• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جایگاه ظن و وهم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


در علم منطق ظن و وهم، جهل به حساب می‌آیند و زیر مجموعه علم تصوری قرار می‌گیرد.


منطقیین علم را بر دو نوع می‌دانند: ۱. علم تصوری، ۲. علم تصدیقی،
۱. علم تصوری به معنای حضور صورت شیء بدون حکم نزد عقل است.
[۱] الحیدری، السید رائد، المقرر فی توضیح منطق مظفر، ج۱، ص۲۶، قم، منشورات ذوبی القربی، ۱۴۲۲ق.


علم تصوری مفهومی اعم است که مفاهیم متعددی را شامل می‌شود مانند:
۱-۱. وهم،
۲-۱. شک،
۳-۱. ظن،
۴-۱. جزم.
بنابراین تنها چیزی که در مقابل این نوع علم قرار می‌گیرد، جهل مطلق است که همان عدم تحقق تصور در نفس است.

۲. علم تصدیقی، به معنای حضور صورت شیء نزد عقل همراه با حکم است.
[۲] الحیدری، السید رائد، المقرر فی توضیح منطق مظفر، ج۱، ص۲۹، قم، منشورات ذوبی القربی، ۱۴۲۲ق.

علم تصدیقی شامل یقین و ظن می‌شود اما شامل وهم و شک نمی‌شود.
[۳] الحیدری، السید رائد، المقرر فی توضیح منطق مظفر، ج۱، ص۳۴ - ۳۷، قم، منشورات ذوبی القربی، ۱۴۲۲ق.

نکته دیگری که باید توجه داشت، این است که گاهی منظور از «علم» همان یقین است؛ یعنی مقصود فقط تصدیق جازم است و شامل ظن نمی‌شود؛ چنان که در آیه شریفه می‌فرماید: «و ما لهم به من علم ان یتبعون الا الظن و ان الظن لا یغنی من الحق شیئا»؛
[۴] نجم/سوره۵۳، آیه۲۸.    
. آنها هرگز به این سخن دانشی ندارند، تنها از گمان بی پایه پیروی می‌کنند با این که «گمان» هرگز انسان را از حق بی نیاز نمی‌کند.
در این آیه «ظن» در مقابل «علم» آمده است. البته بحث تفصیلی این مطلب را باید در کتاب‌های اصول فقه جست وجو کرد.

با توجه به مطالب یاد شده، می‌توان چنین نتیجه گرفت که علم دارای سه معنا، یا سه کاربرد و یا سه مرتبه است:
۱. علم به معنای عام، که همان «علم تصوری» مورد نظر است. در این صورت علاوه بر یقین ، ظن، وهم و شک نیز جزو علم شمرده می‌شود.
۲. علم به معنای خاص، مقصود از آن «علم تصدیقی» است؛ در این صورت فقط یقین و ظن جزو علم می‌شوند؛ و وهم و شک از آن خارج‌اند و از مقوله جهل تصدیقی به شمار می‌آیند نه جهل مطلق که شامل جهل تصوری هم بشود.
۳. علم به معنای خاص الخاص، که همان یقین است و در این صورت «ظن» نیز از علم خارج می‌گردد و جهل شمرده می‌شود.
بنابراین اولا: وهم داخل تصدیق نیست، هر چند داخل علم به معنای عام و تصوری است. ثانیا: ظن هر چند داخل علم به معنای خاص الخاص و یقینی نیست؛ ولی همان گونه که بیان شد از اقسام علم خاص که از مقوله تصدیق است می‌باشد و ذکر آن در زیر مجموعه تصدیق اشکالی را در پی نخواهد داشت.


۱. ↑ الحیدری، السید رائد، المقرر فی توضیح منطق مظفر، ج۱، ص۲۶، قم، منشورات ذوبی القربی، ۱۴۲۲ق.
۲. ↑ الحیدری، السید رائد، المقرر فی توضیح منطق مظفر، ج۱، ص۲۹، قم، منشورات ذوبی القربی، ۱۴۲۲ق.
۳. ↑ الحیدری، السید رائد، المقرر فی توضیح منطق مظفر، ج۱، ص۳۴ - ۳۷، قم، منشورات ذوبی القربی، ۱۴۲۲ق.
۴. ↑ نجم/سوره۵۳، آیه۲۸.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «جایگاه ظن و وهم».    



جعبه ابزار