• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ثور 2

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ثور (۲): کوه و غاری در جنوب مکه است.



کوه ثور به ارتفاع ۷۵۹ متر از سطح دریا در جنوب مکه در مسیر یمن و در سه کیلومتری مسجدالحرام و روبه‌روی کوه نور و غار حراء قرار دارد.
[۱] التاریخ القویم، ج۲، ص۳۸۴.
این کوه از سنگ‌هایی به رنگ‌های طلایی، نقره‌ای و زغالی تشکیل شده است.
[۲] مرآة الحرمین، ج۱، ص۶۳.

گویا نام اصلی آن اطحل (خاکستری) بوده است.
ثور بن عبدمنات در دامنه این کوه تولد یافت و از آن هنگام، این مکان به ثور اطحل مشهور شد. بعدها نام ثور بر آن غلبه یافت.
[۳] معجم البلدان، ج۲، ص۸۶-۸۷؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۳۲۴.
از این کوه با نام ابوثور نیز یاد شده است.
[۴] رحلة ابن جبیر، ص۸۳.
ممکن است شباهت منظر جنوبی آن به گاو (ثور)
[۵] معجم المعالم الجغرافیه، ص۷۲.
یا سکونت گروهی به نام بنی‌ثور در این کوه و مناطق پیرامون آن
[۶] خزانة التواریخ النجدیه، ج۹، ص۲۱۸.
دلیل این نام‌گذاری باشد.


اهمیت کوه ثور از این رو است که پیامبر(ص) هنگام هجرت به یثرب در غاری بر بالای این کوه، سه روز پنهان شد. ایشان با آگاهی از تصمیم مشرکان برای قتل خویش، حضرت علی(ع) را در رختخواب خود گزارد و راهی یثرب گشت. ایشان همراه ابوبکر با راهنمایی جبرئیل برای فریب مشرکان به سوی کوه ثور در جهت مخالف مسیر یثرب رفت و در غار ثور پنهان شد.
مشرکان با بهره‌گیری از متخصصان ردیابی همچون کُرز بن علقمه، به تعقیب ایشان پرداختند و ردّ پا را تا دهانه غار ثور پی گرفتند. تخم‌گذاری پرندگان، تنیده شدن تار عنکبوت یا روییدن گیاهی کم‌دوام بر در غار، مشرکان را از یافتن پیامبر ناامید کرد.
رسول خدا(ص) پس از اقامتی سه روزه در این غار راهی یثرب شد.
[۷] الطبقات، ج۱، ص۱۷۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۰۷؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۵۸.
گویا تردد در مسیری که پیامبر(ص) هنگام هجرت برای صعود به کوه انتخاب کرده بود، مشکل بود و از این رو، پاهای ایشان هنگام صعود دچار خونریزی شده بود.
[۸] اخبار مکه، ج۴، ص۸۰.

در روایتی از ابن‌عباس که پذیرش آن مشکل می‌نماید، کوه ثور محل کشته شدن‌ هابیل خوانده شده است.
[۹] الجامع اللطیف، ص۳۰۱؛ نک: التاریخ القویم، ج۱، ص۳۹۲.
بر پایه روایت‌های اسطوره‌ای، کوه ثور یکی از قطعات کوه متلاشی شده پس از تجلی قدرت خداوند بر حضرت موسی(ع)
[۱۰] اخبار مکه، ج۴، ص۸۲؛ اثارة الترغیب، ج۲، ص۳۱۱.
و نیز یکی از کوه‌های پیوسته به زمین هفتم شمرده شده است.
[۱۱] بهجة النفوس، ج۱، ص۳۳۶.
در روایتی دیگر، این کوه پیامبر(ص) را به سوی خود فراخواند و از پناه دادن خود به هفتاد پیامبر گزارش داد.
[۱۲] الجامع اللطیف، ص۳۰۰.



بر فراز کوه، دو غار نزدیک به هم وجود دارد که هر دو مخفی‌گاه پیامبر(ص) هنگام هجرت به یثرب شمرده شده‌اند. با توجه به همراهی ابوبکر و نیز عامر بن فهیره، راهنمای مسیر، با ایشان، می‌توان گفت غارِ گسترده‌تر، جایگاه اختفا بوده است. طول و عرض این غار ۵/۳ متر مربع و ارتفاع آن ۳۰/۱ متر است.
[۱۳] تاریخ و آثار اسلامی، ص۹۶.
آیه ۴۰ سوره توبه که در آن، خداوند از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.
[۱۴] البدایة و النهایه، ج۶، ص۱۸۴؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۵۸.


