظریات، نظر اخیر مقبولتر و مشهورتر است.(طباطبائی، ذیل مائده: ۲، ۹۷) درباره «البیت العتیق » نیز گفته اند: خانه ای قدیمی است که از طوفان نوح در امان مانده است، از سیطره جبّاران خارج است، هیچکس مالک آن نیست، هیچ مخلوقی مدعی آن نیست، در عام الفیل از تجاوز حبشیان در امان مانده است و خانه ای شریف و اصیل است.(زمخشری، ج ۳، ص ۱۵۳ـ۱۵۴؛ ابن درید، ج ۱، ص ۴۰۲؛ ابن فارس، ج ۳، ص ۴۴۱؛ ابن فارس، ۱۴۰۴، ج ۴، ص ۲۲۰؛ اسدی مکّی ، ص ۱۱ـ ۱۲) با اینهمه ، اغلب مفسران معاصر همچون طباطبائی، مغنیه، مراغی ، قاسمی و حجازی (ذیل حج:۲۲،۳۳) تعبیر «البیت العتیق » را به معنای خانة قدیم دانسته و گفته های دیگر را موجّه یا اساساً قابل ذکر ندانسته اند.
(۱) قرآن؛
(۲) سیرة ابن اسحاق، ابن اسحاق، ، چاپ محمد حمیدالله، قونیه ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱؛
(۳) زادالمسیرفی علوم التفسیر،ابن جوزی، ، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴؛
(۴) کتاب جمهرة اللغة، ابن درید، چاپ رمزی منیر بعلبکی، بیروت ۱۹۸۷؛
(۵) مجمل اللغة، ابن فارس، چاپ هادی حسن حمودی، کویت ۱۴۰۵/۱۹۸۵؛
(۶) معجم مقاییس اللغة، ابن فارس، چاپ عبدالسلام محمدهارون، قم ۱۴۰۴؛
(۷) السیرة النبویة، ابن هشام، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت؛
(۸)اخبارالکرام بأخبار المسجدالحرام، احمدبن محمد اسدی مکی، چاپ حافظ غلام مصطفی، بنارس ۱۳۹۶/۱۹۷۶؛
(۹)التفسیرالواضح، محمد محمود حجازی، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳؛
(۱۰)الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمودبن عمر زمخشری، بیروت، چاپ افست قم؛
(۱۱) حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، محمدبن حسین شریف رضی، چاپ محمدرضا آل کاشف الغطاء، بیروت، چاپ افست قم؛
(۱۲)المیزان فی تفسیرالقرآن، محمدحسین طباطبائی، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۴/ ۱۹۷۱ـ۱۹۷۴؛
(۱۳)الاحتجاج، احمدبن علی طبرسی، چاپ محمدباقر موسوی خرسا ، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
(۱۴)مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، فضل بن حسن طبرسی، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛
(۱۵)شرح دیوان زهیربن ابی سلمی، احمد طلعت، بیروت ۱۹۷۰؛
(۱۶)التبیان فی تفسیرالقرآن، محمدبن حسن طوسی، چاپ احمد حبیب قصیرعاملی، بیروت ( بی تا. )؛
(۱۷)کنزالعرفان فی فقه القرآن، مقدادبن عبدالله فاضل مقدا، چاپ محمد باقر بهبودی، چاپ افست تهران ۱۳۸۴ـ ۱۳۸۵؛
(۱۸)التفسیرالکبیر، قاهره، محمدبن عمر فخررازی، چاپ افست تهران؛
(۱۹)تفسیرالقاسمی، المسمی محاسن التأوی، جمال الدین قاسمی، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت ۱۳۹۸/۱۹۷۸؛
(۲۰)الجامع لاحکام القرآن، محمدبن احمد قرطبی، قاهره ۱۳۸۷/ ۱۹۶۷، چاپ افست تهران ۱۳۶۴ ش؛
(۲۱)تفسیرالمراغی، احمدمصطفی مراغی، بیروت ( تاریخ مقدمه ۱۳۶۵ ) ؛
(۲۲)التفسیرالکاشف، محمدجواد مغنیه، بیروت ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱؛
(۲۳)تفسیر کتاب الله العزیز، هودبن مُحکَّم هُوّاری، چاپ بالحاج بن سعید شریفی، بیروت ۱۹۹۰.
