ترجمه اروپایی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
۲۵
ترجمه قرآن به اسپانیایی. اولین بار مسلمانان مقیم اسپانیا، خاصه در قرن نهم و دهم/ پانزدهم و شانزدهم، به ترجمه قرآن به زبان اسپانیایی همت گماشتند. نخستین ترجمه قرآن به این زبان، همانند ترجمه لاتینی آن، به خواهشِ فردی مسیحی صورت گرفت، با این تفاوت كه مترجم، مسلمان و آشنا به علوم قرآنی و تفسیر بود. خوان سگوویایی ، مسیحی اسپانیایی مقیم شهر ساووی در میانه قرن نهم/ پانزدهم، چون عربی نمی‌دانست، برای شناخت قرآن به ترجمه لاتینی رابرت كتونی رجوع كرد و آن را غیردقیق و مجادله‌ای ضداسلامی یافت؛
ازینرو، تصمیم گرفت قرآن را به زبان لاتینی ترجمه كند. وی در پی جستجوهایش در اسپانیا، از وجود شخصی به نام عیسی‌بن جابر یا عیسی شاذلی، فقیه مسلمان ساكن در سگوویا (شقوبیه)، آگاه گردید. به خواهش خوان سگوویایی، عیسی‌بن جابر در ۸۶۰/ ۱۴۵۶ به ساووی رفت و چهارماه در آنجا اقامت گزید. در این مدت عیسی‌بن جابر قرآن را به اسپانیایی ترجمه كرد. خوان سگوویایی نیز ترجمه اسپانیایی را به لاتینی برگرداند. از این ترجمه لاتینی مقدمه آن در كتابخانه واتیكان باقی مانده است. خوان سگوویایی یادآور شده كه عیسی شاذلی نسخه‌ای از ترجمه اسپانیایی را نزد خود نگه داشته است. تا مدتها گمان بر این بود كه این ترجمه از بین رفته است (لوپز ـ موریلاس ، ۱۹۹۹، ص۲۸۰). با كشف نسخه‌ای مترجَم از قرآن كریم متعلق به ۱۰۱۵/ ۱۶۰۶ در كتابخانه طلیطله، این گمان پدید آمده كه این متن همان ترجمه مفقود عیسی‌بن جابر است. این نسخه از جهاتی منحصر به فرد است؛
این ترجمه كامل و به خط لاتینی است و با تفسیری مختصر ولی جدا از ترجمه همراه است ( لوپز ـ موریلاس، ۱۹۸۳، ص ۴۹۵). گرارد ویگرز آن را استنساخی متأخر از ترجمه عیسی‌بن جابر می‌داند. دلایل وی را لوپز ـ موریلاس بررسی كرده (لوپز ـ موریلاس، ۱۹۹۹، ص ۲۸۲ـ۲۹۰) و نتیجه گرفته است كه هنوز نمی‌توان با استناد به شواهد ویگرز این انتساب را قطعی دانست (لوپز ـ موریلاس، ۱۹۹۹، ص ۲۹۲).
در ترجمه‌های چاپ شده قرآن به اسپانیایی، از ترجمه‌های فرانسوی استفاده شده است. ظاهراً نخستین بار سیف‌الدین رحّال قرآن كریم رااز متن عربی به اسپانیایی ترجمه و چاپ كرد (۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵). بعد از وی ترجمه‌های متعددی از قرآن از عربی به اسپانیایی منتشر شده است (بینارق و اَرَن، ص ۴۲۱ـ ۴۲۵؛ پیرسون، ص ۵۱۹ ـ۵۲۰).
ترجمه قرآن به انگلیسی. قرآن بیش از هر زبان دیگری به انگلیسی ترجمه شده است. قدیمترین ترجمه انگلیسی قرآن بنا به نوشته بینارق و ارن (مقدمه احسان‌اوغلو، ص ۲۶) منتخبی است كه در ۹۲۱/ ۱۵۱۵ در لندن منتشر شده است، اما به نوشته مفخرحسین‌خان (مفخرحسین‌خان ، ۱۹۹۳، ص ۱۰۸)، این اثر حتی ترجمه یك آیه از قرآن را ندارد.