غار ثور همواره مورد توجه مسلمانان بوده و افراد بسیار در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.
[۱۵] نک: تحصیل المرام، ج۱، ص۵۱۱-۵۱۲.
گویا در سده ۱۴ق. رسم بر این بوده که مردم مکه، شنبه‌ها و باقی‌مانده مردم در دیگر روزها از این کوه بازدید می‌کردند.
[۱۶] موسوعة مرآة الحرمین، ج۲، ص۹۱۲.
در همان هنگام، برای راهنمایی بازدیدکنندگان، نشانه‌هایی سنگی در مسیر و بالای کوه نهاده بودند.
[۱۷] مرآة الحرمین، ج۱، ص۶۱.

کردی (م. ۱۴۰۰ق.) با اشاره به عبارتی از قاموس المحیط و نیز روایت ابوبکر از اقامت در غار، مدعی شده است که ورودی غار در دوره پیامبر در بخش بالای آن بوده و ورودی‌های کنونی بعدها ایجاد شده است.
[۱۸] نک: التاریخ القویم، ج۲، ص۳۹۴؛ افادة الانام، ج۲، ص۱۸.

ابن‌جبیر (م. ۶۱۲ق.) از دو ورودی برای غار یاد کرده که یکی از آن‌ها فراخ‌تر بوده و مردم بیشتر از آن وارد غار می‌شدند.
[۱۹] رحلة ابن جبیر، ص۱۲۴-۱۲۵؛ الرحلة الورثیلانیه، ج۲، ص۴۷۵؛ الجامع اللطیف، ص۳۰۰.
بر پایه این گزارش، گویا در این دوره‌ها برای دسترسی آسان زائران به غار، ورودی دوم ایجاد شد؛ زیرا دهانه اصلی غار که در سمت قبله قرار داشت، بسیار تنگ بود و عبور از آن، مهارتی خاص می‌طلبید. به سال ۸۰۰ق. ورودی اصلی غار با تراشیدن سنگ‌ها به سبب به تنگنا افتادن شخصی در آن،‌اندکی گسترش یافت.
[۲۰] شفاء الغرام، ج۱، ص۲۸۰-۲۸۱؛ اتحاف الوری، ج۳، ص۴۰۹.


به سال ۸۱۰ق. یا کمی بیش از آن، امیر تغری برمش ترکمانی مسؤول پخش صدقات در حرمین از سوی مملوکیان، این ورودی را به سبب به تنگنا افتادن مردم هنگام ورود به آن، بست. پیشوای حنفیان مکه، محمد خوارزمی مشهور به معید، از این کار انتقاد کرد و خواستار بازگشایی غار و توبه وی شد.
[۲۱] العقد الثمین، ج۳، ص۲۵۵؛ اتحاف الوری، ج۳، ص۴۵۸-۴۵۹.
حسام السلطنه در سفر حج خویش به سال ۱۳۷۹ق. از وجود درختی در برابر غار یاد کرده است.
[۲۲] سفرنامه مکه، ص۱۲۷-۱۲۸.



ناتوانی در ورود به غار، مایه پیدایش پندارهای نادرست در باره ورود به آن گشته بود و افرادی که موفق به ورود نمی‌شدند، در معرض اتهام قرار می‌گرفتند. به همین سبب و نیز برای آسانی رفت و آمد بازدیدکنندگان، شریف عون الرفیق (حک: ۱۲۹۹ق.) امیر مکه دستور داد تا ورودی غار گسترش یابد.
[۲۳] التاریخ القویم، ج۲، ص۳۹۵.

عثمان پاشا نوری، حکمران حجاز، به سال ۱۲۹۹ق. و اسماعیل حقی پاشا، حکمران حجاز، و شیخ الحرمین به سال ۱۳۰۷ق. کوشش‌های عمرانی در مسیر کوه ثور انجام دادند تا صعود به آن آسان‌تر شود. آن‌ها راه را به صورت پلکانی مارپیچ در آورده بودند.
[۲۴] مرآة الحرمین، ج۱، ص۶۱-۶۲.

امروزه با گسترش شهر، کوه ثور در میان چند خیابان با نام خیابان ثور، جاده طائف و جاده کُدی قرار گرفته است
[۲۵] آثار اسلامی، ص۱۶۰.
و راه‌های متعدد برای بالا رفتن و پایین آمدن از کوه وجود دارد.
[۲۶] اخبار مکه، ج۴، ص۲۰۳.
سعودی‌ها به تقدس این مکان باور ندارند و از این رو، امکاناتی خاص برای بازدیدکنندگان بی‌شمار آن فراهم نکرده‌اند.
کوه ثور از مکان‌های استجابت دعا به ویژه هنگام ظهر دانسته شده است
[۲۷] اثارة الترغیب، ج۱، ص۲۳۶.
و نماز خواندن در غار ثور استحباب دارد.
[۲۸] اخبار مکه، ج۴، ص۳۵.
شیخ مرتضی انصاری، دانشور گرانقدر شیعی، در مناسک خود دعایی ویژه قرائت در کوه ثور آورده است.
[۲۹] ادعیه و آداب مکه مکرمه، ص۲۰۴-۲۰۵.



