بیمه اجتماعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیمه به اعتبارات مختلف تقسیمات متفاوتی پیدا میکند. مثلًا در یکی از این تقسیمات، به اعتبار ویژگی اجباری بودن و فلسفه و هدف، به خصوصی و اجتماعی تقسیم میشود. بدون تردید فلسفه و هدف پیدایش بیمه‌های اجتماعی با بیمه‌های خصوصی متفاوت است.
هدف بیمه‌های اجتماعی تأمین مصالح عمومی جامعه و ایجاد تعادل نسبی بین طبقات اجتماعی است.
مقصود از بیمه خصوصی تأمین اموال، اشخاص و مسئولیتها از ناحیه بیمه‌گذار و تحصیل سود برای بیمه‌گر است. از منظر تاریخی بیمه اجتماعی به منظور حداقل حمایت از کارگران و مزدبگیران صنایع پدید آمده است.
با پیدایش انقلاب صنعتی، روند حیات اقتصادی بشر دچار تحولی اساسی گردید و با پیشرفت صنعتی، نقش عامل نیروی انسانی به خصوص کارگران در چرخش فعالیتهای صنعتی بیش از پیش آشکار گردید. فقر شدید این قشر و وابستگی زندگی و معیشت آنان به کار و کارخانه، چه بسا موجب اعتصابات کارگری و تحمیل خسارتهای جبرانناپذیر به کارفرمایان میشد. از این رو، مصالح اقتصادی کار فرمایان و پیشرفت اقتصادی کشورهای مغرب زمین، کارفرمایان و دولتها را به سویی هدایت نمود تا برخی از نیازهای ضروری کارگران را تأمین، و امنیت لازم برای خطرات جانی یا مالی ناشی از کار را برای آنان تضمین کنند و در نتیجه بیمه‌های اجتماعی شکل گرفت.
از طرف دیگر کشورهای پیرو نظام سرمایه داری برای مقابله با پیشرفت
کمونیسم، بیمه اجتماعی را تعمیم بخشیده، آن را برای افراد جامعه پیش بینی نمودند. دانشمندان سعی نمودند تا مبانی فلسفی بیمه‌های اجتماعی را در قلمرو حیات اجتماعی و اقتصادی یافته و بیان نمایند. برخی از آنان، اساس بیمه‌های اجتماعی را تضمین دانستهاند و گفتهاند کارگرانی که ایام جوانی خویش را برای کارفرمایان خود کار میکنند، از این حق برخوردارند که در برابر خطرات مختلف به ویژه خطر بیکاری و درماندگی، تضمین شوند. بعضی دیگر از آنان، مبنای بیمه‌های اجتماعی را همبستگی اجتماعی دانستهاند، زیرا افراد جامعه انسانی به مانند اندام انسان هستند که در سایه عملکرد همه آنها امکان انتفاع هر جزء ممکن میشود، لذا باید به یکدیگر خدمت متقابل نمایند.
بدون تردید بیمه‌های اجتماعی بر اساس تعاون و همبستگی اجتماعی و کمک به زیان دیدگان شکل گرفته، ولی این همبستگی ریشه در فطرت انسان دارد و تعالیم ادیان الهی نیز در شکوفایی این گرایش فطری، بسیار مؤثر بوده است. روند تکاملی تعاون و همبستگی اجتماعی، امروزه بهصورت «بیمه اجتماعی» متبلور شده است که بهوسیله دولت و تحت نظام قانونی ویژهای اداره میشود و در کشور ما سازمان تأمین اجتماعی، بیمه اجتماعی را بهصورت نهادینه شده عینیّت بخشیده است.
در این نوع از بیمه، دولت از آسیب پذیران و کارگران در برابر بعضی از خطرهای احتمالی و حوادثی چون بیماری، از کارافتادگی، پیری، بازنشستگی، بیکاری و فوت حمایت میکند.
