ثبیت بن محمد عسکری (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثُبَیْت بن محمد عسکری، متکلم و فقیه و محدّث امامی قرن سوم. اطلاعات در باره وی اندک، و محدود به گزارش نجاشی (متوفی ۴۵۰) است. رجال شناسان امامی بعد از نجاشی، مطلبی به گفته‌های وی نیفزوده‌اند. (ابن داوود حلّی، ص ۶۰؛ علامه حلّی، ص ۳۰؛ تفرشی، ج ۱، ص ۳۱۷؛ میرداماد، ص ۵۶(
تاریخ دقیق ولادت و وفات ثبیت معلوم نیست اما با توجه به مصاحبتش با محمد بن هارون معروف به ابوعیسی وَرّاق (متکلم معروف امامی، متوفی بعد از ۲۵۰) و روایت از ابواَحْوَص داود بن اسد مصری (متکلم امامی قرن سوم؛ ابن بابویه، ص ۶۱۸) می‌توان او را از رجال امامی قرن سوم دانست .
نجاشی (ش ۳۰۰) ثبیت را متکلمی حاذق و مطّلع در حدیث و روایت و فقه معرفی کرده و او را از «أصحابنا العسکریّین» شمرده است. مامقانی، (ج ۱، بخش ۲، ص ۱۹۴ـ ۱۹۵) این تعبیر نجاشی را به معنای مصاحبت ثبیت با امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام دانسته و بر پایه آن احتمال داده است که وی در سامرا (عسکر = منطقه نظامی ) می‌زیسته است، اما به نظر تستری (تستری، ج ۲، ص ۴۷۹) این تعبیر نجاشی صرفاً دلیلی بر امامی بودن ثبیت است، زیرا از وی با تعبیر «من اصحاب العسکریَّیْن» یاد نکرده است و عبارت او تنها بر اقامت ثبیت در یک منطقه نظامی، به احتمال قوی سامرا، دلالت دارد.
به گفته نجاشی (ش ۳۰۰) ثبیت بن محمد، کتابهایی داشته است، از جمله تولیدات بنی امیه فی الحدیث و ذکر الاحادیث الموضوعه، شامل احادیث ساختگی امویان؛ کتاب الاسفار؛ دلائل الائمه علیهم‌السلام و نقض العثمانیه در ردّ عثمانیه جاحظ (متوفی ۲۵۵). کتاب اخیر، ظاهراً به علت مصاحبت ثبیت با ابوعیسی وراق، به ابوعیسی نیز نسبت داده شده است (مسعودی، ج ۴، ص ۷۷؛ میرداماد، ص ۵۵) در باب وثاقت یا عدم وثاقت ثبیت، در منابع رجالی مطلبی ذکر نشده است، تنها با توجه به اینکه ابن داوود در بخش اول کتاب الرجال، نام موثقان را آورده و نام ثبیت نیز جزو آنهاست، (ابن داوود حلّی، ص ۶۰) به وثاقت او اشاره شده است. (خوئی، ج ۳، ص ۴۰۳(
نجاشی (ش ۳۰۱) از ثبیت دیگری در شمار راویان امام صادق علیه‌السلام نام برده، اما کنیه یا نام پدر یا نسبت وی را ذکر نکرده است و تنها حدیثی را آورده که ابوایوب خَزّاز (خوئی، ج ۲۱، ص ۲۹۵) از ابوبصیر از ثبیت از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است؛ ظاهراً مراد او ثبیت بن نشیط کوفی است. (تستری، ج ۲، ص ۴۷۹) در باره ثبیت بن نشیط کوفی نیز جز روایتی از امام صادق علیه‌السلام و ذکر نام وی در شمار شاگردان آن حضرت (طوسی، ص ۱۷۴) اطلاع چندانی در دست نیست. کلینی (متوفی ۳۲۹؛ ج ۱، ص ۳۰۸) نیز حدیثی از امام صادق در باب دلالت بر امامت امام موسی کاظم علیهماالسلام نقل کرده که در سلسله اِسناد آن، نام ثبیت آمده است. با توجه به اینکه ابوایوب خزّاز از ثبیت بن نشیط روایت کرده، در حدیث کلینی نیز منظور ثبیت بن نشیط کوفی است .
وقوع تصحیف در نسخه‌های کتاب نجاشی، این احتمال را پدید آورده که این دو نام (ثُبیت بن محمد، ثبیت) به یک نفر تعلق دارد، ( تفرشی، ج ۱، ص ۳۱۷ ؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۲، ص ۵۹) اما برخی رجال نویسان (تستری، ج ۲، ص ۴۷۹؛ خوئی، ج ۳، ص ۴۰۲) بر نادرستی این احتمال تأکید کرده‌اند؛ زیرا ثبیت بن محمد، به احتمال قوی، اهل سامرا بوده است (شهری که در ۲۲۱، در زمان معتصم بنا شد)، بنا براین بین وی و امام صادق علیه‌السلام فاصله زمانی وجود دارد. دلیل دیگر، مصاحبت ثبیت بن محمد با ابوعیسی ورّاق است که محمد بن احمد بن یحیی اشعری از او روایت کرده (نجاشی، ش ۹۳۹؛ نجاشی، ش ۱۰۱۶) و بنا براین در طبقه اصحاب امام صادق علیه‌السلام نبوده است. (میرداماد، ص ۵۶)
منابع :
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة؛
(۲) ابن بابویه، الامالی، قم ۱۳۶۲ ش؛
(۳) ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم ( بی تا. )؛
(۴) محمدتقی تستری، قاموس الرجال، قم ۱۴۱۰ـ ؛
(۵) مصطفی بن حسین تفرشی، نقدالرجال، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹؛
(۶) خوئی، معجم رجال الحديث؛
(۷) محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵؛
(۸) حسن بن یوسف علامه حلّی، رجال العلامه الحلّی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲؛
(۹) کلینی، الکافی؛
(۱۰) عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲؛
(۱۱) مسعودی، مروج (بیروت )؛
(۱۲) محمدباقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویه فی شرح الاحادیث الامامیه، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵؛
(۱۳) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسوی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
