• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تجسس (سیره نبوی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



یکی از اوصاف زشت و زننده که موجبات سستی و از هم گسیختگی پیوند دوستی و مودت بین انسان‌ها را فراهم می‌آورد، تجسس در امور دیگران و جستجوی عیوب و لغزش‌های آنان و آشکار نمودن آنهاست.
برای پی‌بردن به نکوهش این صفت ناپسند،می توان به سیره عملی و کلام پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رجوع کرد. چون طبق صریح آیه قرآن، ایشان بهترین الگو کامل بشریت می‌باشند.



تجسس در لسان اهل لغت به معنای فحص و جستجو است، این واژه بیشتر در معنای جستجو کردن از بواطن امور و چیزهای پنهانی استعمال شده، معمولاً در معنای کشف نهانی‌های شر به کار می‌رود.
این خصیصه از حالات درونی افراد و از ثمرات سوء ظن است چرا که نفس انسان با بدبین شدن قانع نشده او را وا می‌دارد که در مورد افراد تحقیق و جستجو کند ثمره این تحقیق، عیب‌جویی و تجسس است.
[۳] شهید ثانی، زین الدین، کشف الریبه، ص۲۲-۲۳، انتشارات مرتضوی، ۱۳۹۰ق.

از این‌رو رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در روایتی بدترین سوءظن دارندگان را تجسس‌کنندگان و بدترین تجسس کنندگان را کسانی معرفی کردند که آن را به زبان جاری سازند.


رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را از این صفت رذیله برحذر داشته ‌فرمودند: «ای گروهی که به زبان اسلام آورده‌اید و قلب‌هایتان از ایمان خالص نشده است مسلمانان را مذمت نکنید و در پی جستن عیوب آنان نباشید که هر کس در صدد عیب‌جویی و جستجوی لغزش‌های برادر مسلمانش برآید خداوند عیوب و لغزش‌های او را دنبال می‌کند و هر کس که خداوند عیوب‌ و لغزش‌هایش را دنبال کند رسوایش سازد اگرچه در‌اندرونی خانه خود باشد.»
[۸] ابن ابی فراس، ورام، مجموعه ورام، ج۲، ص۲۰۸، قم، مکتبة الفقیه.

ایشان ضمن تشویق مردم به پرداختن به عیوب خود و بازماندن از جستجو در عیوب مردم، مسلمانان را به جای تجسس در امور مردم و پرداختن به عیوب آنان به عیب‌پوشی مسلمانان دعوت کرده می‌فرمودند: «هر که از برادر خود کار زشتی مشاهده کند و آن را پوشیده نگاه دارد خداوند در دنیا و آخرت عیب‌پوش اوست.»
[۱۰] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۴، ص۳۸۳، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی.



رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نه تنها مسلمانان را از تجسس و جستن عیوب دیگران برحذر می‌داشت، بلکه خود نیز هیچ‌گاه عیب‌جو نبوده
[۱۱] صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۸۲، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش.
[۱۲] طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۱۴، نجف، کتابخانه حیدریه، ۱۳۸۵ق.
در صدد یافتن عیب‌ها و لغزش‌های مردم نیز نبودند.
[۱۳] طباطبایی، سیدمحمدحسین، سنن النبی، ص۱۷، تهران، اسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.
ایشان تجسس از عیوب مردم را با ماموریت الهی‌اش در منافات دانسته ‌می‌فرمودند: «من مامور نیستم که درون مردم را بکاوم و درونشان را بشکافم.»
[۱۴] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳، ص۴، بیروت، دارصادر.
[۱۵] نیشابوری، مسلم، صحیح، ج۳، ص۱۱۱، بیروت، دارالفکر.
[۱۶] بیهقی، احمد بن حسین، سنن کبری، ج۸، ص۱۹۶، دارالفکر



۱. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، النهایه فی غریب الحدیث، ج۱، ص۲۷۲، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش.    
۲. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۳۸، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴.    
۳. شهید ثانی، زین الدین، کشف الریبه، ص۲۲-۲۳، انتشارات مرتضوی، ۱۳۹۰ق.
۴. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج۷، ص۵۶۵، قم، مرعشی نجفی، ۱۴۰۴.    
۵. نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۴۷، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
۶. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۵۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۷. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۲۲۵، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳.    
۸. ابن ابی فراس، ورام، مجموعه ورام، ج۲، ص۲۰۸، قم، مکتبة الفقیه.
۹. متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۲۵۰، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹.    
۱۰. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۴، ص۳۸۳، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی.
۱۱. صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۸۲، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش.
۱۲. طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۱۴، نجف، کتابخانه حیدریه، ۱۳۸۵ق.
۱۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، سنن النبی، ص۱۷، تهران، اسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.
۱۴. ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳، ص۴، بیروت، دارصادر.
۱۵. نیشابوری، مسلم، صحیح، ج۳، ص۱۱۱، بیروت، دارالفکر.
۱۶. بیهقی، احمد بن حسین، سنن کبری، ج۸، ص۱۹۶، دارالفکر



سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عیب‌جویی در کلام نبوی»۹۵/۰۴/۳۱.    






جعبه ابزار