ترجمه لاتینی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
۳۵
ترجمه قرآن به زبانهای دیگر ، روند كلی ترجمه مكتوب قرآن چند مرحله اصلی دارد كه مهمترینشان، ترجمه قرآن به لاتینی است. بعد از آنكه كشیشان با اهداف جدلی بر ضد اسلام، قرآن را به لاتینی ترجمه كردند، توجه به ترجمه قرآن فزونی یافت و مترجمانی، از مسلمان و غیرمسلمان، به این امر پرداختند. در اینجا تنها به این مراحل اصلی اشاره می‌شود.
ترجمه قرآن به زبانهای اروپایی. اولین بار راهبان وكشیشان مسیحی بودند كه، با انگیزه‌های جدلی و به منزله تمهیدی برای تألیف ردیه بر اسلام، كوشیدند قرآن را به زبانهای اروپایی ترجمه كنند. نخستین اطلاع ما از فعالیتهای متكلمان مسیحی در این زمینه، در باره یوحنای دمشقی (متوفی ۷۵۰/ ۱۳۲) است. وی عربی می‌دانسته و در آثار جدلی خود در رد اسلام و قرآن، عبارتهایی از قرآن را نقل به معنی كرده و حتی یك بار ترجمه عبارتی را به‌صورت تحت‌اللفظی آورده است (ورستیخ ، ص ۵۴).
نخستین متكلم بیزانسی كه عبارتهای متعددی را از قرآن در آثار خود به یونانی نقل و رد كرد، نیكتاس فیلوسوفوس مسیحی بود. از میان آثار متعدد وی، رساله‌ای در بیان مسیحیت و پاسخ تفصیلی وی به دو نامه مسلمانان در رد مسیحیت به میخائیل سوم، امپراتور روم، شایان ذكر است. بخش اعظم این اعتقادنامه در اثر مهم وی، یعنی < رَدّ >، تكرار شده است. نیكتاس در این رساله ترجمه یونانی حدود دویست آیه قرآن را كلمه‌به‌كلمه آورده و بتفصیل از محتوای هجده سوره نخست قرآن بحث كرده و از دیگر بخشهای قرآن نیز به صورت پراكنده یاد كرده است (ورستیخ، ص ۵۴). این ردیه تنها منبع نسبتاً موثق برای متألهان مسیحی در ردیه‌نگاری بر اسلام و قرآن بوده است (ورستیخ، ص ۵۵). پس از آنكه رابرت كتونی (رابرت چستری) قرآن كریم را به لاتینی ترجمه كرد، رساله نیكتاس اعتبار خود را از دست داد. ردیه نیكتاس به چاپ رسیده است ( همان، ص ۶۸). در این مرحله تنها ترجمه بخشی از قرآن را در نظر داشته‌اند، خاصه ترجمه مطالبی كه در مورد عقاید مسیحیان مناقشه كرده است. ترجمه كاملی از قرآن در این دوره شناخته نیست.
مرحله بعد درتاریخ ترجمه قرآن، ترجمه‌های لاتینی است. اهمیت این ترجمه‌ها در آن است كه تنها ترجمه‌های كامل قرآن، و مبنایی برای ترجمه قرآن به دیگر زبانهای اروپایی بوده‌اند. نخستین تلاش برای ترجمه كل قرآن به لاتینی با كوشش و پیگیری راهبِ اعظم دِیر كلونی، پیتر جلیل/ پطرس مكرّم (متوفی ۵۵۱/ ۱۱۵۶)، صورت گرفت. وی كه علاقه‌مند به آگاهی از متون عربی و اشاعه مسیحیت بین مسلمانان اندلس بود (بوبتسین ، ۱۹۹۳، ص ۱۹۴)، به انگیزه ترجمه قرآن، با رابرت كتونی آشنا شد. به خواهش وی، كتونی كه به ترجمه متون علمی اسلامی نیز مشغول بود، به ترجمه قرآن پرداخت. گفته شده كه مسلمانی به نام محمد نیز برای اتقان كار ترجمه بر این امر نظارت داشته است (كریتسك ، ۱۹۵۵، ص۳۱۰؛ كریتسك ، ۱۹۶۴، ص۶۸ـ۶۹؛ آلورنی، «دو ترجمه لاتین قرآن در قرون وسطی»، ص ۷۱). این ترجمه در ۵۳۷ ـ ۵۳۸/ ۱۱۴۳ پایان یافت. ترجمه كتونی ادبی نیست و برای تسهیل ترجمه گاهی تلخیص به آن راه یافته است (بوبتسین، ۱۹۹۳، همانجا). چون قصد پیتر جلیل شناساندن اسلام به دنیای مسیحیت بود، خود دو ردیه بر عقاید اسلامی نگاشت و انتظار داشت كه معاصرانش نیز با استفاده از ترجمه قرآن و متون دیگر، ردیه‌هایی بر اسلام و دفاعیاتی به نفع مسیحیت بنویسند ( كریتسك، ۱۹۵۵، ص ۳۰۹ـ۳۱۰). این چند ترجمه همراه با چند ردیه كه بر اساس آنها نوشته شده، به مجموعه طُلیطَله معروف است (بوبتسین، ۱۹۹۳، همانجا). آلورنی دو نسخه موجود و كامل از این مجموعه را معرفی كرده است ( آلورنی، «چند نسخه خطی از مجموعه طلیطله»، ص ۲۰۷ـ ۲۱۰؛ (برای دیگر نسخه‌های این مجموعه رجوع كنید) (آلورنی، «دو ترجمه لاتین قرآن در قرون وسطی»، ص ۱۰۹ـ۱۱۳).
