تجربیّات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجربیات، از اصطلاحات بکار رفته در
علم منطق بوده و به قضایایی گفته می‌شود که در پی تکرر مشاهده، در
نفس انسان حکم داده می‌شود.
قضایایی است که در پی تکرر مشاهده، در نفس انسان نسبت به چیزی حالتی پیدا می‌شود که بر اثر آن حکمی صادر می‌کند. از باب نمونه هرگاه ببیند که آهن بر اثر حرارت انبساط پیدا می‌کند و این مشاهده بارها تکرار شود، سرانجام تردید نمی‌کند که هر آهنی بر اثر حرارت منبسط می‌شود. غالب منطق‌دانان پشتوانه
صدق این نوع قضایا را که مبتنی بر
تجربه است، در
حقیقت دو تا قیاسی می‌دانند که در ضمن این حکم وجود دارد. یکی از این قیاس‌ها، یک
قیاس استثنایی است که در آن اتفاقی بودن وقوع این پدیده (در مثال ما انبساط آهن بر اثر حرارت) نفی می‌شود.
۱. اگر حصول انبساط در پی حرارت اتفاقی و بدون علت باشد، همیشگی نخواهد بود.
۲. لکن انبساط آهن در پی حرارت همیشگی است.
۳. حصول انبساط در پی حرارت اتفاقی و گاه‌گاهی نیست، بلکه به خاطر حرارت است.
آنگاه نتیجه این قیاس را صغری برای یک
قیاس اقترانی قرار می‌دهد:
۱. تحقق انبساط جسم در پی حرارت معلول حرارت است.
۲. هر معلولی تخلفش از علت محال است.
۳. تخلف تحقق انبساط جسم از حرارت ممتنع است.
به همین دلیل باید توجه داشت که بدون
قیاس خفی، از صرف مشاهدات مکرر این تجربه حاصل نمی‌شود. البته باید توجه داشت که هرچند احکام تجربی کلی است، ولی کلی مطلق نیست، بلکه منوط به همان شرایطی است که تجربه در آن تحقق یافته است و چه بسا اگر شرایط متفاوت شود، این
حکم کلی صدق نکند.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تجربیات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۱/۳۰.
