جعفر بن حسن محقق حلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیخ نجم الدین جعفر بن الحسن بن یحیی بن سعید هذلی حلی، معروف به «
محقق حلی» در
سال ۶۰۲
هجری قمری در شهر تاریخی
حله قدم به عرصه وجود گذارد.
او یکی از بزرگترین و نامورترین فقیهان عصر خویش است و دارای
عظمت و
اعتبار خاص در میان مجتهدان می‌باشد، به حدی که وقتی کلمه «محقق» را بدون قرینه و نشانه‌ای در میان
فقها ذکر می‌کنند، شخصیت تحقیقی و علمی ایشان مورد نظر است.
محقق حلی از همان سنین کودکی به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خویش پرداخت. او
ادبیات عرب را که زبان مادریش بود به خوبی فرا گرفت.
هیئت و
ریاضیات و
منطق و
کلام را به مقدار لازم آموخت و در تمام این رشته‌ها با توجه به هوش سرشار خود تبحر کامل یافت.
وی آنگاه
فقه و اصول را پیش پدرش حسن بن یحیی آموخت و از محضر فقهای مشهور حله، مانند ابن نما و سید فخار موسوی-
شاگرد ابن ادریس حلی- بهره برد.
محقق در اوایل جوانی اشعاری چند سرود، ولی به سفارش پدرش آن را دنبال نکرد.
محقق حلی با یک واسطه شاگرد ابن زهره و ابن ادریس حلی است و
استاد علامه حلی بوده است.
محقق حلی در سایه قریحه سرشار و فکر مواج و وسعت نظری که داشت، به تحکیم مبانی
فقه شیعه و اساس
مکتب اجتهاد پرداخت.
وی
فقه را بر پایه استدلال محکم بنا نهاد و در تحقیقات خود به آرای دیگران نیز توجه داشت و در توسعه ابعاد آن کوشش می‌کرد.
مقام او آن چنان است که در فقه کسی را بر او مقدم نمی‌شمارند.
فیلسوف و ریاضی دان بزرگ،
خواجه نصیر الدین طوسی با او در حله ملاقات کرده و در جلسه درس فقهش حضور یافته است. کتاب‌های محقق مخصوصا کتاب شرایع یک کتاب درسی طلاب است. فقهای زیادی کتب محقق را شرح کرده یا حاشیه بر آن نوشته‌اند.
علامه حلی درباره او می‌گوید:
«این بزرگ، فقیه‌ترین مردم
روزگار خویش بوده است.»
علامه نوری او را چنین می‌ستاید:
«کشف کننده
حقایق شریعت، رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه شب چهارده عرفا، کسی که نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا است. او وارث علوم پیشوایان معصوم علیهم‌السّلام و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد.
او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است. وقتی محقق گفته شد، هدف تنها اوست.
خداوند متعال اشعه
رحمت آشکار و پنهان خود را نثار
قبر او کند و در
بهشت جایگاه شایسته و مکان عالی به او عنایت فرماید.» علامه سید حسن صدر، صاحب تاسیس الشیعة می‌گوید:
«انگشت قلم، عاجز از باز شماری اوصاف اوست. او کتاب
شرائع الاسلام دارد که به مثابه قرآن فقه است.
از مجالس عالی درس او بیش از ۴۰۰ مجتهد آگاه که شرح حال آنان در
علم رجال آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتی تاکنون برای احدی نصیب نگردیده است.
وفات او در حله در ماه
ربیع الآخر سال ۶۷۶ هجری رخ داده است و بر قبر شریف او در حله قبه بلندی قرار دارد که هم اکنون مورد تبرک و
زیارت علاقمندان قرار می‌گیرد.»
از جمله مدرسینی که محقق حلی از محضر آنان بهره برده است عبارتند از:
۱- پدرش شمس الدین حسن حلی ۲- سید مجد الدین علی بن حسن عریضی ۳- ابو حامد نجم الاسلام محمد حلبی ۴- ابن نما حلی ۵- محمد بن جعفر حلی ۶- سید ابو علی، فخار بن معد موسوی ۷- تاج الدین حسن بن علی بن دربی
محقق حلی شاگردانی را تربیت نموده که هر یک چون ستاره‌ای درخشان در
آسمان تشیع می‌درخشند که از جمله آنهاست:
۱- علامه حلی ۲- ابن داود حلی، صاحب کتاب رجال ۳- ابن ربیب حلی ۴- سید عبد الکریم بن احمد بن طاوس ۵- سید جلال الدین مجد بن علی بن طاوس ۶- جلال الدین مجد بن الشیخ الامام ملک الادبا ۷- شیخ صفی الدین حلی، عبد العزیز بن سرایا ۸- عز الدین، حسن بن ابی طالب یوسفی، صاحب کشف الرموز ۹- ابو جعفر، محمد بن علی کاشفی ۱۰- شیخ محمد حلی، پسر علامه حلی
مهم‌ترین تالیفات به جای مانده از
محقق حلی عبارتند از:
۱- شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ۲- معارج الاصول ۳- استحباب التیاسر لاهل العراق ۴- تلخیص الفهرست ۵- شرح نکت النهایة ۶- الکهنة (در
منطق) ۷- مختصر المراسم ۸- المسائل الغریبة ۹- المسائل المصریة ۱۰- المسلک فی اصول الدین ۱۱- معارج الاحکام
سرانجام محقق حلی، آن آفتاب درخشان آسمان فقاهت و
مرجعیت در سال ۶۷۶
هجری قمری در
سن ۷۴ سالگی بدرود
حیات گفت و جهانی را داغدار
رحلت خویش کرد. بدن مطهر آن بزرگوار را در جوار بارگاه ملکوتی
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به
خاک سپردند (و بنابر نقلی مرقد آن
عالم ربانی در حله است).
نرم افزار مجموعه آثار محقق حلي، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