ترجمه كتونی، متن كاملاً متداولی برای متكلمان مسیحی بوده است و نسخه‌های خطی فراوانی نیز از آن وجود دارد كه نشانه تداول آن در قرون وسطاست. آلورنی نسخه‌ای از این ترجمه را، كه به خط كتونی و فقط شامل بخشی از كل ترجمه است، در كتابخانه آرسنال پاریس (ش ۱۱۶۲) كشف كرده است (همان، ص ۷۷ـ ۷۸). نسخه‌ای از این ترجمه را كه در ۸۴۰ـ۸۴۱/ ۱۴۳۷ در قسطنطنیه‌استنساخ شده بود، كاردینال كرواسی، یوآن استوكویچ (متوفی ۸۴۷/ ۱۴۴۳)، خرید و به شهر بازل برد. این نسخه، اساس چاپ ترجمه لاتینی قرآن به اهتمام تئودور بیبلیاندر ، متأله سوئیسی، در ۹۴۹/ ۱۵۴۲گردید. چاپ این كتاب با مشكلاتی روبرو شد و تنها با وساطت و توصیه مارتین لوتر و به شرط توزیع نشدن آن در بازل، امكان نشر یافت. قبل از چاپ، نسخه‌ای از این ترجمه را نزد لوتر فرستادند و وی آن را مطالعه كرد. این نسخه موجود نیست (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص ۱۹۵ـ۱۹۶) (برای گزارشی از اقدامات علمی تئودور بیبلیاندر رجوع كنید) (بوبتسین، ۱۹۸۶، ص ۳۴۷ـ ۳۶۳). متن این ترجمه كه به «قرآن بازل» معروف است، در سه بخش و با سه عنوان متفاوت منتشر شده است: بخش اول، مشتمل بر بخش عمده‌ای از مجموعه طلیطله؛ بخش دوم، شامل ردیه‌هایی بر اسلام؛ و بخش آخر به تاریخ ساراسنها (از ریشه یونانی به معنای مسلمانان مدافع سرزمینهای اسلامی در قرون وسطا در مقابل مسیحیان صلیبی، كه در دوره‌های بعدی نیز در اشاره به مسلمانان از سوی اروپاییان استعمال شده است) و تركها (عثمانیها) اختصاص یافته و شامل قسمتهایی از اثر گئورك هنگریایی (مجارستانی) و دو اثر از نویسنده‌ای ایتالیایی به نام پائولو جیوویو است. در ۹۵۷/۱۵۵۰ ویرایش دومی از این چاپ منتشر شد (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص ۱۹۶ـ ۱۹۷).
قرآن بازل مبنای ترجمه قرآن به زبانهای ایتالیایی و آلمانی و هلندی شد. این ترجمه‌ها نخستین برگردان قرآن به زبانهای اروپایی، جز لاتینی و یونانی، بودند. نخستین ترجمه قرآن بر اساس قرآن بازل، سه سال قبل از تجدید چاپ متن لاتینی، به زبان ایتالیایی در ونیز نشر یافت. آندرئا آریوابنه ادعا كرده كه مترجم كتاب است، اما او ویراستار و ناشر كتاب بوده است و از نام مترجم اطلاعی در دست نیست. مترجم، متن لاتینی قرآن را ترجمه كرده، اما در آغاز ترجمه خود ادعا نموده كه متن اصلی، عربی بوده است. نبودن اطلاعات دقیق در باره مترجم این كتاب احتمالاً ناشی از اعلامیه هیئت تفتیش عقایدِ ونیز در ۹۶۱/ ۱۵۵۴، دایر بر ممنوعیت قرائت قرآن، بوده است (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص ۱۹۷).
متن ایتالیایی، اساس كار سالومون شوایگر (متوفی ۱۰۳۱/ ۱۶۲۲) شد. وی قرآن را برای نخستین بار به آلمانی ترجمه كرد. این ترجمه در ۱۰۲۵/ ۱۶۱۶ نشر یافت. ترجمه شوایگر را فردی به هلندی ترجمه و در ۱۰۶۹/ ۱۶۵۹ منتشر كرد. خلاصه‌ای از ترجمه مجموعه طلیطله به آلمانی را یوهان آلبرشت ویدمن اشتتر در ۹۵۰/ ۱۵۴۳ چاپ كرده است. نام تلخیص‌كننده و زمان تلخیص دانسته نیست. این تلخیص تأثیر چندانی در دیگر ترجمه‌های قرآن نداشته است (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸). دومینیكوس ژرمانوس دو سیلزی (متوفی ۱۰۸۱/ ۱۶۷۰) قرآن را به لاتینی ترجمه كرد كه چند نسخه خطی از آن موجود است (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص ۲۰۲ پانویس ۴۲).