۱. التاریخ القویم، ج۲، ص۳۸۴.
۲. مرآة الحرمین، ج۱، ص۶۳.
۳. معجم البلدان، ج۲، ص۸۶-۸۷؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۳۲۴.
۴. رحلة ابن جبیر، ص۸۳.
۵. معجم المعالم الجغرافیه، ص۷۲.
۶. خزانة التواریخ النجدیه، ج۹، ص۲۱۸.
۷. الطبقات، ج۱، ص۱۷۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۰۷؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۵۸.
۸. اخبار مکه، ج۴، ص۸۰.
۹. الجامع اللطیف، ص۳۰۱؛ نک: التاریخ القویم، ج۱، ص۳۹۲.
۱۰. اخبار مکه، ج۴، ص۸۲؛ اثارة الترغیب، ج۲، ص۳۱۱.
۱۱. بهجة النفوس، ج۱، ص۳۳۶.
۱۲. الجامع اللطیف، ص۳۰۰.
۱۳. تاریخ و آثار اسلامی، ص۹۶.
۱۴. البدایة و النهایه، ج۶، ص۱۸۴؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۵۸.
۱۵. نک: تحصیل المرام، ج۱، ص۵۱۱-۵۱۲.
۱۶. موسوعة مرآة الحرمین، ج۲، ص۹۱۲.
۱۷. مرآة الحرمین، ج۱، ص۶۱.
۱۸. نک: التاریخ القویم، ج۲، ص۳۹۴؛ افادة الانام، ج۲، ص۱۸.
۱۹. رحلة ابن جبیر، ص۱۲۴-۱۲۵؛ الرحلة الورثیلانیه، ج۲، ص۴۷۵؛ الجامع اللطیف، ص۳۰۰.
۲۰. شفاء الغرام، ج۱، ص۲۸۰-۲۸۱؛ اتحاف الوری، ج۳، ص۴۰۹.
۲۱. العقد الثمین، ج۳، ص۲۵۵؛ اتحاف الوری، ج۳، ص۴۵۸-۴۵۹.
۲۲. سفرنامه مکه، ص۱۲۷-۱۲۸.
۲۳. التاریخ القویم، ج۲، ص۳۹۵.
۲۴. مرآة الحرمین، ج۱، ص۶۱-۶۲.
۲۵. آثار اسلامی، ص۱۶۰.
۲۶. اخبار مکه، ج۴، ص۲۰۳.
۲۷. اثارة الترغیب، ج۱، ص۲۳۶.
۲۸. اخبار مکه، ج۴، ص۳۵.
۲۹. ادعیه و آداب مکه مکرمه، ص۲۰۴-۲۰۵.



منبع: منابع()

{{دانشنامه
| آدرس = http://phz.hajj.ir/۴۲۲/۷۳۹۸
| عنوان = ثور
| نویسنده = ابوالفضل ربانی
}}
اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق؛
اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. ۸۲۷ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق؛
اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛
ادعیه و آداب مکه مکرمه: مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش؛
افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازی (م. ۱۳۶۵ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق؛
امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛
انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛
البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛
بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله المرجانی (م. ۶۹۹ق.)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م؛
تاریخ الخمیس: حسین الدیاربکری (م. ۹۶۶ق.)، بیروت، مؤسسة شعبان، ۱۲۸۳ق؛
التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛
تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره: اصغر قائدان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش؛
تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق.)، به کوشش ابن دهیش، ۱۴۲۴ق؛
الجامع اللطیف: محمد ابن ظهیره (م. ۹۸۶ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق؛
خزانة التواریخ النجدیه: عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام، ۱۴۱۹ق؛
الرحلة الورثیلانیه: حسین بن محمد ورثیلانی (م. ۱۷۷۹م.)، قاهره، مکتبة الثقافه، ۱۴۲۹ق؛
رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. ۶۱۴ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م؛
سفرنامه مکه حسام السلطنه: رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۷۴ش؛
شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛
الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛
مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛
معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛
معجم المعالم الجغرافیه: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، ۱۴۰۲ق؛
موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.



جعبه ابزار