• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تئوفیل بن توما

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تِئوفیلِ بْنِ توما (د ۱۶۹ق/۸۷۵ م)، منجـم، مترجـم یونانی به سریانی، تاریخ‌نگار و متکلم مارونی‌مذهب اهل رُها (ه‌ م) بود.


نامش را تیوفیلی،
[۱] ۲۴۹، ابن ندیم، الفهرست، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
توفیل،
[۲] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۱۹، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
[۳] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
ثوفیل،
[۴] قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
ثاوفیل
[۵] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۴۱، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
[۶] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۹۸، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
و گاه حتی نوفل نیز ضبط کرده‌اند.

از زندگانی او همین اندک را می‌دانیم که در رها زاده شد و در همین شهر به فراگیری ادبیات، دروس حکمت و نیز زبان یونانی پرداخت.
[۷] شیخو، لویس، ج۱، ص۱۴۱، علماء النصرانیة فی الاسلام، بیروت، ۱۹۸۳م.


تئوفیل از اواخـر روزگار بنی امیه در حرفۀ تنجیم ــ که آن را ملکه یا عروس دانشها می‌دانست ــ نامور شد،
[۸] ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۵۹۹.
تا آن‌جا که در روزگار بنی عباس در بنای شهر بغداد در زمرۀ پیشگویان طرف مشورت منصور قرار گرفت و با برخی از پیشگویی‌های موفق خود، به ریاست اختربینان مهدی عباسی (حک‌ ۱۵۸-۱۶۹ق/۷۷۵-۷۸۵م) رسید
[۹] قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
[۱۰] نالینو، ک آ، ج۱، ص۲۲۰، علم الفلک، رم، ۱۹۱۱م.
او مشاور نظامی مهدی نیز بود.
برخی از آموزه‌ها و پیشگویی‌های او در آثار مؤلفان بعدی همچون سهل بن بشر ، قصرانی و ابن ابی الرجال نقل شده است،
[۱۱] جاحظ، عمرو، الحیوان، ج۴، ص۲۷-۲۸،به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
[۱۲] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
[۱۳] ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۵۹۶.
[۱۴] ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۵۹۹.
همچنان که بیزانسیان نیز از برخی از آثـار او ــ بعضاً از طریق شاگرد یا همکارش استفانوس فیلسوف (د پس از ۸۰۰ م) ــ استفاده کرده‌اند.

به گفتۀ ابن عبری
[۱۵] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
تئوفیل ۲۰ روز پیش از فوت مهدی و در حدود ۹۰ سالگی درگذشت.
[۱۶] قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.


۱.سالنامه‌ای از تاریخ جهان
[۱۷] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
که بر جای نمانده، و ظاهراً استنادات ابن‌عبری
[۱۸] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۹۸، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
به همین اثر است؛
۲. کتابی در صنعت کیمیا
[۱۹] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۵۴، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.

۳.کتابی در اختربینی نظامی؛
۴. ترجمۀ سوفسطیقای ارسطو
[۲۰] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۴۹، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
[۲۱] حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.
[۲۲] حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، ج۱، ص۴۷، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.

۵.احتمالاً ترجمۀ بخشی از ایلیاد و ادیسۀ هُمر در رثای سقوط و ویرانی شهر ایلیون، که ابن‌عبری آن را فصیح خوانده است.
[۲۳] ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
باید به این نکته اشاره کرد که از هیچ‌یک از این آثار نسخه‌ای برجا نمانده است.
پدر تئوفیل که نامش به صورت‌های تاوما
[۲۴] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۴، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
و ثوما
[۲۵] قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
هم آمده، از دانشمندان و متکلمان مسیحی و مترجم آثار یونانی بوده است، از جمله بخشی از کتاب کیف یتعرف الانسان ذنوبه و عیوبه اثر جالینوس را از یونانی به سریانی برای حنین بن اسحاق (ه‌ م) ترجمه کرد.
[۲۶] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۴، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
[۲۷] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۹۱، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
[۲۸] حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، ج۱، ص۵۹، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.
[۲۹] قفطی، علی، ج۱، ص۱۳۱، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.


(۱) ابن خلدون، العبر.
(۲) ابن عبری، غریغوریوس، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
(۳) ابن ندیم، الفهرست، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
(۴) جاحظ، عمرو، الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
(۵) حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.
(۶) شیخو، لویس، علماء النصرانیة فی الاسلام، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۷) قفطی، علی، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
(۸) نالینو، ک آ، علم الفلک، رم، ۱۹۱۱م.

۱. ↑ ۲۴۹، ابن ندیم، الفهرست، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
۲. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۱۹، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۳. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۴. ↑ قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
۵. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۴۱، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۶. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۹۸، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۷. ↑ شیخو، لویس، ج۱، ص۱۴۱، علماء النصرانیة فی الاسلام، بیروت، ۱۹۸۳م.
۸. ↑ ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۵۹۹.
۹. ↑ قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
۱۰. ↑ نالینو، ک آ، ج۱، ص۲۲۰، علم الفلک، رم، ۱۹۱۱م.
۱۱. ↑ جاحظ، عمرو، الحیوان، ج۴، ص۲۷-۲۸،به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
۱۲. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۱۳. ↑ ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۵۹۶.
۱۴. ↑ ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۵۹۹.
۱۵. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۱۶. ↑ قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
۱۷. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۱۸. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۹۸، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۱۹. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۵۴، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
۲۰. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۴۹، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
۲۱. ↑ حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.
۲۲. ↑ حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، ج۱، ص۴۷، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.
۲۳. ↑ ابن عبری، غریغوریوس، ج۱، ص۲۲۰، مختصر تاریخ الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
۲۴. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۴، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
۲۵. ↑ قفطی، علی، ج۱، ص۱۰۹، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
۲۶. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۴، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
۲۷. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۹۱، به کوشش فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
۲۸. ↑ حنین بن اسحاق، رسالة الی علی بن یحیی فی ذکر ماترجم من کتب جالینوس، ج۱، ص۵۹، به کوشش مهدی محقق، تهران، ۱۳۷۹ش.
۲۹. ↑ قفطی، علی، ج۱، ص۱۳۱، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تئوفیل بن توما»، ج۱۶، ص۶۲۵۹.    



جعبه ابزار