دومین ترجمه لاتینی قرآن را در ۶۰۷ـ ۶۰۸/ ۱۲۱۰ـ۱۲۱۱ مارك طُلَیطَله‌ای به دستور اسقف اعظم دون رودریگو صورت داد (آلورنی، «مارك طلیطله‌ای»، ص ۲۶). ترجمه او از اسلافش دقیقتر، اما فاقد زیبایی است (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص۲۰۰). به نظر آلورنی (آلورنی، «دو ترجمه لاتین قرآن در قرون وسطی»، ص ۱۱۵)، آندره دو ریه (متوفی ۱۰۹۹/ ۱۶۸۸) در ترجمه فرانسوی قرآن از این ترجمه استفاده كرده است (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص ۲۰۱). نسخه كاملی از آن موجود است (برای ویژگیهای این نسخه و مقدمه آن و نسخ دیگر این ترجمه رجوع كنید) (آلورنی، «دو ترجمه لاتین قرآن در قرون وسطی»، ص ۱۲۰؛ آلورنی، «مارك طلیطله‌ای، مترجم ابن‌تومرت»، ص۱۰۰ـ۱۴۰؛ آلورنی، «مارك طلیطله‌ای، مترجم ابن‌تومرت»، ص۲۵۹ـ۳۰۷ آلورنی، «مارك طلیطله‌ای، مترجم ابن‌تومرت»، ص۱ـ۵۶).
دومین ترجمه لاتینی چاپ شده قرآن از لودوویكو ماراتچی (متوفی ۱۱۱۲/ ۱۷۰۰)، كشیش ایتالیایی، است. ماراتچی ترجمه خود را به دستور پاپ اینوكنیتوس انجام داد. ۴جلد اول مجموعه ماراتچی به بحث از اسلام و حیات پیامبر اختصاص یافته و شامل ردیه‌هایی بر پیامبر و قرآن است. جلد دوم مشتمل بر قرآن و ترجمه آن، چهار بخش است. وی ابتدا متن قرآن و سپس ترجمه لاتینی آیات را آورده است. سپس گزیده‌ای از تفاسیر در باره آیات را ذكر كرده و در آخر ردیه‌های خود بر آیات را آورده است (براك وی ، ص ۱۴۱). تا مدتها گمان بر این بود كه ماراتچی اثر خود را فقط در ۱۱۰۹ـ۱۱۱۰/ ۱۶۹۸ منتشر كرده؛ اما براك‌وی (براك وی، ص ۱۴۲)، با بررسی متنهای چاپ شده ترجمه ماراتچی، دریافت كه جلد اول ترجمه ماراتچی در ۱۱۰۵ـ۱۱۰۶/ ۱۶۹۴ منتشر شده و در ۱۱۰۹ـ ۱۱۱۰/ ۱۶۹۸ جلد اول برای بار دوم و جلد دوم برای بارنخست به چاپ رسیده است. از جمله منابع ماراتچی در ذكر اقوال مفسران مسلمان، تفسیر كشاف زمخشری و تفسیر جلالین بوده است (راس ، ص ۱۱۷).
ترجمه ماراتچی از نظر دقت و استفاده از منابع اسلامی در تبیین مشكلات قرآنی و كیفیت چاپ، نسبت به ترجمه كتونی برتری ندارد. هدف اصلی ماراتچی از ترجمه قرآن، نقد آن بوده است (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص۱۹۹). با اینحال، ترجمه وی از جهاتی مهم است؛
او در كنار ترجمه قرآن، متن عربی قرآن را نیز به چاپ رساند كه این متن عربی، سومین متن چاپ شده قرآن در قرون وسطاست (براك وی، ص ۱۴۱). متن عربی را ابراهام هینكلمان در ۱۱۰۵/ ۱۶۹۴ در هامبورگ بار دیگر به چاپ رساند. محقق دیگری به نام كریستین رینسیوس (متوفی ۱۱۶۵/ ۱۷۵۲) خلاصه‌ای از ترجمه ماراتچی را، با مقدمه‌و توضیحات، ویرایش و چاپ كرد كه با اقبال روبرو شد (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص۱۹۹). داوید نرتر (متوفی ۱۱۳۸/ ۱۷۲۶) با مبنا قراردادن ترجمه ماراتچی، قرآن را به آلمانی ترجمه كرد (بوبتسین، ۱۹۹۳، ص۱۹۹؛
پیرسون، ص ۵۰۴). بوبتسین (بوبتسین ، ۱۹۹۳، ص ۲۰۰) این ترجمه را از ترجمه شوایگر موفقتر می‌داند. همچنین جورج سیل (متوفی ۱۱۴۹/ ۱۷۳۶) در ترجمه انگلیسی قرآن عنایت فراوانی به ترجمه ماراتچی داشته است. اهمیت این نكته در آن است كه پامر و رادول نیز در برگردانهای خود از قرآن، متأثر از سیل بودند (شلابیر ، ص ۱۲۶).