نخستین بار در ۱۰۵۹/ ۱۶۴۹ الكساندر راس كل قرآن را از برگردان فرانسوی دو ریه به انگلیسی ترجمه كرد. وی كه متأثر از فضای مدافعه‌نویسی مسیحی و التهاب ناشی از نبرد با عثمانی بوده نتوانسته است ترجمه دقیقی ارائه دهد. این ترجمه به مدت یك قرن تنها ترجمه در دسترس انگلیسی از قرآن بود. این ترجمه پنج‌بار در انگلستان و یك بار در امریكا منتشر شده است. (برای چاپهای این اثر رجوع كنید) (پیرسون، ص ۵۰۷ ـ ۵۰۸). جورج سیل، بعد از مطالعه ترجمه فرانسوی دو ریه و برگردانهای لاتینی كتونی و ماراتچی و ترجمه ایتالیایی چاپ شده توسط آریوابنه و راس، به این نتیجه رسید كه این برگردانها چندان دقیق نیستند؛
ازینرو، تصمیم به ترجمه مجدد قرآن گرفت. سیل در مقدمه ترجمه قرآن خود گفته كه از نسخ خطی تفاسیر گوناگون سود جسته است. همچنین وی از ترجمه ماراتچی (چاپ پادوا ۱۶۹۸) استفاده كرده است. به گفته سیل، با اینكه ترجمه ماراتچی بسیار دقیق است، اصطلاحات عربی را بسیار تحت‌اللفظی ترجمه كرده است، آنگونه كه فهمش را دشوار می‌كند، خاصه برای كسانی كه با اصطلاحات اسلامی آشنایی ندارند (براك وی، ص۱۴۱). سیل در ۱۱۴۷/ ۱۷۳۴ ترجمه خود را منتشر كرد. این ترجمه هفتاد بار در انگلستان و ۵۳ بار در امریكا و یك بار در هندوستان به چاپ رسیده است. در ۱۲۴۹/ ۱۸۳۳ توماس واردل در امریكا آن را برای نخستین بار منتشر كرد. در ۱۳۱۸/ ۱۹۰۰، نیز همراه با یادداشتهای مایرون كوپر در بوستون به چاپ رسید. (برای چاپهای متعدد این اثر رجوع كنید) (خان، ۱۹۸۶، ص۸۴ـ۸۵؛ بینارق و ارن، ص ۱۱۳ـ ۱۳۸؛ پیرسون، ص ۵۰۸ ـ۵۰۹). آربری این ترجمه را از ترجمه راس موفقتر و دقیقتر دانسته است. تئودور آرنولد در ۱۱۵۹/ ۱۷۴۶ ترجمه سیل را به آلمانی ترجمه كرد. كلماكوف نیز در ۱۲۰۶/ ۱۷۹۲ ترجمه روسی خود را بر اساس برگردان سیل منتشر نمود. مقدمه ترجمه سیل جداگانه نیز به چاپ رسیده و به چند زبان، از جمله عربی (قاهره ۱۸۹۱)، ترجمه شده است (خان، ۱۹۸۶، ص ۸۵).
توجه به اسباب نزول و سعی برای بازسازی تاریخی نزول قرآن، موجب شد ترجمه‌های جدیدی از قرآن ارائه گردد. این روند بر اساس فعالیتهای مستشرقانی چون تئودور نولدكه ، گوستاو وایل و ویلیام میور شكل گرفت. نخستین اثر از این دست ترجمه رادول بود. وی ترجمه خود را به سال ۱۲۷۷/ ۱۸۶۱ در لندن منتشر كرد. چاپ بازنگری شده برگردان وی را برنارد كوئریچ در ۱۲۹۳/ ۱۸۷۶ در لندن منتشر نمود. مارگلیوث ، مستشرق نامدار، این كتاب را با مقدمه‌ای در ۱۳۲۷/ ۱۹۰۹ بار دیگر به چاپ رساند. این ترجمه با استقبال فراوانی روبرو شد و از ۱۳۲۹ تا ۱۳۹۷ (۱۳۵۶ ش)/ ۱۹۱۱ـ۱۹۷۷ هجده بار به چاپ رسید (خان، ۱۹۸۶، ص ۸۵؛ بینارق و ارن، ص ۱۰۳ـ۱۱۰؛ پیرسون، ص ۵۰۹). رادول در ترجمه خود نگاه انتقادآمیزی به ترجمه سیل داشته و آن را متأثر از برگردان لاتینی ماراتچی دانسته و كوشیده است الگوی ادبی قرآن را در ترجمه خود رعایت كند.
