جمال خوانساری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آقاجَمالِ خوانْساری، جمالالدّین محمد بن حسین بن محمد (د ۱۱۲۵ق/۱۷۱۳م)، محدث، اصولی، حکیم، متکلم و فقیه امامی ایرانی.
در مقام روایی او گفته شده که از ملا
محمدتقی مجلسی اجازه نقل حدیث داشته است.
اردبیلی او را رفیعالشأن و از راویان
فقه خوانده است.
شیخیوسف
بحرانی صاحبالحدائق او را از مشایخ خود در نقل حدیث برشمرده است.
آقا جمال دارای آثار بسیار و سودمند بوده که برخی از آنها به چاپ رسیده و تقریباً همه آنها در
کتابخانههای ایران (و بعضاً بیرون از
ایران ) موجود است. آنچه به نظر آمده، به شرح زیر است:
۱. اصولالدّین، در یک مقدمه و ۵ باب، هر باب درباره یکی از اصول. نسخههای خطی آن در کتابخانههای: آستانقدس (فهرست، ۱۱/۲۰)، شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۱۶/۲۵۳) و وزیری یزد (فهرست خطی، ۳/۹۵۴) موجود است.
۲. اعتقادات، کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۹/۹۵۱) و کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد (فهرست خطی، ۱۶/۲۷۸).
۳. تاجالتّراجم یا موائدالرّحمن،
موزه بریتانیا (فهرست، ۳۴۹) که در
بمبئی با چاپ سنگی به چاپ رسیده است.
۴. ترجمه الفصولالمختاره منالعیون والمحاسن، آستانقدس (فهرست، ۱۱/۶۶)، اهدایی مشکوه(فهرست خطی، ۳ (۱) /۵۶۵)، ملی ملک (فهرست خطی، ۲/۱۳۹).
۵. ترجمه مفتاحالفلاح، آخوند همدان (فهرست خطی، ۱۴)، آستانقدس (فهرست، ۶/۲۲۱-۲۲۲).
آصفیه (فهرست خطی، ۱/۱۹)، آیتالله مرعشی (فهرست خطی، ۳/۲۰)، اهدایی مشکوه (فهرست خطی، ۱/۳۹) تربیت تبریز (فهرست خطی، ۹، ۱۰)، سپهسالار سابق (فهرست خطی، ۱/۴۲۶)، سلطنتی سابق (فهرست خطی، ۱۴۱-۱۴۲)، عمومی اصفهان (فهرست خطی، ۱/۷۰)، فیضیه قم (فهرست خطی، ۲/۳۵)، کتابخانه رشت (عمومی رشت و همدان فهرست خطی، ۱۱۰۱)، کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۱۱، ۱۲/۸۱۷)، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد (فهرست خطی، ۱۶/۴)، کتابخانه ملی (فهرست خطی، ۱/۳۰۰)، گوهرشاد (فهرست خطی، ۱/۳۲۷)، سنای سابق (فهرست خطی، ۱/۳۸۶)، مسجد اعظم قم (فهرست خطی، ۸۲)، ملی ملک (فهرست خطی، ۲/۱۴۳)، موزه ملی پاکستان (فهرست خطی، ۸۸۵) و وزیری یزد (فهرست خطی، ۴/۱۲۲۰) که در ۱۳۰۴ق/۱۸۸۷م در بمبئی، و سپس در ۱۳۱۰ق/۱۸۹۲م در مصر به چاپ رسیده است.
۶. حاشیه بر حاشیه شرح جدید تجرید، آخوند همدان (فهرست خطی، ۳۷۳)، آستانقدس (فهرست، ۱/۳۴)، اهدایی مشکوه (فهرست خطی، ۳ (۱) /۲۳۰)، دانشگاه لوسآنجلس (نشریه کتابخانههای مرکزی و مرکز اسناد، ۱۱، ۱۲/۱۹۶)، زنجانی (فهرست خطی کتابخانه شخصی، ۲۲۹)، سپهسالار سابق (فهرست خطی، ۲/۱۸۵)، شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۹/۵۴۸-۵۴۹)، کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۸/۶۴)، کتابخانه ملی (فهرست خطی، ۱۰/۲۹۷-۲۹۸)، فیضیه قم (فهرست خطی، ۱/۱۳۲)، مسجد اعظم قم (فهرست خطی، ۴۴۶) و وزیری یزد (فهرست خطی، ۱/۳۹۸).
