• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخ یزد (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



«تاریخ یزد»، کتابی است به زبان فارسی در تاریخ و جغرافیای شهر یزد در قرن نهم هجری، نوشته جعفر بن محمد بن حسن یزدی.
مؤلف، این کتاب را در ۸۴۵ ق. و به نام ضیاءالدین مسعود، از وزرای یزد، نوشته است.



کتاب، مشتمل است بر توضیح احسان یارشاطر، فهرست مطالب، مقدمه مصحح؛ آقای ایرج افشار، مقدمه مولف و ده قسم به همراه بخش تعلیقات و توضحیات.


این اثر، قدیم‌ترین نوشته مدون درباره شهر یزد است که تاکنون شناخته شده و حاوی اطلاعات مهمی درباره آثار تاریخی و فرمانروایان یزد و مناطق مجاور آن است.
شهر یزد در روزگار مولف آبادان و از اعتبار و اهمیت خاص برخوردار بود و مدارس متعدد داشت. فرمانروای شهر در آن وقت امیر جلال الدین چقماق از امیران نامور عصر تیموری بود که روزگاری در رکاب تیمور می‌جنگید و سرانجام به حکمرانی یزد منصوب شد. او در آبادانی یزد کوشش‌ها کرد و عمارات بسیار از خود برجای نهاد که جعفری به بیشتر آن‌ها در تاریخ یزد و نیز د ر تاریخ کبیر خود اشاره کرده است.
در مقدمه، مولف اشاره می‌کند که پس از تالیف تاریخ کبیر به نگارش این اثر پرداخته و سرانجام آن را به ضیاءالدین مسعود اهدا کرده است.

۲.۱ - فهرست ابواب کتاب

او پس از مطالبی در وصف یزد، فهرست ابواب کتاب را به این شرح آورده است:
قسم اول، تاریخ ادوار پیشین یزد و ساختن شهر به دست اسکندر ذوالقرنین ،، قسم دوم ذکر پادشاهان ایران قدیم و تبدیل کردن شهر کثه به یزد به دست یزدگرد ساسانی، قسم سوم در ذکر عماراتی که در زمان بنی امیه و بنی عباس و ابومسلم و یعقوب لیث و آل سبکتگین ساخته شده است، قسم چهارم درباره سپردن حکومت یزد از جانب سلطان طغرل سلجوقی به علاءالدوله گرشاسب بن فرامرز کالیجار، قسم پنجم در ذکر اتابکان تا زمان سلطان محمد خدابنده و سلطان ابوسعید، قسم ششم در ذکر سلاطین بنی مظفر تا عصر شاه یحیی، قسم هفتم عصر شاهرخ تیموری و آبادانی شهر یزد، قسم هشتم مساجد و منابر و مدارس یزد و بانیان آن‌ها، قسم نهم باغستان‌های یزد و محلاتی که در باغستان‌ها و حومه شهر واقع است و قسم دهم در ذکر آب‌ها، قنات‌ها و چاه‌های آب سرد و بانیان آن‌ها.
در این کتاب اطلاعات دست اول راجع به شهر یزد در ادوار گوناگون تا عصر مولف مندرج است.

۲.۲ - ویژگی های کتاب

از جمله ویژگی‌های این کتاب ذکر مسیر قنات هاست که در دیگر تاریخ‌های محلی این جزئیات دیده نمی‌شود، و نیز آوردن اشعاری از مؤلف و دیگر گویندگان در وصف بناها که بر کتیبه عمارات نوشته شده بوده است. این اشعار وضع آبادانی یزد را در قرن نهم روشن می‌کند. ذکر تاریخ بنا از دیگر ویژگی‌های این کتاب است. اطلاعاتی که راجع به مدرسه‌ها، مسجدها، باغ‌ها، قنات‌ها و دیگر آثار یزد در این کتاب وجود دارد، مفید و تازه و دقیق است. شاید بتوان گفت بیشتر نویسندگانی که پس از جعفری به نگارش اثری درباره یزد یا اطراف آن دست زده‌اند، کتاب او را در دست داشته و اقتباس‌های وسیعی از آن کرده‌اند. از جمله اینان باید از احمد کاتب، مولف تاریخ جدید یزد نام برد که نام کتاب خود را بر مبنای اثر جعفری تالیف کرد؛ اما در مقدمه با ناسپاسی از وی به بدی یاد کرد.
افزون براین، به دلیل حاکمیت سلسله کاکویه، اتابکان، آل مظفر و والیان تیمور در یزد، اطلاعات دست اولی درباره آنان به دست می‌دهد. تاریخ یزد ماخذ اصلی محمد بن حسین بن علی کاتب در تالیف تاریخ جدید یزد بوده است.


این کتاب را نخستین بار ایرج افشار در ۱۳۳۸ ش در تهران چاپ کرد و در ۱۳۴۳ ش تجدید چاپ شد.
نسخه حاضر در برنامه فهرست مآخذ و مدارک و نیز فهرست اعلام (کسان، جاها، اقوام و سلسله‌ها و قبایل و مذاهب وانساب و کتاب‌ها) و لغات را دربر گرفته است.
[۱] دانشنامه جهان اسلام،افشار،ایرج،ج۶،ص۲۶۰- ۲۶۱.
[۲] فرهنگ آثار ایرانی اسلامی،آل داود،سید علی،ج۲، ص۲۵۲- ۲۵۳.



۱. دانشنامه جهان اسلام،افشار،ایرج،ج۶،ص۲۶۰- ۲۶۱.
۲. فرهنگ آثار ایرانی اسلامی،آل داود،سید علی،ج۲، ص۲۵۲- ۲۵۳.



نرم افزار تاریخ اسلامی ایران،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.



جعبه ابزار