تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی؛ تالیف آیة الله مولی علی الروزدری» است.
مجموعه حاضر تقریرات درسی اصول
میرزای شیرازی است که به قلم یکی از اولین و بهترین شاگرد او به نام مرحوم محقق شیخ علی روزدری به رشته تحریر درآمده است.
این اثر از جهات فراوانی قابل توجه است، زیرا مولف از یکسو شاگرد برجسته
شیخ انصاری است و آشنا با افکار و اندیشه‌های اصولی وی، از سوی دیگر در محضر پرفیض میرزای شیرازی حضور یافته و در اندیشه‌ها و آرای او دقت کرده و مباحث درس را به تقریر کشیده است.
کتاب که در چهار جلد تدوین شده است مقدمه‌ای دارد مفصل و سودمند به قلم آقای
سید محمد بحرالعلوم که در ضمن آن از
حوزه نجف ، زندگانی و موقعیت علمی و سیاسی میرزای شیرازی تا
حوزه سامرا و چگونگی هجرت میرزا به آن، قضیه تنباکو و چگونگی ارتباط میرزا با
سید جمال الدین اسدآبادی ، آثار و تالیفات میرزا، تقریرات شاگردان میرزا از درس وی، شاگردان و تربیت شدگان حوزه درس و اهمیت و عظمت کتاب سخن گفته است.
مولف در این کتاب با نثری استوار و بیانی روان و بدون تعقید و ابهام، آرای اصولی میرزای شیرازی را منعکس کرده به طوری که نگارش و استقصای آراء، متانت بیان و جزالت تعبیر او قابل ستایش است. وی دیدگاه‌های استوار و آرای جدیدی ارائه داده که گاهی آراء و اندیشه‌های خود را توضیح و یا نقد دیدگاه استادان را در حواشی آورده است. متاسفانه متن کتاب از عناوین موضوعات تهی است و شایسته بود محققان، کتاب را به ابواب و فصولی تقسیم می‌کردند تا نظم بیشتری بخود بگیرد.
جلد اول از ابتدای
وضع الفاظ تا آخر بحث
صحیح و اعم است.
مهم‌ترین مباحث این جلد عبارتند از: لفظ به اعتبار معنای موضوع له به متحدالمعنی و متکثر تقسیم می‌شود و متکثر نیز به مشترک،
مبهمات ،
منقول و مرتجل قابل انقسام است.
حقیقت و مجاز دو صفت هستند که به ملاحظه استعمال عارض لفظ می‌شوند نه به ملاحظه موضوع له. حجیت قول ناقل لغت و عدم آنست، از شرایط
حجیت قول لغوی در شرع معرفت به قول
عدل و
معرفت به لغات
خبر واحد مصطلح است. راه‌های عقلی برای شناخت لغات عقل و اصل عدم است. یکی از طرق عقلیه برای شناخت وضع استعمال استمرار است و ادله استعمال بر اساس قول
سید مرتضی سیره مسلمانان ،
قیاس متعدد المعنی و غلبه استعمال است که قابل مناقشه است. یکی از راه‌های شناخت عقلانی لغات، صحت اشتقاق است.
تبادر همان طوری که
علامت حقیقت است،
علامت مجاز نیز می‌باشد. اطراد علامت حقیقت و مجاز هر دو است. میرزا در دوران بین اشتراک و نقل، بین اشتراک و تخصیص، بین اشتراک و مجاز، بین اشتراک و اضمار و همچنین در دوران بین نقل و غیر آن از تخصیص و تقیید و مجاز، در دوران بین
نقل و اضمار ، بین
تخصیص و مجاز ، و سایر صور دورانات به نکات قابل توجهی اشاره نموده‌اند. اگر حقیقت شرعیه ثابت شود، هرگاه لفظی در
قرآن یا روایات بدون قرینه وارد شود، لازم است که بر معانی شرعی حمل شود؛ ولی اگر ثابت نشود یا این قبیل الفاظ بر
معانی لغوی حمل می‌شوند یا اینکه در این قبیل توقف می‌کنیم و بر هیچ کدام از دو معنای لغوی یا شرعی حمل نمی‌کنیم در ثبوت و عدم ثبوت حقیقت شرعیه اقوالی وجود دارد که به نظر میرزای شیرازی ثبوت حقیقت مشکل است. مولف در این جلد بحث مفصلی درباره مشتق و صحیح و اعم انجام داده که بیان تفصیلی آنها در این گزارش نمی‌گنجد.