بعد از رادول، پامر (متوفی ۱۲۹۹/ ۱۸۸۲) قرآن را ترجمه كرد. این ترجمه زمانی صورت گرفت كه ماكس مولر مشغول اجرای طرح خود برای چاپ مجموعه < متون مقدّس مشرق زمین> در انتشارات دانشگاه آكسفورد بود. وی از پامر خواست تا ترجمه جدیدی برای درج در آن مجموعه انجام دهد. این ترجمه در ۱۲۹۷/ ۱۸۸۰ در مجلدات ششم و نهم مجموعه مولر به چاپ رسید و در ۱۳۰۶/ ۱۸۸۹ تجدید چاپ شد. پامر روش رادول را كنار گذاشت و آیات را بر اساس موضوع تفكیك كرد (خان، ۱۹۸۶، ص ۸۶ ـ۸۷). حاج حافظ غلام سَروَر در ۱۳۰۹ ش/ ۱۹۳۰، ضمن نشر ترجمه انگلیسی خود از قرآن، از ترجمه‌های سیل و پامر و رادول به جهت تعصبات آنان انتقاد كرد و آنها را غیردقیق دانست. ایراد دیگر سرور به رادول روش خاص وی در برگردان قرآن، یعنی ترجمه بر اساس ترتیب زمانی نزول آیات، بود (شلابیر، ص ۱۲۷ـ ۱۲۸). شلابیر ضمن مقایسه ترجمه سرور با سیل و ماراتچی انتقادات سرور را بر ترجمه سیل ارزیابی كرده است (شلابیر، ص ۱۲۹ـ۱۳۹). به نظر وی برخی اشكالات كار سیل ناشی از تأثر وی از ترجمه ماراتچی است (شلابیر، ص ۱۲۶). از خطاهای فاحش سیل، ترجمه آیه ۵۲ سوره حج است. در این مورد سیل تحت تأثیر ماراتچی آیه را نادرست ترجمه كرده است (شلابیر، ص۱۳۹).
بعد از پامر، ترجمه ریچارد بل ، اسلام‌شناس نامدار انگلیسی، شایان ذكر است. بل در ۱۳۱۶ و ۱۳۱۸ ش/ ۱۹۳۷ و ۱۹۳۹ ترجمه خود را منتشر نمود (خان، ۱۹۸۶، ص ۸۷؛
بینارق و ارن، ص۸۰). رادول و بل در این ترجمه‌ها، نظم مصحف عثمانی را رها كردند و خود نظم جدیدی پدید آوردند. برگردانهای بعضی مسلمانان كه سعی در تقلید این شیوه داشته‌اند، با مخالفتهای بسیار روبرو شده است (صدرالافاضل، ۱۳۶۵ ش ب ، ص ۲۴).
یكی از مهمترین ترجمه‌های قرآن به انگلیسی از آنِ محمد مارمادوك پیكتال است. وی نخستین مترجم مسلمان قرآن به انگلیسی است و انگلیسی زبان مادری اوست (خان، ۱۹۸۶، ص ۹۲ـ۹۴). این ترجمه نقدهایی را برانگیخت. نخست شلابیر با ارائه شواهدی، ترجمه پیكتال را برگرفته از ترجمه محمدعلی لاهوری معرفی نمود. با آنكه مسلّم است كه پیكتال از ترجمه لاهوری الگو گرفته است، ترجمه وی رونویسی صرف از ترجمه محمدعلی لاهوری نیست (كریمی‌نیا، ص ۹۱).