۷. حاشیه بر شرح
لمعه ، آخوند همدان (فهرست خطی، ۱۰۰)، آستانقدس (فهرست، ۲/۴۳)، سپهسالار سابق (فهرست خطی، ۲/۲۰۱)، شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۷/۸۹)، فیضیه قم (فهرست خطی، ۱/۸۰) کتابخانه رشت (عمومی رشت و همدان فهرست خطی، ۱۱۱۱) کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۱۲/۲۷۲۸) کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد (فهرست خطی، ۱۶/۳۰۲) مسجداعظم قم (فهرست خطی، ۱۳۴) معارف تهران (فهرست خطی، ۸۵) ملی فارس (فهرست خطی، ۱/۷-۷۱) ملی ملک (فهرست خطی، ۱/۲۲۷) نوربخش (فهرست خطی، ۱/۴۷) وزیری یزد (فهرست خطی، ۳/۱۰۳۵).
۸. حاشیه علی شرحالمختصر، آخوند همدان (فهرست خطی، ۹۸) آستانقدس (فهرست، ۶/۲۶) دانشگاه لوسآنجلس (نشریه کتابخانههای مرکزی و مرکز اسناد، ۱۱، ۱۲/۲۰۳) سپهسالار سابق (فهرست خطی، ۲/۲۳۱) شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۱۲/۱۲۷) کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۹/۹۵۲) کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد (فهرست خطی، ۱۶/۹۹)
مسجد اعظم قم (فهرست خطی، ۱۴۱) ملی فارس (فهرست خطی، ۱/۸۸-۸۹) ملی ملک (فهرست خطی، ۱/۲۳۶).
۹. حاشیهعلیالشفاء، اهدایی مشکوه (فهرست خطی، ۳ (۱) ۲۴۳). شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۵/۱۷۷).
۱۰. ترجمه شرح
غررالحکم ، آستانقدس (فهرست، ۲/۴۵) آستانه قم (فهرست خطی، ۲/۸۹) سپهسالار سابق (فهرست خطی، ۲/۳۴-۳۵) شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۶/۱۳) گنج بخش (فهرست خطی، ۲/۹۴۹-۹۵۰) مسجد اعظم قم (فهرست خطی، ۲۵۴).
۱۱. رساله در جبر و اختیار، شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۱۴/۱۱۷).
۱۲. رساله فی صلوهالجمعه، شورای ملی سابق (فهرست خطی، ۱۳/۲۰۲-۲۰۳)، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد (فهرست خطی، ۱۶/۳۹۳) کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۱۳/۳۳۹۴-۳۳۹۵)؛ اهدایی مشکوه (فهرست خطی، ۵/۱۷۵۵-۱۷۵۶) آیتالله مرعشی (فهرست خطی، ۸/۲۲۶-۲۲۷).
۱۳. رساله فیالطینه، کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۹/۱۳۳۶، ۱۳/۳۳۴۸-۳۳۴۹، ۳۵۶۷، ۱۵/۴۲۳۲)، کتابخانه مرکزی و مرک اسناد (فهرست خطی، ۱۷/۲۳۵).
۱۴. رساله فی کراههالعادات و انها باعتبار وصفهالابذاتها، وزیری یزد (فهرست خطی، ۳/۱۰۳۵).
۱۵. رساله در نیّت، کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۱۶/۵۹۳)، وزیری یزد (فهرست خطی، ۴/۱۴۴۰).
۱۶. کلثومننه یا عقایدالنساء، کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۱۲/۲۸۰۴-۲۸۰۵)، سپهسالار سابق (فهرست خطی، ۵/۴۴۲)؛ گنجبخش (فهرست خطی، ۲/۹۵۷، ۹۵۸)، خیرپور گواجرانواله و خواجهمحمد مرتضی (فهرست مشترک، ۴/۲۴۰۹).
۱۷. منشآت، کتابخانه مرکزی (فهرست خطی، ۹/۱۳۶۳).
(۱) اردبیلی، محمد بن علی، جامعالرّواه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق.
(۲) افندی اصفهانی، میرزاعبدالله، ریاضالعلما، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، کتابخانه آیتالله مرعشی، ۱۴۰۱ق، ۲/۵۹.
(۳) بحرانی، یوسف، لؤلؤهالبحرین، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، قم، موسسه آلالبیت.
(۴) تنکابنی، میرزامحمد، قصصالعلماء، تهران، اسلامیه.
(۵) حر عاملی، محمد بن حسن، املالآمل، به کوشش احمد حسینی، قم، دارالکتبالاسلامی، ۱۳۶۲ش.
(۶) خوانساری، محمدباقر، روضاتالجنات، به کوشش اسدالله اسماعیلیان، تهران، ۱۳۹۰ق.
(۷) مامقانی، عبدالله، تنقیحالمقال، نجف، المطبعهالمرتضویه، ۱۳۴۹ق.
(۸) مهدوی، مصلحالدین، تذکرهالقبور، اسفهان، ثقفی، ۱۳۴۹ش.
(۹) نوری طبرسی، حسین، مستدرکالوسایل، به کوشش محمدرا نوری نجفی، تهران، ۱۳۲۱ق، ص ۳۸۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۲۸۶.