تاریخ مغول خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ مغول، کتابی تاریخی به فارسی تألیف عباس اقبالِ آشتیانی می باشد. این کتاب مشتمل است بر تاریخ ایران از ابتدای حمله چنگیزخان (اوایل قرن هفتم ) تا تأسیس دولت تیموری (نیمه دوم قرن نهم ) و ظاهراً جلد نخستِ تاریخی است که بنا بوده مؤلف از استیلای مغول تا اعلان مشروطیت بنویسد.(اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، چاپ ۱۳۴۱ش، ص۱۷-۱۸ )
تاریخ مغول یک مقدمه و نُه فصل دارد، بدین ترتیب: فصل اول، جغرافیای تاریخی آسیای مرکزی و شرقی، طوایف ترک و مغول و مختصری در باره حکومت خوارزمشاهیان در شرق؛ فصل دوم، ظهور چنگیز و چگونگی قدرت گرفتن و یورش او به شرق ایران و فروپاشی حکومت خوارزمشاهیان؛ فصل سوم، تحلیل انگیزه چنگیز در یورش به ایران، آداب و رسوم مغولان و شرح برخی از کلمات و اصطلاحات آنان؛ فصل چهارم تا پایان فصل هفتم، شرح رویدادهای تاریخی ایران در دوره ایلخانان؛ فصل هشتم، ذکر حکومتهای محلی ایران در این دوره همچون مظفریان، چوپانیان، ملوک شبانکاره و جلایریان؛ فصل نهم، بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی ایران در دوره ایلخانان می‌باشد.
اقبال آشتیانی این کتاب را با روشی علمی تألیف کرده و به همه جوانب تاریخ ایران در این دوره، اعم از جنبه های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی، به شیوه ای تحلیلی توجه نموده و علل و عوامل رویدادها را بیان کرده است. وی ــ برخلاف مورخان پیشین که رویدادهای تاریخ ایران را همراه با وقایع سایر مناطق زیر سلطه مغول ذکر کرده اند ــ کوشیده است که تنها به شرح وقایع این سرزمین یا رخدادهایی بپردازد که به تاریخ ایران نیز مربوط می شوند.( تاریخ مغول: از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، ص۱۲)
تاریخ مغول در مقایسه با بخش تاریخ مغولِ تاریخ مفصّل ایران، تألیف اقبال آشتیانی، در بعضی موارد مفصّلتر و با جزئیات بیشتر (تاریخ مغول، ص ۴۸۰ـ۵۵۳؛ تاریخ مفصل ایران ۱۳۷۰ش ، ص ۶۰۹ـ۶۱۴) و در پاره ای موارد کاملتر از آن است.( تاریخ مغول: از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، ص۱۴-۸، ۱۳۶۴ش ؛ تاریخ مغول، ص ۴۱۳ـ ۴۱۵،۱۳۷۰ش)گاه نیز مطالب دو کتاب مشابه یکدیگر است.( تاریخ مغول، ص ۵۶۲ ـ۵۶۳؛ تاریخ مفصل ایران ، ص۶۱۸ـ ۶۱۹)
تاریخ مغول نخستین بار در ۱۳۱۲ ش در تهران، و در ۱۳۴۱ش نیز با مقدمه ایرج افشار در تهران منتشر شد. چاپ‌های بعدی این کتاب در۱۳۴۷، ۱۳۵۶ و ۱۳۶۴ش بوده است که در چاپ اخیر، شرحی در باره اصطلاحات آق ، قرا ، گوی و قزل ، نوشته فیروز منصوری، به آن افزوده شده است.( تاریخ مغول: از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، ص۵۰-۱۵ )
منابع :
(۱) عباس اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، تهران ۱۳۴۱ ش؛
(۲) عباس اقبال آشتیانی، تاریخ مغول: از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، تهران ۱۳۶۴ ش؛
(۳) عباس اقبال آشتیانی، تاریخ مفصل ایران: از صدر اسلام تا انقراض قاجاریّه، چاپ محمد دبیرسیاقی، در حسن پیرنیا، تاریخ ایران: از آغاز تا انقراض ساسانیان، تهران ۱۳۷۰ ش، خانبابا مشا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۲ ش.