ویژگی تمام ترجمه‌های یاد شده در این است كه به زبان انگلیسی كهن و به سبك كتاب مقدّس است. نخستین برگردان قرآن به انگلیسی معاصر را باید از آنِ داوود ، یهودی عرب‌زبان، دانست كه در ۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵ منتشر گردید (خان، ۱۹۸۶، ص ۸۸) (برای چاپهای این كتاب رجوع كنید) (بینارق و ارن، ص ۸۱ ـ۸۴).
بیشترین ترجمه‌های انگلیسی قرآن از خود مسلمانان، كار مسلمانان شبه‌قاره است و اولین ترجمه از آنِ عبدالحكیم‌خان است كه در ۱۳۲۳/ ۱۹۰۵ منتشر شد (خان، ۱۹۸۶، ص۹۱). از معروفترین ترجمه های انگلیسی قرآن می‌توان به ترجمه عبداللّه یوسف علی و ابوالاعلی مودودی اشاره كرد (برای فهرست این ترجمه‌ها رجوع كنید) (پیرسون، ص ۵۰۹ ـ۵۱۲). شیعیان شبه‌قاره نیز در ترجمه قرآن به انگلیسی فعالیت چشمگیری داشته‌اند، از جمله این ترجمه‌ها ترجمه عمادالملك سیدحسین بلگرامی است كه در ۱۳۰۹ ش/ ۱۹۳۰ بدون متن اصلی چاپ شد (صدرالافاضل، ۱۳۶۵ ش الف ، ص ۸) (برای ترجمه‌های دیگر رجوع كنید) (صدرالافاضل، ۱۳۶۵ ش الف ، ص ۸ ـ۹؛
پیرسون، ص۵۱۰). فرقه احمدیه (قادیانیه) نیز علاوه بر ترجمه قرآن به زبانهای دیگر، چند ترجمه به انگلیسی انتشار داده‌اند؛
از جمله، ترجمه‌ای از محمدعلی لاهوری (خان، ۱۹۸۶، ص ۸۹ ـ ۹۰)(برای دیگر مترجمان این فرقه رجوع كنید)( پیرسون، ص ۵۱۲؛ خان، ۱۹۸۶، ص۹۰)
(در باره ترجمه‌های انگلیسی رجوع كنید) (بینارق و ارن، ص ۶۵ـ ۱۷۵). از مترجمان عرب‌زبانی كه قرآن را به انگلیسی ترجمه كرده‌اند، عبدالخالق همت (چاپ ۱۳۷۲ ش/ ۱۹۹۳)، رشید سعید كسّاب (چاپ ۱۳۷۳ ش/ ۱۹۹۴)، عزالدین حائك (چاپ ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) و ماجد فخری (چاپ ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) بوده‌اند. فارسی‌زبانان نیز به ترجمه قرآن به انگلیسی همت گماشتند؛
از جمله، در دوره معاصر، ترجمه طاهره صفارزاده و فضل‌اللّه نیك‌آیین در خور ذكر است. ترجمه نیك‌آیین با عنایت به آنكه مترجم سعی داشته سبك ادبی قرآن را حفظ كند اهمیت خاصی دارد. (برای دیگر ترجمه‌های قرآن به انگلیسی رجوع كنید) (خان، ۱۹۸۶، ص ۸۸ ـ ۱۰۵).
