تفسیر معانی القرآن (مجاشعی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
معانی القرآن - مجاشعی
نوشته ابوالحسن سعید بن مسعده مجاشعی بلخی بصری، معروف به اخفش اوسط (سه تن از بزرگان نحوی بدین لقب شهرت یافته‌اند: ابو الخطاب عبدالحمید بن عبدالمجید هجری، استاد سیبویه و کسائی و ابو عبیده. وی شاگرد ابو عمره بن العلاء قاری و ادیب معروف است و به امام اهل ادب و عربیت مشهور است و مستقیما با اعراب در تماس بود و از آنان اخذ می‌نمود. به اخفش اکبر شهرت دارد. دوم، ابوالحسن سعید بن مسعد شاگرد خلیل بن احمد فراهیدی که به اخفش اوسط شهرت دارد. سوم، ابوالحسن علی بن سلیمان که به اخفش اصغر مشهور است. هرگاه به طور مطلق گفته شود، اخفش اوسط، مراد است که از دو تن دیگر برتر است و شهرتی بسزا دارد.) (متوفای ۲۱۵)؛ او امام اهل ادب و عربیت و سرآمد نحویان در بصره بود. او و سیبویه هر دو شاگرد خلیل بن احمد فراهیدی بودند و او از سیبویه بزرگتر بود. می‌گوید: سیبویه، هر چه را در کتابش می‌نگاشت، قبلا بر من عرضه می‌داشت و می‌پنداشت که از من بهتر می‌داند؛ ولی من از او بهتر می‌دانم.
کتاب وی یکی از کتابهای تفسیری (لغوی - ادبی) کهن به شمار می‌رود. همطراز معانی القرآن فراء است؛ ولی خیلی کوتاه و ناپیوسته؛ از هر سوره، آیه‌هایی را که نیاز می‌دیده می‌آورده و مختصر شرح و توضیحی در رابطه با معنا و جنبه ادبی آن می‌داده است. او بسیار فشرده سخن گفته است؛ مثلا از سوره عنکبوت که ۶۹ آیه است، تنها شش آیه آورده است: آیه‌های شماره ۸، ۱۲، ۱۹، ۲۲، ۲۹ و ۳۳؛ بدین گونه:
و من سورة العنکبوت، قال: و وصینا الانسان بوالدیه حسنا
علی: و وصیناه حسنا، وقد یقول الرجل، وصیته خیرا، ای بخیر.
و قال: ولنحمل خطایاکم
علی الامر، کانهم امروا انفسهم.
و قال: کیف یبدی الله
و قال: کیف بدا الخلق
لانها لغتان، تقول: بدا الخلق و ابدا.
و قال: و ما انتم بمعجزین فی الارض و لا فی السماء
ای لا تعجزوننا هربا فی الارض و لا فی السماء.
و قال: انا منجوک و اهلک الا امراتک
لان الاول کان فی معنی التنوین لانه لم یقع، فلذلک انتصب الثانی.
از این رو، کتاب او - گرچه یک گنجینه کهن تفسیر ادبی به شمار می‌رود - به گستردگی و فزونی ارزش معانی القرآن فراء نمی‌رسد.
این کتاب با تحقیق و تصحیح دکتر فائز فارس در سال ۱۴۰۰ در بیروت، به چاپ رسید.
