• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جبر خالص

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جبر خالص جبری است که برای انسان قادر قائل نیست.



جبر خالص یا جبر محض و صریح، که بنا بر آن انسان بر چیزی قادر نیست؛ او نه فعلی دارد، نه قدرت و استطاعتی و نه اراده و اختیاری ، بلکه در تمامی افعالش مجبور است.
خداوند ، فعل را در او خلق می‌کند، همچنان که در جمادات خلق می‌کند.
انتساب افعال به انسان مجازی است همچنان که به جمادات نیز مجازاً نسبت داده می‌شود؛ مثلاً، می گوییم درخت میوه داد، آسمان بارید، آب روان گشت و سنگ حرکت کرد.
بنابراین، فاعل و خالق همه افعال خداوند است و برای احدی جز او، در حقیقت، فعل و عملی نیست و حرکات به ظاهر اختیاری انسان ، همانند حرکت رگها و نبض ، اضطراری است.
همان طور که افعال همه جبر است، تکلیف و ثواب و عقاب نیز جبر است.


این نوع جبر، که انسان را همچون حیوان و جماد می‌انگارد، بنا بر مشهور، قول جَهْم بن صَفْوان (مقتول در ۱۲۸) است
[۱] عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۱۱ـ۲۱۲، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره: مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
[۲] شهفوربن طاهر اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج۱، ص۹۷، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳] محمدبن محمد بزدوی، کتاب اصول الدین، ج۱، ص۱۰۰، چاپ هانس پیترلینس، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳.
[۴] میمون بن محمد نسفی، تبصرة الادله فی اصول الدین علی طریقه الامام ابی منصور الماتریدی، ج۲، ص۵۹۴، چاپ کلود سلامه، دمشق ۱۹۹۰ـ۱۹۹۳.
[۵] محمدبن عبدالکریم شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۸۷، چاپ محمد سیدکیلانی، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
[۶] علی بن محمد جرجانی، شرح المواقف، ج۸، ص۳۹۸، چاپ محمد بدرالدین نعسانی حلبی، مصر ۱۳۲۵/۱۹۰۷، چاپ افست قم ۱۳۷۰ ش.
و بنا بر نوشته ابن حزم ،
[۷] ابن حزم، الفِصَل فی الملل و الاهواء و النحل، ج۳، ص۲۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
علاوه بر جهم بن صفوان قول گروهی از ازارقه (فرقه ای از خوارج ، پیروان ابی راشد نافع بن ازرق ) است اما اشعری
[۸] علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۳۱۲، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ ـ۱۹۵۴.
نوشته است که جهم برای انسان اراده و اختیار قائل بوده است؛ بنابراین، می توان گفت که جهم جبری خالص نبوده است.

 
۱. ↑ عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۱۱ـ۲۱۲، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره: مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، (بی تا).
۲. ↑ شهفوربن طاهر اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج۱، ص۹۷، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳. ↑ محمدبن محمد بزدوی، کتاب اصول الدین، ج۱، ص۱۰۰، چاپ هانس پیترلینس، قاهره ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳.
۴. ↑ میمون بن محمد نسفی، تبصرة الادله فی اصول الدین علی طریقه الامام ابی منصور الماتریدی، ج۲، ص۵۹۴، چاپ کلود سلامه، دمشق ۱۹۹۰ـ۱۹۹۳.
۵. ↑ محمدبن عبدالکریم شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۸۷، چاپ محمد سیدکیلانی، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۶. ↑ علی بن محمد جرجانی، شرح المواقف، ج۸، ص۳۹۸، چاپ محمد بدرالدین نعسانی حلبی، مصر ۱۳۲۵/۱۹۰۷، چاپ افست قم ۱۳۷۰ ش.
۷. ↑ ابن حزم، الفِصَل فی الملل و الاهواء و النحل، ج۳، ص۲۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۸. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامیّین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۳۱۲، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۳۶۹ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۰ ـ۱۹۵۴.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جبر و اختیار»، شماره۴۴۷۱.    



جعبه ابزار