ترجمه قرآن به فرانسوی. قرآن پیش از ترجمه به انگلیسی، به فرانسوی ترجمه شد و ترجمه‌های فرانسوی مبنایی برای ترجمه قرآن به دیگر زبانها قرار گرفت. نخستین‌بار آندره دو ریه قرآن را به فرانسوی ترجمه كرد. وی كه كنسول فرانسه در مصر بود، كار ترجمه خود را از ۱۰۵۰/ ۱۶۴۰ آغاز كرد و ترجمه‌اش در ۱۰۵۷/ ۱۶۴۷ منتشر شد (حدیدی، ۱۳۷۶ ش الف ، ص ۳۹ـ ۴۰). ترجمه دو ریه را الكساندر راس به انگلیسی، گلازماركر در ۱۰۶۸/ ۱۶۵۸ به هلندی و دمیتریوس كانتمیر در ۱۱۲۸/ ۱۷۱۶ به روسی ترجمه كردند (حدیدی، ۱۳۷۶ ش الف ، ص ۴۲، پانویس ۱). ترجمه گلازماركر تا ۱۲۷۵ـ۱۲۷۶/ ۱۸۵۹ تنها برگردان قرآن به زبان هلندی بود. در این سال ترجمه جدیدی به هلندی، از برگردان فرانسوی بیبرشتاین كازیمیرسكی (متوفی ۱۳۰۴/ ۱۸۸۷)، منتشر گردید (پیرسون، ص ۵۰۶).
در قرن دوازدهم/ هجدهم و هم‌زمان با فعالیتهای استعماری، نیاز به اطلاعات در باره اسلام فزونی یافت. ترجمه كازیمیرسكی زمانی منتشر شد كه فرانسه آماده حمله به الجزایر بود (رضوان، ۱۹۹۸، ص ۴۵). ترجمه دو ریه بعد از انتشار ترجمه كازیمیرسكی در ۱۲۵۶/ ۱۸۴۰، رونق خود را از دست داد (حدیدی، ۱۳۷۶ش الف ، ص ۴۲). دو ریه در ترجمه خود از تفاسیر و كتب علوم قرآنی نیز استفاده كرده است ( حدیدی، ۱۳۷۶ ش الف ، ص ۴۳ـ ۴۴). دومین ترجمه فرانسوی قرآن را كلود اتی‌ین ساواری در ۱۱۶۴/ ۱۷۵۱ از متن عربی قرآن و با استفاده از ترجمه لاتینی ماراتچی و برگردان انگلیسی جورج سیل انجام داد (حدیدی، ۱۳۷۹ ش، ص ۲۸ـ۲۹) (برای چاپهای این ترجمه رجوع كنید) (پیرسون، ص ۵۱۳؛ بینارق و ارن، ص ۲۰۲ـ ۲۰۶). پس از ترجمه این دو، مهمترین ترجمه فرانسوی از آنِ بیبرشتاین كازیمیرسكی است. در ۱۳۴۹ ش/ ۱۹۷۰، این ترجمه با مقدمه محمد اركون منتشر شد (پیرسون، ص ۵۱۳). از برگردانهای فرانسوی مشهور مسلمانان از قرآن، ترجمه‌های محمد حمیداللّه (پاریس ۱۳۳۸ ش/ ۱۹۵۹) و صادق مازیغ (تونس ۱۳۵۷ ش/ ۱۹۷۸) و احمد بودیب (پاریس ۱۳۵۵ ش/ ۱۹۷۶) است ( پیرسون، ص ۵۱۳ ـ۵۱۴). ترجمه فرانسوی جدیدی از قرآن به قلم جواد حدیدی (متوفی ۱۳۸۱ ش) و یحیی علوی (نام او پیش از اسلام آوردن: كریستین بونو) در حال انجام است كه بخش نخست آن تا آخر سوره بقره منتشر شده است (قم ۱۴۲۱). از دیگر ترجمه‌های فرانسوی غیرمسلمانان از قرآن، ترجمه رژیس بلاشر (چاپ اول ۱۹۵۷)(حدیدی، ۱۳۷۶ ش ب ، ص۴۰ـ ۵۴) و آندره شوركی است؛
ترجمه شوركی دقیق نیست (حدیدی، ۱۳۷۸ ش، ص ۱۲ـ ۲۵)(برای دیگر ترجمه‌های قرآن به فرانسوی رجوع كنید) (بینارق و ارن، ص ۱۷۸ـ۲۰۲؛ بینارق و ارن، ص ۲۰۷ـ۲۱۲؛ حدیدی، ۱۳۸۰ ش، ص ۱۲۳ـ ۱۲۶).