جلد دوم از ابتدای بحث اوامر تا آخر مقدمه واجب است
مطالب این جلد عبارتند از:
استعمال صیغه امر در قدر مشترک میان
وجوب و ندب است. مفاد امر ارشادی فقط طلب است، بر اساس قول میرزا قول حق در اجتماع دو جهت ارشاد و تکلیف در طلب واحد، تفصیل است. ماده امر ظهور در وجوب دارد. از اسباب انحراف یک امر از امر دیگری شدت و کثرت حاجت به بعضی از افراد است. وقوع امر عقیب حظر به خودی خود موجب ظهور امر در توجه به ارتفاع نهی سابق است. احتمالا دلالت صیغه امر در
مره و تکرار یا طبیعت توقف است. یکی از مباحث مهم جلد دوم بحث
اجزاء است. اجزاء در لغت به معنای کفایت کردن و بی نیاز کردن است و در اصطلاح عبارت است از کفایت امتثال امری از امتثال امر دیگر و به عبارت دیگر انسان هر گاه امری را امتثال نمود، این امتثال وی را کفایت می‌کند و دیگر نیازی به امتثال امر دیگری نمی‌باشد. اصولیین امتثال امر واقعی ثانوی یا اضطراری را مجزی دانسته و معتقدند که بعد از انجام عمل بر اساس امر واقعی ثانوی و رفع عذر نیاز به اعاده و قضا نیست؛ ولی در امر ثانوی ظاهری مشهور
علمای امامیه قائل به عدم اجزاء هستند.
میرزا شیرازی مقدمه واجب و انقسامات آن را مورد بررسی قرار داده و ثمرات التزام به وجوب مقدمه را مشروحا بیان می‌دارند.
از
اجتماع امر و نهی تا بحث
وقوع تعبد به ظن است
مولف نخست مساله اجتماع امر و نهی، دلالت نهی بر فساد، مفاهیم، تداخل اسباب را بررسی کرده، سپس وارد مباحث قطع شده و درباره اقسام
قطع ،
تجری ،
قطع قطاع ، علم اجمالی بیاناتی به عمل می‌آورد، آنگاه مباحث ظن را آغاز می‌نماید و در رابطه با امکان تعبد به ظن و وقوع آن به بحث و گفتگو می‌پردازد.
جلد چهارم: به بحث پیرامون اصالت
برائت و
تعادل و ترجیح اختصاص دارد
طرفداران اجرای اصل برائت در شبهات وجوبیه و تحریمیه به هفت
آیه قرآن و نه
حدیث و
اجماع و
عقل تمسک کرده‌اند که به نظر شیخ انصاری دلالت هیچ کدام از آیات هفتگانه بر مدعا تمام نیست و استدلال باید به گونه‌ای باشد که وجوب احتیاط صریحا نفی شود. در رابطه با بعضی از اخبار؛ مانند
حدیث رفع و حدیث کل شی مطلق دلالت بر عدم وجوب احتیاط دارند، به طوری که اگر ادله اخباری‌ها را صحیح و تمام بدانیم، بین آنها تعارض پیش می‌آید. دلالت بعضی دیگر تعلیقی، و منوط به این است که دلالت و صحت ادله احتیاط تمام نباشد. مولف بعد از بررسی دلایل
اصولیان و
اخباریان به بحث تعادل و ترجیح می‌پردازد و آن از زوایای مختلف بررسی کرده و از آرای
شیخ انصاری در فرائد کمک می‌گیرد.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