خدمات حمایتی بیمه شدگان غالباً رایگان و بلاعوض یا با پرداخت بخش اندکی از حق بیمه به وسیله بیمه شده انجام میپذیرد. چنانچه وجهی پرداخت گردد، وجوه به صندوق دولت واریز میگردد و در مصارف عمومی به ویژه جبران خسارت زیان دیدگان و مشمولان طرح بیمه اجتماعی هزینه میشود. در کشور ایران براساس ماده ۲۱ لایحه قانون بیمه‌های اجتماعی، حق بیمه به میزان ۱۸% درصد دستمزد است که ۵% درصد آن به عهده کارگر و ۱۳% درصد آن به عهده کارفرما خواهد بود.
اگر چه در برخی از کشورها، بیمه اجتماعی در مورد همه طبقات اجرا میگردد، ولی در اغلب کشورها، طبقات تحت پوشش بیمه اجتماعی عبارتاند از: ۱. مزد بگیران (بخش غیر دولتی)
۲. کارگران
۳. زنها و بچههایی که نفقه آنها به عهده مشمولین بیمه است ۴. بیکاران اعم از اینکه نتوانند کار کنند یا نتوانند کار بهدست آورند.
خطرهای مربوط به بیمه‌های اجتماعی از تنوع و تکثر فراوانی برخوردارند که در یک جمع بندی آنها را میتوان در موارد زیر خلاصه نمود:
خطر شغلی
خطر اقتصادی
خطر زندگی
مانند بیماریهای شغلی و حوادث ناشی از شغل و کار.
مانند بیکاریهای غیر ارادی.
مانند بیماریها، حوادث خارج کار، پیری، از کار افتادگی، مخارج ازدواج، زایمان، حضانت اطفال و مخارج مربوط به فوت.
در بیمه‌های اجتماعی، بیمه‌گر همواره دولت است و پرداخت کننده وجه بیمه، دولت، کارفرما و کارگران هستند که هریک سهم خویش را از حق بیمه پرداخت میکنند. در این نوع از بیمه، معمولًا کارفرما بیمه‌گذار است که بر اساس قانون، کارگران خویش را تحت پوشش بیمه قرار میدهد و در نتیجه آنها از حقوق ناشی از بیمه اجتماعی بهرهمند خواهند شد.
اجباری بودن
وجود رابطه با کار
رژیم مالی ناشی از قانون
هدف اجتماعی
بیمه‌های اجتماعی اجباری هستند یعنی اراده و خواست بیمه شده در آن، دخالت جدی ندارد. در این نوع بیمه، طبقاتی از جامعه بر اساس قانون، تحت پوشش بیمه اجتماعی قرار میگیرند. دخالت آمرانه دولت در مناسبات بین کارگر و کار فرما، زمینه شکلگیری این ویژگی را در بیمه‌های اجتماعی فراهم میآورد. البته اثبات این ویژگی برای بیمه اجتماعی به معنای نفی آن از همه انواع بیمه‌های خصوصی نیست، زیرا برخی از بیمه‌های خصوصی مانند بیمه مسئولیت حوادث ناشی از وسائط نقلیه نیز اجباری میباشد.
این نوع از بیمه در ارتباط با مسئله کار، به وجود آمده و همواره ارتباط خویش را با آن حفظ کرده است.
در بیمه‌های اجتماعی رژیم مالی از ناحیه قانونگذار تعیین میشود. قانونگذاران معمولًا، کارفرما، کارگر و دولت را تأمین کننده منابع مالی تأمین اجتماعی معرفی میکنند. بنابراین تعهد مربوط به پرداخت اقساط بیمه، ناشی از قرارداد بیمه نمیباشد و اصولًا رابطهای با ارزش خطر ندارد، بلکه تنها با اراده قانونگذار، تعهدات تعیین میگردد.
هدف در بیمه اجتماعی تعدیل شکاف طبقاتی از طریق توزیع تعهدات مربوط به ارائه خدمات بیمهای است، لذا باید هدف آن را اجتماعی به شمار آورد.
بررسی مبانی بیمه در اسلام، ص۵۵-۵۸.