ترجمه قرآن به آلمانی. ریشه‌دار بودن سنّت مطالعات اسلامی در آلمان سبب شد كه قرآن هم‌زمان با انتشار ترجمه‌های لاتینی آن، به این زبان هم ترجمه شود. نخستین بار سالومون شوایگر قرآن را بر اساس ترجمه ایتالیایی، كه خود بر اساس ترجمه لاتینی ماراتچی بود، به آلمانی ترجمه و در ۱۰۲۵/ ۱۶۱۶ در نورنبرگ منتشر كرد (بینارق و ارن، مقدمه احسان‌اوغلو، ص ۲۶). از مهمترین برگردانهای آلمانی قرآن، ترجمه‌های ماكس هنینگ ، رودی پارت ( منصوری، ص ۶۳ـ ۷۱) و ترجمه شاعرانه فریدریش روكرت است (برای گزارشی از ترجمه وی رجوع كنید)) (حسینات، ص ۶۹ـ ۷۵)
(برای دیگر ترجمه‌های قرآن به این زبان رجوع كنید)(بینارق و ارن، ص ۲۱۳ـ ۳۳۸).
ترجمه قرآن به روسی. نخستین ترجمه‌های روسی قرآن، برگردانِ ترجمه‌های فرانسوی قرآن بوده است. بجز كلماكوف، كه از ترجمه انگلیسی سیل استفاده كرده است، مترجمان روسی از ترجمه فرانسوی آندره دو ریه استفاده كرده‌اند (پاكتچی، ص ۷۶؛ پاكتچی، ص ۷۸). نخستین بار پوسینكوف قرآن را به روسی ترجمه و در ۱۱۲۸/ ۱۷۱۶ در سن‌پترزبورگ منتشر كرد. این ترجمه دقیق نبود، اما توانست توجه دیگران را به ترجمه قرآن جلب كند. در ۱۲۰۴/ ۱۷۹۰، وروكین ترجمه جدیدی از قرآن، بر اساس ترجمه آندره دو ریه، عرضه كرد. ویژگی ترجمه وی ادبی بودن آن است. این ترجمه در شمار آثار ادبی روسیه در آن دوره بوده و حتی بر آثار پوشكین تأثیر گذارده است. در ۱۲۰۶/ ۱۷۹۲، كلماكوف بر پایه ترجمه انگلیسی سیل، قرآن را ترجمه كرد كه رواج چندانی نیافت (پاكتچی، ص ۷۷). ظاهراً موفقترین ترجمه روسی ترجمه نیكولایف است كه متن اصلی او ترجمه فرانسوی كازیمیرسكی بوده و از ۱۲۸۱ تا ۱۳۹۱/ ۱۸۶۴ـ۱۹۰۱ پنج بار منتشر شده است (پاكتچی، ص ۷۸ـ۷۹). نخستین بار در ۱۲۸۸/ ۱۸۷۱ بوگوسلاوسكی قرآن را از متن عربی به روسی ترجمه كرد. این ترجمه به صورت نسخه خطی موجود است. مهمترین ترجمه روسی قرآن از متن عربی، كار سابلوكوف بود. این ترجمه در ۱۲۹۵/ ۱۸۷۸ در قازان منتشر شد (پاكتچی، ص ۷۹). یكی دیگر از ترجمه‌های پذیرفتنی ومتداول روسی در قرن چهاردهم/ بیستم، ترجمه كراچكوفسكی ، اسلام‌شناس برجسته روسی، است كه در ۱۳۴۲ ش/ ۱۹۶۳ به همت یكی از شاگردان وی به چاپ رسید (پاكتچی، ص ۸۱ ـ۸۲). بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ۱۳۷۰ ش/ ۱۹۹۱، ترجمه‌های جدیدی از قرآن صورت گرفت. (برای گزارشی از این ترجمه‌ها رجوع كنید) (پاكتچی، ص ۸۲ به بعد) (برای گزارش كاملتر روند ترجمه قرآن به روسی رجوع كنید) (رضوان، ص ۳۴ـ ۶۵).
