جبرئیل (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جِبْرِیل (کسر جیم و سکون باء و کسر راء) یکی از مفردات قرآنی، از فرشتگان وحی الهی است که مقام بالایی نزد
خداوند متعال دارد . در
روایات به صورت جبرئیل یا جبرائیل آمده است. در بعضی از
آیات به جای جبریل،
روح القدس یا
روح الامین آمده است.
جِبْرِیلُ (کسر جیم و سکون باء و کسر راء) فرشته وحی الهی است.
این کلمه سه بار در
قرآن مجید آمده:
سوره بقره آیات ۹۷-۹۸،
سوره تحریم آیه ۴.
در
مجمع البیان فرموده: جبرئیل و
میکائیل هر دو عجمی‌اند که معرّب شده‌اند گفته‌اند: جبر در لغت سریانی به معنی بنده و ایل به معنی خداست و میک به معنی بنده کوچک است و معنای جبرئیل: بنده خدا و معنی میکائیل: بنده کوچک خداست.
در
المنار گوید: اسم عجمی است مرکب از «جبر» که معنای آن در عربی یا سریانی: قوّه است و «ایل» که معنی‌اش اله است یعنی: قوّه خدا و در ضبط آن ۱۳ لغت هست.
نگارنده گوید: این کلمه در
تورات و
انجیل نیز آمده است در کتاب دانیال باب هشتم عدد ۱۶ از زبان
دانیال (علیه‌السّلام) گوید: آواز... شنیدم که ندا کرده می‌گفت ای جبرائیل این مرد را از معنی این رؤیا مطلع ساز. و ایضا در باب ۹ عدد ۲۱ ذکر شده است و همچنین در انجیل متّی باب اوّل عدد ۱۹ و ۲۶ آمده که جبرائیل به
حضرت زکریّا (علیه‌السّلام) مژده
یحیی (علیه‌السّلام) و به
مریم (سلام‌الله‌علیها) مژده
عیسی (علیه‌السّلام) را داد و
هاکس در قاموس کتاب مقدّس این کلمه را، مرد خدا ترجمه نموده است.
در روایات جبرئیل خوانده شده است در
دعای سوم صحیفه سجادیه وارد است : «
«وَ جِبْرِیلُ الْاَمِینُ عَلَی وَحْیِکَ الْمُطَاعُ فِی اَهْلِ سَمَاوَاتِکَ الْمَکِینُ لَدَیْکَ الْمُقَرَّبُ عِنْدَکَ»».
در نسخه صحیفه که توسّط مرحوم
مجلسی اوّل مقابله و تصحیح شده و آقای
آخوندی آنرا چاپ کرده‌اند «
«وَ جَبْرَئِیلُ الْاَمِینُ»» نقل شده است.
سیّد مرحوم در
ریاض السالکین درباره این کلمه پنج وجه نقل کرده و فرموده در صحیفه فقط دو وجه (جِبْرِیلُ وَ جَبْرَئِیلُ) روایت شده است و در نهج البلاغه جبرائیل آمده با اضافه الف «
«فَصِفْ جَبْرَائِیلَ وَ مِیکَائِیلَ»».
(قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ) (مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلّهِ وَمَلآئِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ) آیه در بیان حال
یهود است که جبرئیل را دشمن می‌داشتند و می‌گفتند: چون آورنده
وحی، جبرئیل است لذا حاضر به قبول
اسلام نیستیم درباره علّت عداوتشان نقل شده که گفته‌اند: او (جبرئیل) جنگ و سختی و غیره می‌آورد و اللَّه اعلم. در بعضی از آیات به جای جبریل: روح القدس یا روح الامین آمده است مثل
(قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ..) و مثل
(نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْاَمِینُ عَلی قَلْبِکَ...)
درباره مکانت و علوّ مقام این فرشته محترم آمده
(إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ).
(ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ) (مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ) (وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ) (وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ) آیه صریح است در اینکه فرشته وحی پیک محترمی است و در نزد خدا مکانت دارد و در میان ملائک مطاع و پیش خدا امین است و نیز صریح است در اینکه حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) او را به صورت آشکار دیده است، و آنچه از صحیفه در این‌باره نقل شد از آیات فوق اتّخاذ گردیده است.
آنچه در قرآن درباره ماموریت این ملک به طور صریح آمده همان آوردن وحی است و اگر اعمال دیگری داشته باشد تصریح نشده است و در سوره تحریم که جبریل حامی حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شمرده شده
(فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ...) ظاهرا حمایت به واسطه وحی آوردن و مطلع ساختن آن حضرت از حیله زنانش است. بقیه مطلب شاید انشاء اللَّه در «
ملک» روشن گردد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "جبریل"، ج۲، ص۵-۶.
