• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تواتر لفظی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


متواتر لفظی آن است، كه با یك لفظ نقل شده باشد.
فاضل مامقانی در مقیاس الهدایه فرموده است: «ما إذا اتّحد ألفاظ المخبرین فی خبرهم»
[۱] مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه، ج۱، ص۱۶۲
(آن جایی كه الفاظ خبر دهندگان متحد باشد.)؛ یعنی همه، خبرشان را به یك گونه بیان كرده باشند.



ابن‌الصلاح می‌گوید: چنانچه كسی بخواهد، برای متواتر لفظی مثالی بیاورد، به مشقت می‌افتد.
[۲] شهرزوری، عثمان بن عبدالرحمن؛ مقدمه ابن‌الصلاح، ص۱۶۲.
ابن حبّان (متوفای ۳۵۴ ه‍ .ق.) و پیروان او بر این عقیده‌اند، كه متواتر لفظی وجود ندارد. علامه صدر می‌فرماید: «در میان اخبار خاصه (شیعه) أحادیث مخصوصی یافت می‌شود، كه به گونه تواتر لفظی نقل شده باشد.»
[۳] صدر، حسن؛ نهایه الدرایه، ص۱۰۰.

ابن حجر عسقلانی صاحب كتاب فتح الباری در ادعای ابن الصلاح و ابن حبان، مناقشه كرده، در دو كتاب شرح نخبه الفکر و شرح صحیح بخاری به نام فتح الباری می‌نویسد: «وجود متواتر بسیار است.»
[۴] سیوطی، جلال الدین؛ تدریب الراوی، ج۲، ص۱۷۹.

سیوطی در زمینه روایات متواتره، كتابی تألیف كرده است.
[۵] جبعی عاملی، زین‌الدین؛ الرعایه، ص۶۶.

دكتر نورالدین عَتَر، در كتاب منهج النقد، نظر ابن حجر، ابن صلاح و ابن حبّان را چنین جمع كرده، كه مرادِ ابن حجر، تواتر معنوی و مرادِ دو نفر دیگر، تواتر لفظی است.
[۶] عتر، نورالدین؛ منهج النقد، ص۴۰۷.

از ابن الصلاح نقل شده كه می‌گوید: «حدیث انّما الاعمال بالنیّات» از جمله احادیث متواتره نیست؛ زیرا اگرچه راویان در طبقات وسط به حد تواتر می‌رسند، ولی ناقل اولی این حدیث، شخص واحد، یعنی خلیفه دوم است، كه علقمه از وی و محمد ابن ابراهیم از علقمه و یحیی بن سعید از محمد بن ابراهیم نقل كرده است.
[۷] سیوطی، جلال الدین؛ تدریب الراوی، ص۱۴۷ ـ صدر، حسن؛ نهایه الدرایه، ص ۹۹ و ۱۰۰، ـ شهرزوری، عثمان بن عبدالرحمن، مقدمه ابن الصلاح، ص ۱۶۲، ـ الرعایه، ص ۷۰، ـ و ر.ك: عسقلانی، شهاب‌الدین احمد بن علی، فتح الباری، ج ۱، ص ۸، ـ العینی، محمود بن احمد، عمده القاری، ج ۱، ص ۱۹، ـ ارشاد الساری، ج ۱، ص ۷۹.

یكی از محققان معاصر، این حدیث را برای تواتر لفظی مثال آورده است،
[۸] سبحانی، جعفر، اصول الحدیث، ص ۳۵.
كه درباره آن در مبحث أحادیث منفرد، سخن خواهیم گفت.
مرحوم صدر در نهایه الدرایه چنین عقیده دارد، كه گفته ابن الصلاح و ابن حبّان، افراط و گفتار سیوطی و ابن حجر تفریط است و مذهب حق آن است، كه اجمالاً در میان عامه و خاصه روایاتی وجود دارد، كه متواتر لفظی هستند، مانند:
۱. حدیث غدیر خم؛ ۲. حدیث منزلت؛
[۹] مرعشی، شهاب الدین، احقاق الحق، ج ۵، ص ۱۳۲، ـ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج ۱، ص ۹.
كه این دو حدیث،‌در میان خاصه، ‌و حدیث «من كذب...» در میان عامه و خاصه، متواتر لفظی است.
[۱۰] نهایه الدرایه، ص ۱۰۰، مدیر شانه‌چی، كاظم، درایه الحدیث، ص ۳۷.

نویسنده كتاب اصول الحدیث جمله «إنّی تارك فیكم الثقلین» را متواتر، و باقی الفاظ حدیث را مورد اختلاف در نقل دانسته است.
[۱۱] اصول احدیث، ص ۳۵.

محدّث عاملی فرموده: «و قد تواتر بین العامه و الخاصه عن النبی ـ صلی الله علیه و آله ـ «أنه قال: إنّی تارك فیكم الثقلین...»
[۱۲] حرّ عاملی، محمد بن الحسن،‌وسائل الشیعه،طبع اسلامیه، ج ۱۸، ص ۱۹.    
[۱۳] بحرانی، یوسف، الحدائق الناصره، ج ۱، ص ۲۹.    


 
۱. ↑ مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه، ج۱، ص۱۶۲
۲. ↑ شهرزوری، عثمان بن عبدالرحمن؛ مقدمه ابن‌الصلاح، ص۱۶۲.
۳. ↑ صدر، حسن؛ نهایه الدرایه، ص۱۰۰.
۴. ↑ سیوطی، جلال الدین؛ تدریب الراوی، ج۲، ص۱۷۹.
۵. ↑ جبعی عاملی، زین‌الدین؛ الرعایه، ص۶۶.
۶. ↑ عتر، نورالدین؛ منهج النقد، ص۴۰۷.
۷. ↑ سیوطی، جلال الدین؛ تدریب الراوی، ص۱۴۷ ـ صدر، حسن؛ نهایه الدرایه، ص ۹۹ و ۱۰۰، ـ شهرزوری، عثمان بن عبدالرحمن، مقدمه ابن الصلاح، ص ۱۶۲، ـ الرعایه، ص ۷۰، ـ و ر.ك: عسقلانی، شهاب‌الدین احمد بن علی، فتح الباری، ج ۱، ص ۸، ـ العینی، محمود بن احمد، عمده القاری، ج ۱، ص ۱۹، ـ ارشاد الساری، ج ۱، ص ۷۹.
۸. ↑ سبحانی، جعفر، اصول الحدیث، ص ۳۵.
۹. ↑ مرعشی، شهاب الدین، احقاق الحق، ج ۵، ص ۱۳۲، ـ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج ۱، ص ۹.
۱۰. ↑ نهایه الدرایه، ص ۱۰۰، مدیر شانه‌چی، كاظم، درایه الحدیث، ص ۳۷.
۱۱. ↑ اصول احدیث، ص ۳۵.
۱۲. ↑ حرّ عاملی، محمد بن الحسن،‌وسائل الشیعه،طبع اسلامیه، ج ۱۸، ص ۱۹.    
۱۳. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناصره، ج ۱، ص ۲۹.    

سایت اندیشه قم    



جعبه ابزار