• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاج‌العلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تاج العُلی ' عَلَوی، اشرف بن اَعَزّ/ اَغَرّ، نَسَب شناس، عالم ، شاعر و مفسر شیعی در قرن ششم و هفتم می‌باشد.


لقب وی در منابع تاج العُلاء، هم ضبط شده است.
[۱] ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۲] امین، ج۳، ص۴۶۰.
[۳] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
[۴] علینقی منزوی، فهرس اعلام الذریعة الی تصانیف الشیعة، ذیل «تاج العلی»، تهران ۱۳۷۷ش.


نسب او با چندین واسطه به امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌رسد؛ بدین سبب او را حسنی و علوی خوانده اند.
[۵] عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۵، ج ۱، قم ۱۴۱۷.


ولادت او را در ۴۸۲ در رمْله
[۶] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
[۷] ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
و در برخی منابع ۴۹۷ در حُمران، مکانی بین مکه و مدینه ، ذکر کرده اند.
[۸] محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۹] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.


اصل او از کوفه است.

اما به سبب مهاجرت نیاکانش به رمله ، به رملی و به علت سکونتش در حلب ، به حلبی شهرت یافته است.

برخی، کنیه او را ابن ناقله ذکر کرده اند.
[۱۰] محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۱] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.


یحیی بن ابی طی ، مورخ شیعی و شاگرد تاج العلی، شرح حال او را در کتاب تاریخ خود ــ که اکنون موجود نیست ــ آورده بوده است و ذهبی و صفدی نیز شرح حال تاج العلی را از تاریخ ابن ابی طی نقل کرده اند
[۱۲] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۳] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.


تاج العلی مسند ترمذی را در مکه نزد ابوالفتح کُرّوخی استماع کرد و از ابن فضلان طرسوسی و اسامة بن مرشدبن مُنْقِذ نیز حدیث شنید
[۱۴] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
[۱۵] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.


در شرح حال تاج العلی، بنا به ادعای خود وی، آمده است که مجمل اللغة ابن فارس را نزد علی بن عبدالعزیز صوری کنانی و خطبه مقامات حریری را نزد مؤلف و کتاب ابن فحام در قراءات هفت ‌ ‌گانه را نزد خود او خواند؛ ولی برخی این ادعا را نپذیرفته و به او نسبت دروغ داده اند.
[۱۶] ابن حجرعسقلانی ،لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۱۷] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
در مقابل، برخی شیعه بودنِ تاج العلی را موجب اصلیِ نسبت دادن دروغ به او و نفی اظهاراتش دانسته اند
[۱۸] امین، ج۳، ص۴۶۰.


تاج العلی در زندگانی طولانی خود به مناطق مختلفی، از جمله اندلس و مصر و آذربایجان ، سفر کرد.

وی به علت هجو ابن شیخ السّلامیه، وزیرِ حاکمِ شهر آمِد، در ۶۰۶ به زندان افتاد، اما با شفاعت ملک ظاهر ایّوبی حاکم حلب و وزیر او، نظام الدین بن حسین، از زندان آزاد شد،
[۱۹] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۸، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
[۲۰] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۲۱] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
سپس به حلب رفت و در آن‌جا ساکن شد و حاکم حلب برای او مقرری تعیین کرد.
[۲۲] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.


چون تاج العلی به بیماری چشم مبتلا بود، صفدی شرح حال او را در کتاب نَکْتُ الهِمْیان فی نُکَت العُمْیان
[۲۳] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
در شمار نابینایان آورده است.

ابن ابی طی از تاج العلی، نهج البلاغه و بسیاری از اشعار وی را فرا گرفت، اما تاج العلی به جهت تقیه به او اجازه نسخه برداری از اشعار و دیگر آثارش را نداد.
[۲۴] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
تاج العلی در ۶۱۰ در حلب درگذشت
[۲۵] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.


بیشتر شرح حال نویسان، تاج العلی را در حفظ اخبار و احادیث و فضل و ادب ستوده اند، اما برخی به گفته‌ها و نقلهای او اعتماد نکرده اند.
[۲۶] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۹، ص۲۶۸، ج ۹، چاپ یوسف فان إس، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۲۷] عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۶، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
ابن عدیم و عماد اصفهانی از تاج العلی اشعاری نقل کرده اند.
[۲۸] محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۹] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۹ـ۴۳۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.


ظاهراً هیچیک از تألیفات او موجود نیست. نام برخی از آثار وی که شاگردش ابن ابی طی نقل کرده، چنین است: کتاب نکت الانباء (یا نکت الابناء)؛ کتاب جَنَّة الناظروجُنَّة المناظر، پنج جلد در تفسیر صد آیه و صد حدیث ؛ کتاب فی تحقیق غیبة المنتظر و ماجاءفیهاعن النّبی (صلی الله علیه وآله ) و عن الائمة و وجوب الایمان بها؛ و شرح القصیدة البائیة سید حمیری
[۳۰] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
[۳۱] امین، ج۳، ص۴۶۱.
[۳۲] ابن حجرعسقلانی ،لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۳۳] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۳۴] آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۵، ص۱۶۰..


(۱) آقابزرگ طهرانی ،الذریعه .
(۲) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
(۳) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
(۴) امین.
(۵) محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۶) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۹، چاپ یوسف فان إس، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۷) خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
(۸) عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
(۹) محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۱۰) علینقی منزوی، فهرس اعلام الذریعة الی تصانیف الشیعة، تهران ۱۳۷۷ش.

۱. ↑ ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۲. ↑ امین، ج۳، ص۴۶۰.
۳. ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۴. ↑ علینقی منزوی، فهرس اعلام الذریعة الی تصانیف الشیعة، ذیل «تاج العلی»، تهران ۱۳۷۷ش.
۵. ↑ عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۵، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
۶. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۷. ↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۸. ↑ محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۹. ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۱۰. ↑ محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۱۱. ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۱۲. ↑ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۳. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۱۴. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۱۵. ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۱۶. ↑ ابن حجرعسقلانی ،لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۱۷. ↑ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۸. ↑ امین، ج۳، ص۴۶۰.
۱۹. ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۸، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۲۰. ↑ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۱. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۲۲. ↑ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۳. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۲۴. ↑ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۵. ↑ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۶. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۹، ص۲۶۸، ج ۹، چاپ یوسف فان إس، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۲۷. ↑ عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۶، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
۲۸. ↑ محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۲۹. ↑ ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۹ـ۴۳۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۳۰. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۳۱. ↑ امین، ج۳، ص۴۶۱.
۳۲. ↑ ابن حجرعسقلانی ،لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۳۳. ↑ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۳۴. ↑ آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۵، ص۱۶۰..


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاج العلی»، شماره۳۰۲۳.    



جعبه ابزار